Cổ nhân nói: “Kẻ sĩ ba ngày gặp lại nên nhìn bằng con mắt khác”, tại sao?

Cổ nhân nói “Kẻ sĩ ba ngày gặp lại nên nhìn bằng con mắt khác”

Lã Mông, tự Tử Minh là người huyện Phú Pha, quận Nhữ Nam (Phụ Nam, An Huy ngày nay). Từ nhỏ Lã Mông thường theo anh rể là Đặng Đương vượt sông. Đặng Đương làm bộ tướng cho Tôn Sách, nên khi Lã Mông 15-16 tuổi cũng đã theo quân xuất chinh. Sau khi Đặng Đương qua đời, Lã Mông lên thay vị trí tiếp tục lãnh quân đánh trận, theo Tôn Quyền chinh chiến khắp nơi.

Khi tác chiến với bộ tướng của Lưu Biểu là Hoàng Tổ, Lã Mông làm tiên phong, xông ra trận chém được Trần Tựu, được phong làm Hoàng dã Trung lang tướng, được thưởng tiền ngàn vạn. Trong trận Bích Xích, Lã Mông với Chu Du và Trình Phổ đánh bại quân Tào, vây Tào Nhân ở Nam Quận. Tào Nhân thua chạy, Lã Mông tiến đóng chiếm cứ Nam Quận và được tấn phong làm Thiên tướng quân, sau làm huyện lệnh Tầm Dương.

Lã Mông ban đầu ít học, kiến thức nông cạn nên bị mọi người chê cười, gọi là “Ngô hạ A Mông” (cu Mông đất Ngô). Tôn Quyền thấy vậy đã hết lòng khuyên dạy Lã Mông và một dũng tướng nữa là Tưởng Khâm rằng: “Các khanh nay đều là người giữ chức vụ trọng yếu, nắm giữ việc quốc gia, phải đọc sách nhiều, để bản thân không ngừng tiến bộ”.

Lã Mông nghe vậy thoái thác nói: “Trong quân doanh thường khổ nhọc với nhiều sự vụ, e rằng thần chẳng có thời gian nào mà đọc sách được”.

Tôn Quyền nhẫn nại chỉ bảo: “Lẽ nào ta bảo các khanh nghiên cứu dùi mài kinh thư, làm đại học sĩ sao? Chẳng qua là bảo các khanh xem sách nhiều một chút, hiểu chuyện xưa nay, tăng thêm kiến thức mà thôi. Các khanh nói xem, sự vụ ai nhiều bằng ta? Ta khi còn trẻ đã học Kinh Kinh Thi, Thượng Thư, Lễ Ký, Tả Truyện, Quốc Ngữ, chỉ là chưa có đọc Chu Dịch. Từ khi ta chấp chính đến nay, lại nghiên cứu tỉ mỉ ba bộ sử là Sử Ký, Hán Thư, Đông Quan Hán Ký và sách binh pháp của các gia khác nhau, tự thấy thu được rất nhiều lợi ích”.

Rồi, Tôn Quyền lại nói tiếp: “Như hai khanh, tư tưởng khí chất thông minh dĩnh ngộ, học tập nhất định sẽ thu được nhiều lợi ích, sao có thể gạt việc đọc sách qua bên. Trước thì đọc Tôn Tử, Lục Thao, Tả Truyện, Quốc Ngữ và ba bộ sử là được. Như Khổng Tử đã từng nói: “Cả ngày không ăn, cả đêm không ngủ, cũng chẳng có gì tốt cả, vẫn không bằng đọc sách”. Hay như Quang Vũ Đế thời Đông Hán, dù mang trọng trách chỉ huy quân đội, nhưng tay không lúc nào rời sách. Tào Tháo cũng nói rằng, mình già mà vẫn hiếu học. Vậy sao các khanh còn trẻ mà lại không khích lệ mình cố gắng?”

Nghe những lời nói chân thành từ Tôn Quyền, từ đó Lã Mông bắt đầu chuyên tâm học tập cần mẫn. Những thư tịch ông đã đọc nhiều Nho sĩ cao niên vẫn không sánh được.

Sau khi Chu Du qua đời, Lỗ Túc lên thay nắm quyền quân sự nước Ngô. Trên đường nhậm chức, Lỗ Túc đi qua nơi Lã Mông đồn trú. Lã Mông bày tiệc khoản đãi Lỗ Túc. Lỗ Túc vẫn coi Lã Mông như xưa, là viên tướng hữu dũng vô mưu. Nhưng trong tiệc rượu, khi hai người đàm luận chuyện thiên hạ, thấy Lã Mông có rất nhiều tri thức chân thực, kiến giải sáng suốt, khiến Lỗ Túc kinh ngạc vô cùng.

Sau bữa tiệc, Lỗ Túc cảm động than rằng: “Xưa nay ta vẫn xem lão đệ chỉ là võ tướng dũng mãnh, đến nay mới biết kiến thức lão đệ quả là xuất chúng, thực sự chẳng còn là Ngô hạ A Mông nữa!”.

Lã Mông nghe vậy, chỉ cười đáp: “Sĩ biệt tam nhật, tức cánh quát mục tương đãi (kẻ sĩ từ biệt 3 ngày gặp lại thì nên nhìn nhận, đối đãi nhau bằng con mắt khác). Lão huynh ngày nay đã kế nhiệm chức thống soái, tài năng kiến thức không bằng Chu Công Cẩn (Chu Du), lại liền kề với Quan Vũ, thực sự rất khó khăn. Quan Vũ tuy đã cao tuổi nhưng hiếu học không mệt mỏi, đọc Tả Truyện vang vang, tính cách cương trực, khí khái anh hùng, nhưng lại quá tự phụ. Lão huynh ở liền kề với Quan Vũ, nên có kế sách hay đối phó”.

Sau đó, Lã Mông đưa ra ba kế sách cho Lỗ Túc, Lỗ Túc vô cùng cảm kích đón nhận. Sau này Lỗ Túc chết, Lã Mông lên thay làm đại đô đốc. Lã Mông liền trình bày kế sách đoạt Kinh Châu lên Tôn Quyền. Đó là tự cáo ốm để Quan Vũ chủ quan ở mặt phía đông, đồng thời giả vờ xin về Kiến Nghiệp an dưỡng. Nghe xong, Tôn Quyền bèn cho Lục Tốn ra thay chức đại đô đốc.

Quan Vũ nghe tin Lã Mông về Kiến Nghiệp liền tỏ ra coi thường nguy cơ từ hậu phương nên điều thêm quân lên phía bắc đánh Phàn Thành do Tào Nhân trấn thủ. Tướng Ngụy là Vu Cấm mang quân chống cự, cứu viện Tào Nhân, bị Quan Vũ đánh bại. Trong lúc Quan Vũ đang tập trung đánh Phàn Thành, Tôn Quyền lại sai Lã Mông trở lại làm đô đốc, đem quân đi đánh Kinh Châu.

Lã Mông ra lệnh cho quân sĩ mặc đồ trắng, cải trang thành thương nhân qua sông. Đồng thời cử tinh binh mai phục trong các thuyền nhỏ, nhanh chóng vượt qua các chốt phòng thủ gần bờ sông của Quan Vũ, vượt sông tiến vào vùng Kinh Châu. Lã Mông dẫn quân tốc chiến tốc thắng đoạt được Nam Quận, rồi sai Ngu Phiên đến thuyết hàng hai tướng Phó Sĩ Nhân và Mi Phương. Hai tướng này vốn bất mãn với Quan Vũ nên đồng ý đầu hàng, dâng Giang Lăng và thành Công An cho Tôn Quyền.

Quan Vũ ở phía Bắc sau khi biết chuyện Kinh Châu đã mất, không còn đường nên vội vã chạy về Mạch Thành. Quân tướng của Quan Công sợ hãi, lần lượt ra hàng Tôn Quyền. Lúc này, Tôn Quyền lại sai Phan Chương, Chu Nhiên chặn đường chạy về phía tây của Quan Công. Cuối cùng hai cha con Quan Công bị bắt, toàn bộ Kinh Châu thuộc về Tôn Quyền. Có thể nói, phần lớn công lao trong chiến dịch này là nhờ mưu kế của Lã Mông.

Lời bình câu cổ nhân nói: “Kẻ sĩ ba ngày gặp lại nên nhìn bằng con mắt khác”

Con người ai cũng có tiềm năng và những tố chất thiên phẩm chưa khai phá. Thường đa số mọi người đều thuận theo quan điểm, coi bản thân không có khả năng, sở trưởng đó, tự mình phong bế tiềm năng của chính mình. Cứ như vậy biến mình trở thành người không có thành tựu xuất sắc. Nhưng chỉ cần có người khích lệ, hướng dẫn hoặc có bậc minh sự dạy bảo, chỉ dẫn và họ dốc sức vào học hành, nghiêm túc nghiên cứu thì các tiềm năng kia sẽ dần lộ diện.

Cổ nhân nói “Kẻ sĩ ba ngày gặp lại nên nhìn bằng con mắt khác”, nghĩa là kẻ sĩ chân chính biết đọc sách nghiên cứu hàng ngày thì chỉ qua ba ngày là đã thêm sở đắc, có tiến bộ.

Kẻ sĩ chân chính ở đời không dung quan niệm cũ, cách nhìn xưa để nhìn nhận người. Họ càng không căn cứ vào ưu điểm, nhược điểm, sở trường, sở đoản, đức hạnh cao thấp của một người trước đây mà đánh giá người ta ở hiện tại. Bởi nếu họ là người bình thường, lười nhác thì vẫn sẽ là người như trước. Nhưng nếu họ thay đổi, học hành rèn luyện ngày đêm thì phải nhìn bằng con mắt khác.

Những người trẻ tuổi nếu hiếu học, thích tìm tòi nghiên cứu chuyện đời xưa, soi xét chuyện đời nay, thì họ ắt sẽ thành những bậc đại tài, mà Khổng Tử cũng phải ca ngợi “Hậu sinh khả úy”. Thế nên cỏ nhân rất khâm phục những người chăm chỉ học hành, rất coi trọng những người “sách chẳng rời tay”, vì họ giỏi tận dụng từng phút thời gian rảnh rỗi đầu tư cho học tập, là “người có chí, sự nghiệp ắt thành công”.

Xem thêm: Cổ nhân nói: “Dùng tĩnh khí dưỡng thân, lấy hòa khí đãi người”, vì sao?