Cổ nhân dạy: Làm người phải ẩn tâm, làm việc phải lưu tâm

Làm người phải ẩn tâm, làm việc phải giữ tâm đó mới là bậc quân tử

Áo mũ chỉnh tề, tiến thoái tri lễ đó là tu thân tại ngoại. Tương giao với những người tu thân tại ngoại giống như làn gió mát thổi qua mặt, dễ chịu, sảng khoái vô cùng,.

Có câu “Ngôn chi hữu vật, hành chi hữu độ”, phàm là người tu thân tại nội phải biết nói năng rõ ràng, hành động chừng mực. Tương giao với những người tu thận tại nội giống như uống một cốc trà xanh, thơm răng thơm miệng, dư vị nồng nàn khó thể quên.

Ở đời, tu tâm nhất đạo tuyệt đối không phải là chuyện dễ. Sự huyền diệu của nó nằm ở việc người tu dưỡng phải biết cân bằng giữa ẩn và giữ, hiểu được rằng làm người phải ẩn tâm, làm việc phải giữ tâm.

1.   Làm người phải ẩn tâm kiêu ngạo

“Hư kỷ giả, tiến đức chi cơ”, sự khiêm tốn sẽ làm người ta tiến bộ, còn sự kiêu ngạo chỉ khiến người ta giậm chân tại chỗ, thậm chí là tụt lùi. Bởi vậy mà Chu Thuấn Thủy từ tha thiết nhắc ở người đời: “Làm gì có ai tự mãn mà không gục ngã đâu? Phải thận trọng! Phải cực kỳ thận trọng!”.

Trong “Tả truyện” có ghi chép lại một câu chuyện như sau:

Thời Xuân Thu, nước Sở có một vị tướng quân tên là Khuất Hà. Vì từng đánh thắng trận nên người này rất tự đắc, tự mãn. Một ngày nọ, Khuất Hà phục mệnh dẫn quân tiến đánh La Quốc, khi đi có đại thành Đấu Bá Tỷ đến tiễn đưa.

Trên đường trở về, Đấu Bá Tỷ có nói với phu xe: “Khuất tướng quân lần này ra trận chắc chắn sẽ thua bởi ông ấy có bước chân kiêu ngạo và trong lòng có sự ngạo mạn”.

Sau khi trở về, Đấu Bá Tỷ liền đi gặp Sở Vương nói rõ sự quan sát của mình và thỉnh cầu Sở Vương phái thêm quân chi viện. Nhưng đợi đến khi Sở Vương phái quân đi thì đã không kịp đuổi theo đội quân của Khuất Hà. Và quả nhiên, vì sự khinh địch nên Khuất Hà chỉ huy quân tiến công, bị kẻ địch phản công quyết liệt nên đã phải bỏ mạng ở thung lũng hoang. Kết thúc trận đó quân của Sở Vương thua to.

Trong lòng nếu sản sinh kiêu ngạo sẽ giống như dây leo sinh trưởng trong bóng tối, lặng lẽ che khuất mặt trời, che đi sự chính trực, thông suốt khi nhìn nhận bản thân và thế giới. Xe đầy thì lật, làm người quá kiêu ngạo thì 10 việc hỏng 9. Từ cổ chí kim đến nay, vì thắng mà kiêu thì khó mà thắng lại, vì tiến mà ngạo thì khó lòng tiến thêm bước nữa.

Là bậc quân tử muốn làm nên đại nghiệp phải biết ẩn tâm kiêu ngạo của chính mình.

2.   Làm người phải biết ẩn tâm nghi kỵ

Cổ nhân có câu “Dụng nhân bất nghi, nghi nhân bất dụng”, đã dùng người thì không được hoài nghi, đã hoài nghi thì không nên dùng. Đó là điều mà những người cầm quyền nên nắm rõ.

Âu Dương Tu từng nói “Đạo dùng người cốt ở bất nghi. Thà vất vả trong việc chọn người cũng không thể tùy tiện dùng người mà không tin tưởng”.

Sự nghi kỵ đối với người khác giống như một cây kim độc, một khi cắm vào lòng người thì để lại sẹo khó lạnh. Đáng sợ hơn, chiếc kim độc ấy không chỉ hại người mà còn tổn hại chính mình. Ở đời, có tâm nghi kỵ không chỉ dẫn đến đoạn tuyệt với người ngoài mà còn đẩy bản thân vào thế cô lập.

Bởi vậy, làm người phải biết ẩn tâm nghi kỵ, thay vào đó là sự chân thành thì mới biến bản thân trở thành biển cả nơi mọi con sông đều chảy về, trở thành cái đích để mọi người đều hướng tới.

3.   Làm việc phải giữ tâm tự hiểu mình

Lã Thị Xuân Thu từng nói: “Muốn chế ngự được người khác đầu tiên phải chế ngự được bản thân mình. Muốn đánh giá được người khác đầu tiên phải đánh giá được chính mình. Còn muốn hiểu được người khác thì đầu tiên phải hiểu được chính mình”.

Ở đời, những người có thể “nhận biết” được chính mình mới là người thông minh. Bởi vì, nhận biết được chính mình nên mới không có tự ti cũng không có tự cao, tự đại. Cũng vì nhận biết được chính mình nên mới biết được ưu điểm của mình là gì, khuyết điểm nằm ở đâu để chỉnh sửa, cố gắng.

Người xưa có câu “Biết địch biết ta, trăm trận trăm thắng”, ý là trước khi biết được nên biết rõ về chính ta, đó mới là mấu chốt của thành công. Làm việc gì cũng vậy, giữ tâm tự hiểu mình mới có thể quan sát và nhìn nhận thấu đấu mọi thứ xung quanh.

4.   Làm việc phải giữ tâm biến hóa linh hoạt

Vạn vật biến hóa khôn lường, con người quý nhất ở tâm tư linh hoạt

Tư Mãn Thiên từng vận dụng điển cố “Siết chặt khóa đàn” trong cuốn “Sử Ký”.  Phía sau điển cố này là một câu chuyện khiến nhiều người phải suy ngẫm:

Một ngày nọ, có người ở nước Tề nghe thấy một người ở nước Triệu gảy đàn. Tiếng đàn văng vẳng bên tai nhiều ngày không dứt, nhưng không hề cảm thấy khó chịu bởi tiếng đàn rất hay. Do quá yêu thích, say mê tiếng đàn kia nên người nước Tề đã quyết tâm xin học đàn từ người nước Triệu.

Người nước Triệu trước tiên chỉnh lại dây đàn, người nước Tề trông thấy vậy liền dùng keo gắn chặn những dây đàn người nước Triệu vừa chỉnh rồi vui vẻ cầm đàn về nhà. Sau đó, người nước Tề vùi vào gảy đàn nhưng khổ luyện số 3 năm mà tiến đà vẫn không tiến bộ chút nào.

Người nước Tề vô cùng thất vọng, oán trách người nước Triệu: "Ông ta dạy quá tồi, tôi không có chút tiến bộ nào, vẫn là người không biết gảy đàn".

Có người học nghệ từ người nước Triệu nghe thấy vậy liền cảm thấy vô cùng hiếu kỳ. Tìm người nước Tề hỏi: "Tại sao ông lại nói như vậy?"

Người nước Tề lôi cây đàn đã được dùng keo gắn chặt rồi kể khổ. Mọi người nghe xong chỉ thấy dở khóc dở cười, thi nhau chế giễu người nước Tề ngu dốt không biết biến hóa linh hoạt.

Nghệ thuật học đàn trăm biến vạn hóa. Muốn học đàn hay mà chỉ dùng keo dính chặt dây đàn thực sự khiến người khác phải cười ra nước mắt.

Làm việc phải giữ tâm biến hóa linh hoạt, tức là nhìn vạn vật bằng ánh mắt thông thấu, xử lý mọi việc bằng phương thức linh hoạt. Chỉ có như thế, mọi việc mới hanh thông, thuận lợi.

Qua những dẫn chứng, câu chuyện về ẩn và giữ, ta thấy lời cổ nhân dạy muôn đời không sai “Làm người phải ẩn tâm, làm việc phải giữ tâm”. Con người sống ở đời, phải biết rõ lúc nào cần ẩn tâm, lúc nào cần giữ tâm. Chỉ khi nắm được những điều này, ta mới có thể nhìn đời, thấu hiểu đời.

Xem thêm: Muốn đổi thời vận nên bỏ ngay 10 cách nói chuyện này