Người xưa dặn “Vay gạo không vay củi, mượn áo không mượn giày”, càng ngẫm càng thấm!
Người xưa dặn “Vay gạo không vay củi, mượn áo không mượn giày”, nghe qua tưởng đơn giản, nhưng nếu hiểu trọn ý, ta sẽ thấy đây là lời dặn dò thấm đẫm sự từng trải và tinh tế của cha ông về đạo lý sống, phép cư xử và cách giữ gìn tình người trong đời sống thường ngày.
Người xưa dặn “Vay gạo không vay củi”, vì sao?
"Gạo" là lương thực thiết yếu, thứ có thể chia sẻ trong cơn đói. “Củi” là nhiên liệu, thứ mà mỗi nhà dùng đủ cho mình, khó dư dả. Người xưa dạy “vay gạo không vay củi” là để nhắc rằng: Có thể nhờ nhau trong lúc cấp bách, đói khát, nhưng chớ vay mượn những thứ quá vụn vặt, khó xoay sở, dễ khiến người giúp cảm thấy khó xử. Củi không như gạo nó lắt nhắt, nhỏ nhẻ, không phải ai cũng có dư. Mượn củi là mượn sự phiền lòng.
Câu này không chỉ nói về vật chất, mà còn mang nghĩa bóng: Trong cuộc sống, ta nên biết lựa đúng hoàn cảnh để nhờ vả. Giúp người khi cần là tốt, nhưng nếu không tinh tế, sự nhờ vả vô ý có thể làm mòn tình cảm, dẫn đến mất lòng.
Người xưa dặn “Mượn áo không mượn giày”, vì sao?
Tương tự, “mượn áo không mượn giày” cũng chứa một tầng nghĩa sâu xa. Áo thì có thể mặc rộng, người này người kia có thể dùng chung, nhưng giày thì vừa chân ai nấy đi. Mượn giày là mượn thứ riêng tư, dễ hỏng, khó trả lại như cũ. Nó ngầm chỉ rằng: trong cách cư xử, phải biết đâu là ranh giới giữa tiện dụng và bất tiện, giữa cái có thể chia sẻ và cái không nên động vào.
Hình ảnh đôi giày cũng tượng trưng cho con đường, hành trình riêng của mỗi người. Không ai có thể “đi hộ” đôi giày của người khác cũng như không ai có thể sống hộ cuộc đời ai. Đừng can thiệp quá sâu vào điều người khác khó lòng chia sẻ. Càng thân thiết càng phải giữ giới hạn, đó mới là cách duy trì mối quan hệ bền lâu.

Trong xã hội hiện đại, đôi khi chúng ta quen với sự “tiện thể”, coi việc nhờ vả là điều đương nhiên. Nhưng người xưa lại dạy rằng: Giúp nhau là quý, nhưng giúp đúng lúc, đúng mức, đúng người mới là khôn ngoan. Đối với người đi vay, đừng vì thiếu thốn nhất thời mà đánh đổi sự thoải mái của người cho vay. Đối với người cho vay, cũng cần biết rạch ròi giới hạn, để giúp mà không bị lợi dụng, hỗ trợ mà không khiến tình cảm sứt mẻ.
“Vay gạo không vay củi, mượn áo không mượn giày” là câu nói ngắn mà đủ đầy, dạy ta cách sống khéo léo, biết điều, trân trọng cả người cho lẫn người nhận. Trong đời sống hiện đại, khi quan hệ xã hội ngày càng phức tạp, lời răn của người xưa vẫn còn nguyên giá trị.
Xem thêm: Cổ nhân nói “đầu người giàu không có tóc, chân người nghèo không có lông”, nghĩa là gì?
Tin liên quan
Cổ nhân thường răn dạy con cháu: “Người dại ngoan cố, kẻ trí biết buông. Sống trên đời, ám ảnh là liều thuốc độc tai hại nhất.” Một câu nói ngắn, nhưng đủ để trở thành chiếc gương soi chiếu cả một đời người từ cách đối diện với thất bại, khổ đau, đến cách vượt qua những u uẩn trong tâm trí.
Người xưa răn dạy “Cái ngốc lớn nhất của con người là thích ‘ngồi lên đầu’ người khác” Đây không chỉ là một lời cảnh tỉnh, mà còn là chiếc gương phản chiếu sự ngộ nhận đầy sai lầm của nhiều người trong cách họ thể hiện bản thân giữa xã hội.
Người xưa có câu “Dù đói đến mấy đừng ăn đồ cúng ở mộ, dù mệt đến đâu cũng đừng ngồi lên trên đùi người khác”, đây không chỉ là lời dạy mang tính tâm linh mà còn là bài học về đạo đức, cách hành xử trong đời sống thường nhật.
Bài mới

Trong Đạo Đức Kinh, Lão Tử đã để lại một câu nói tưởng như nhẹ nhàng, nhưng chứa đựng cả một thế giới quan sâu xa và một cái nhìn thấu suốt về nhân tình thế thái: “Đạo của Trời lấy chỗ dư bù chỗ thiếu, đạo của Người lấy chỗ thiếu bù chỗ dư.” Càng đọc, càng ngẫm, càng thấy rõ nỗi buồn của người xưa khi chứng kiến sự chênh lệch giữa quy luật hài hòa của tự nhiên và cách hành xử đầy thiên lệch của con ngư

Lão Tử nói: “Thượng thiện nhược thủy. Thủy thiện lợi vạn vật nhi bất tranh”. Người có lòng thiện cao nhất thì như nước. Nước khéo làm lợi cho muôn loài mà không tranh giành với ai. Một lời dạy giản dị, nhưng ẩn chứa minh triết sâu sắc về cách sống hài hòa với vạn vật, thuận theo tự nhiên, và giữ mình khiêm nhường mà vẫn vững mạnh.