Người khôn ngoan phải biết: Lòng tốt cần có giới hạn và nguyên tắc

Có câu “Đấu mễ dưỡng ân, đảm mễ dưỡng thù”, ý muốn nói, một người khi rơi vào hoàn cảnh khó khăn, thậm chí là sắp chết đói, nếu bạn cho anh ta một đấu gạo thì đồng nghĩa với việc cứu sống anh ta, anh ta sẽ vô cùng cảm kích, xem bạn là ân nhân của mình.

Nhưng nếu bạn cứ mãi giúp anh ta, sẽ khiến anh ta trở nên lười biếng, phụ thuộc, khiến anh ta coi sự giúp đỡ của bạn là đương nhiên, một ngày nào đó khi bạn không giúp anh ta nữa anh ta sẽ xem bạn là kẻ thù.

Vì thế, người khôn ngoan khi hành thiện phải có giới hạn và nguyên tắc.

Giúp người khốn khó không giúp người lười

Người khôn ngoan khi hành thiện phải nhớ cứu người cấp bánh không cứu người nghèo. Khi một người rơi vào hoàn cảnh khốn khó, bạn giúp họ một tay vượt qua nghịch cảnh đó là đang hành thiện tích đức. Còn nếu giúp người lười, người nghèo chỉ khiến đối phương càng thêm phụ thuộc vào bạn, họ trở thành cái động không đáy vắt kiệt bạn.

Một ông chủ doanh nghiệp nọ, sau khi phát đạt đã bỏ ra một số tiền lớn xây 258 ngôi nhà cho người khó khăn và lớn tuổi ở quê nhà. Vốn dĩ là một hành động hành thiện, giúp người khó khăn, ngỡ rằng người dân nơi đây sẽ rất cảm kích mình như không ngờ họ lại “có cháo đồi chè”. Ai cũng nháo nhào lên nói: “Con trai tôi sắp kết hôn rồi, một căn không đủ”, “Nhà tôi dù chuyển vào thành phố nhưng tôi lớn lên ở đây tôi cũng có tư cách được phân một căn”, “Anh đập đi nhà cũ của chúng tôi ngoài việc phân nhà mới còn phải bồi thường thêm”,…

Lòng tham của họ là vô đáy, điều này khiến doanh nhân kia rất phiền lòng, hai năm liền không về quê ăn Tết nữa: “Cứ về là người dân lại đưa ra đủ mọi vấn đề và yêu cầu, nên thôi tôi không về là tốt nhất”

Trong bộ phim “Bố già”, có một câu thoại như này: “Lòng tốt không có giới hạn, sẽ chỉ khiến đối phương được nước lấn tới, nhân từ mà không có nguyên tắc sẽ chỉ khiến đối phương có voi đòi tiên”.

Khi lòng tốt không có giới hạn và nguyên tắc, thiện sẽ chỉ sinh ra ác ý, khiến đối phương điềm nhiên nhận lấy lòng tốt của bạn, rồi đạp đổ thiện chí của bạn một cách vô tình, đợi đến khi bạn không thể giúp họ nữa họ sẽ đáp trả lại bạn bằng sự hận thù. Vì vậy, người khôn ngoan khi hành thiện phải nhớ giúp người khốn khó không giúp người lười, giúp người đang khó khăn cấp bách không giúp người nghèo, hành thiện cũng cần nên biết khi nào nên và khi nào không nên.

Lương thiện cần có sự sắc bén và trí tuệ

“Nhân chi sơ tính bản thiện”, lương thiện vốn dĩ là bản tính của con người, chính vì sự lương thiện ấy mà thế giới mới tràn ngập sự ấm áp và hy vọng. Nhưng lương thiện cũng cần đến trí tuệ, cần đến sự sắc bén, lý tính. Sự lương thiện vô tri chính là ngu xuẩn.

Ngày xưa, có một vị thiền sư ngồi thiền bên dòng sông, bỗng nhiên nghe thấy động tĩnh lạ, hóa ra chỉ là một con bọ cạp bị ngã xuống nước và đang cố gắng vùng vẫy để thoát ra. Vị thiền sư đưa ra vớt con bọ cạp ấy lên, nhưng không may bị nó chích một phát. Ông nhẫn nhịn chịu đau rồi thả con bọ cạp xuống đất, tiếp tục ngồi thiền.

Một lúc sau, con bọ cạp lại rơi xuống nước, vị thiền sư lại vớt nó lên và tiếp tục bị nó chích. Cứ vậy thêm vài lần nữa.

Có một ngư dân trông thấy liền hỏi thiền sư: “Con bọ cạp ấy cắn người hết lần này đến lần khác sao người cứu nó vậy?”

Thiền sư nói: “Cắn người là bản tính của nó, nhưng từ bi lại là bản tính của ta”.

Lúc này, con bọ cạp lại rơi xuống nước khi vị thiền sư đang định đưa tay ra vớt thì ông lão ngư dân đã lấy một cành cây đưa xuống nước, lúc này con bọ cạp lần theo cành cây tự bò lên mặt đất.

Sau khi làm xong ông lão ngư dân nói: “Từ bi không sai nhưng trước tiên hãy từ bi với chính mình, bảo vệ mình trước rồi mới từ bi với chúng sinh”.

Lương thiện là chuyện tốt nhưng cũng cần tới sự sắc bén và trí tuệ. Lòng người phức tạp, thế gian nguy hiểm, sự lương thiện vô tri, không lý tính sẽ chỉ khiến những người có lòng tham vô đáy càng được nước lấn tới, khiến người mưu đồ không hay thừa cơ đục nước béo cò, cuối cùng người nhận tổn thương lại là chính mình.

Thế gian này chân tâm chưa chắc đổi lại được sự thật lòng, lòng tốt của bạn nếu trao cho người có lòng tham vô độ sẽ chỉ nhận lại sự lạnh lùng, lòng tốt nếu đem trao cho người vô ơn sẽ chỉ nhận lại sự lật mặt vô tình. Người khôn ngoan phải nhớ, lương thiện không được mù quáng, phải trao nó cho người xứng đáng.

Xem thêm: Cổ nhân dạy: Gặp cao nhân phải cao minh, gặp tiểu nhân phải tinh khôn