Cổ nhân dạy: Gặp cao nhân phải cao minh, gặp tiểu nhân phải tinh khôn

Thế gian này rất nhiều thị phi đều đến từ lời nói, một lời nói có thể dập họa, nhưng một lời nói cũng có thể rước họa vào thân.

Bàn về lời nói, Quỷ Cốc Tử từng nói rằng: “Dư tri giả ngôn y vu bác, dư bác giả ngôn y vu biện, dư biện giả ngôn y vu yếu, dư quý giả ngôn y vu thế, dư phú giả ngôn y vu cao, dư bần giả ngôn y vu lợi, dư tiện giả ngôn y vu khiêm, dư dũng giả ngôn y vu cảm, dư xuẩn giả ngôn y vu nhuệ.". Ý lời nói này chính là gặp người như nào nói lời như vậy. Chẳng hạn như, nói chuyện với kẻ trí thì phải nói sao cho uyên bác, nói chuyện với người uyên bác thì nói phải có chứng cứ đầy đủ.

Giao tiếp là một nghệ thuật, người biết cách ăn nói sẽ biết lúc gặp ai nên nói cái gì, gặp cao nhân phải cao minh, gặp tiểu nhân phải tinh khôn. Còn nếu không thì “im lặng là vàng”, bởi lẽ từ xưa đến nay họa đều từ miệng mà ra.

Gặp cao nhân phải cao minh

Người xưa có câu “Bệnh vào từ mồm, họa ra từ miệng”.

Có một câu chuyện như sau: Tào Tháo vì từng giết Đổng Trác nên kể từ đó về sau ông kỵ nhất chính là bị người thân thiết bên cạnh ám hại. Vì thế, để diệt trừ hậu họa Tào Tháo đã nghĩ ra một kế hoạch, ông nó với thị vệ hầu cạnh mình rằng: “Ta sợ mình giết người trong mơ, vì vậy khi ta đang ngủ tuyệt đối đừng đến gần ta”.

Một buổi tối nọ, khi Tào Tháo đang ngủ thì bị lăn xuống đất, người thị vị trông thấy vậy liền chạy lại đỡ rồi đắp lại chăn cho Tào Tháo. Nhưng sau đó, Tào Tháo bỗng đứng dậy rút kiếm ra giết chết người thị vệ rồi lại quay vào giường ngủ.

Sáng hôm sau, Tào Tháo kinh ngạc hỏi người bên cạnh: “Ai đã giết thị vệ của ta?”

Mọi người thành thật khai báo, Tào Tháo nghe xong khóc lóc đau đớn, lệnh cho thuộc hạ an táng người thị vệ, đồng thời ra vẻ hối hận vì sai lầm giết người trong lúc ngủ của mình. Tất cả mọi người đều cho rằng Tào Tháo có tật mộng ngu, nhưng chỉ có mình Dương Tu trong lễ tang cảm thán, thương xót cho người thị vệ: “Ai cũng nói Thừa tướng ở trong mộng, thiết nghĩ ngươi mới chính là người trong mộng ấy”. Tào Tháo nghe xong trong lòng liền âm thầm căm ghét Dương Tu.

Dương Tu tuy là người thông minh tuyệt đỉnh nhưng lại không biết hề nà hay cả nể ai, thậm chí lời nói của mình gây ra hậu quả gì bản thân ông cũng không biết và không muốn biết. Sau này, thêm một sự cố châm dầu vào lửa nữa mà Tào Tháo lấy cớ giáng cho Dương Tu tội nhiễu loạn lòng quân rồi diệt trừ ông để xả hận.

Quỷ Cố Tử từng nói: “Ngôn đa tất hữu số đoản chi xử”. Trong "Chu Tử gia huấn" cũng viết: "Xử thế giới đa ngôn, ngôn đa tất thất”. Đại ý rằng, người nhiều lời ắt có sự khinh suất, sơ hở trong lời nói có thể rước họa vào thân khiến người khác sinh lòng oán hận. Ngược lại, nếu ngôn ngữ lời nói thận trọng có thể đổi lại cuộc đời bình an, đó mới chính là phúc khí của một người. Gặp cao nhân phải cao minh, không nói được thì đừng nhiều lời, hãy nhớ một điều “im lặng là vàng”.

Gặp tiểu nhân phải tinh khôn

Lincoln từng nói một câu như này: “Bất cứ những ai quyết tâm gặt hái thành tựu đều không muốn lãng phí thời gian vào việc tranh cãi. Kết quả của việc tranh cãi sẽ chỉ là sự nóng giận, mất kiểm soát bản thân, hậu quả của nó khó mà gánh nổi”.

Đừng bao giờ tranh cãi với những người không cùng tầng tri thức, giá trị quan với mình bởi lẽ dù bạn có nói nhiều ra sao thì với họ cũng chẳng là gì. Thay vì tranh cãi với khuyển chi bằng nhường nó một bước, bởi nếu bị nó cắn một phát dù bạn có đánh chết thì vết thương của bạn cũng không thể lành.

Vào hơn 2000 năm trước, Khổng Tử khi đó đang nghỉ trưa, tiếng cãi nhau bên ngoài khiến ông phải thức giấc. Tử Cống, học trò của Khổng Tử khi đó đang tranh cãi với một người về vấn đề là một năm có 3 hay 4 mùa, hai bên cãi nhau tới đỏ mặt tía tai, không ai chịu nhường ai.

Tử Cống cho rằng một năm có 4 mùa, người còn lại lại kiên quyết rằng một năm chỉ có 3 mùa, nói Tử Cống ăn nói linh tinh. Không Tử nghe xong, đi từ phòng nghỉ ra, Tử Cống bức xúc muốn nhờ thầy nói lý hộ mình.

Khổng Tử nói: "1 năm chỉ có 3 mùa."

Người kia vui vẻ hành lễ với Khổng Tử rồi cười đắc ý ra về. Tử Cống tủi thân, rõ ràng là hắn ta sai nhưng sao sư phụ lại đứng về phía hắn.

Thấy vậy Khổng Tử đáp: “Châu chấu nơi đồng ruộng sinh ra vào mùa xuân, chết vào mùa thu thì làm sao thấy được mùa đông, hà cớ gì phải tranh cãi với người không có kiến thức?"

Tranh cãi với những người không cùng tầng tri thức thì dù có cãi nhau cả ngày lẫn đêm họ cũng sẽ không thể hiểu ra được vấn đề. Không phải đạo lý của bạn không đúng mà là đối phương căn bản không hiểu bạn đang nói gì. Tranh cãi với những người như vậy là ngốc, sai không ở đối phương mà là do bạn hồ đồ.

Người khôn ngoan nói chuyện phải biết tùy người mà linh hoạt, tùy cơ ứng biến. Gặp tiểu nhân phải tinh khôn, nói chuyện với người không cùng đẳng cấp với mình không tranh cãi mới là trí tuệ.

Xem thêm: Bài học thành công: Cá sống luôn bơi ngược dòng, cá chết mới trôi xuôi theo nước