Phúc đức sinh ra bởi biết đủ, tai họa sinh ra bởi lòng tham

Trong "Đạo Đức kinh", Lão Tử có đề cập đến đạo lý "biết đủ". Cụ thể, trong chương thứ 30 có viết: "Người biết đủ là người giàu có".

Ở chương thứ 44, Lão Tử viết: "Yêu nhiều ắt sẽ tổn thương, chứa nhiều ắt sẽ mất nhiều, phải biết thế nào là đủ, đừng quá tham lam để tránh tủi nhục về sau, biết dừng lại thì sẽ không gặp nguy, có thể trường cửu".

Chương 46 của Đạo Đức kinh lại viết tiếp: "Không họa nào lớn bằng không biết đủ, không hại nào lớn bằng ham muốn có được, cho nên biết cho rằng mình đủ thì sẽ luôn luôn đủ".

Đạo lý "biết đủ" của Lão Tử bao hàm rất nhiều ý nghĩa khác nhau.  "Biết đủ" là cầu bên trong mà không cầu bên ngoài, là theo đuổi bản tính chất phác và sự dồi dào về tinh thần.

Vương Bật - người chú giải Đạo Đức kinh từng viết rằng: "Người biết đủ do không mất mà luôn giàu có”. Người biết đủ sẽ không bị lòng tham vật chất quấy nhiễu, khống chế, bởi vậy dẫu có thiệt hại một chút về vật chất nhưng họ vẫn không động phàm tâm.

Trong một đoạn chú giải khác, Vương Bật còn viết: “Người biết đủ sẽ biết dừng lại. Họ không cầu ở bên ngoài mà chỉ hướng vào bên trong mà tu thôi.” Câu này cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc theo đuổi sự giàu có về mặt tinh thần.

Danh lợi tiền tài chỉ là vật ngoài thân, là thứ không thể nắm giữ được mãi, truy cầu và chiếm giữ quá nhiều thì nhất định cũng sẽ mất đi nhiều. Con người ta chỉ nên có một phần danh lợi ở mức độ của nó, không nên chiếm giữ quá nhiều, phải biết đủ thì mới có được sự lâu dài. 

Lão Tử vô cùng coi trọng đạo lý “biết đủ”. Ông cho rằng, biết đủ có thể quyết định vinh nhục, sống chết, họa phúc… của mọi người. Một người nếu biết đủ thì những yếu tố khách quan như tiền tài, của cải… cho dù là không nhiều lắm nhưng họ vẫn có thể tự nhận mình là người giàu có. Bởi vì người biết đủ luôn không thấy thiếu thốn gì, không thiếu thốn gì thì được xem là giàu có. Trái lại, người không biết đủ thì cho dù có nhiều những yếu tố bên ngoài như tài phú nhưng vì lòng tham không đáy mà có thể gây ra tai họa lớn. Từ điểm này có thể thấy, Lão Tử cho rằng một người giàu hay nghèo là được quyết định bởi “biết đủ” hay “không biết đủ”.

Đối với những người cai quản đất nước mà nói, dục vọng rất nhiều khi tạo thành tai họa lớn. Cho nên, những người này phải tu dưỡng tâm “biết đủ” để khống chế ham muốn của bản thân. Như vậy thì vạn vật và thiên hạ mới có thể tự nhiên an ổn.

Trong cuốn “Hàn thi ngoại truyện” viết: “Phúc sinh ra bởi vô dục mà tai họa sinh ra bởi ham muốn. Biết đủ thì sẽ giàu có, người tham lam của cải mà không biết dừng thì tuy có thiên hạ cũng không gọi là giàu.”

Con người ta phải biết đủ khi đứng trước tài vật và quyền lực. Nếu một người không thể làm được điều ấy thì khi tham dục vượt quá hạn độ nhất định rồi thì tất nhiên sẽ tự rước lấy nhục. Người ấy sẽ gặp phải tổn thất to lớn và nghiêm trọng về phương diện vật chất, địa vị xã hội và tinh thần.

Vào triều đại nhà Minh, có một vị tiên sinh dạy học, gia cảnh bần hàn nhưng mỗi ngày đều dâng hương bái lễ, cảm tạ trời xanh ban phúc. Vợ của ông nghĩ mãi mà không hiểu, liền hỏi: “Một ngày ba bữa đều là húp cháo loãng, sao có thể tính là hưởng phúc?”

Vị tiên sinh này trả lời: “Sống ở nơi thái bình, không có chiến sự thảm họa, đó là cái hạnh phúc lớn nhất. Hàng ngày có quần áo mặc, có cái ăn, không đến mức đông chịu lạnh, đói không có gì ăn là hạnh phúc lớn thứ hai. Trong người không có bệnh tật, không có tai họa, trong lao ngục không có tù nhân là cái hạnh phúc lớn thứ ba. Chúng ta có cả ba thứ ấy rồi chẳng phải là phúc sao?”

Nhiều người nhìn vị tiên sinh này thường cho rằng ông không thành công, nhưng ông lại tự thấy mình hạnh phúc. Bởi vì trong lòng ông biết đủ, niềm hạnh phúc của ông đến từ góc độ tương đối. Một người biết đủ ở phương diện công danh lợi lộc có thể không thành công như người khác nhìn vào nhưng họ sẽ luôn vui vẻ, hạnh phúc mà không để tâm đến việc đó. “Biết đủ” chính là cách nắm giữ hạnh phúc trong tay.

Xem thêm: 3 câu nói kinh điển của Lão Tử, càng đọc càng thấm thía