Nguyễn Thục Quyên - giáo sư Việt xa quê 32 năm: Từ bị cười nhạo vì tiếng Anh kém cỏi và cú lột xác thành nhà khoa học quyền lực top 1 thế giới

Giải thưởng VinFuture là một trong những giải thưởng khoa học công nghệ (KHCN) thường niên có giá trị lớn nhất trên thế giới, được trao bởi Quỹ VinFuture (ra mắt tháng 1/2020). Quỹ này do tỷ phú Phạm Nhật Vượng - Chủ tịch Tập đoàn Vingroup và phu nhân là bà Phạm Thu Hương sáng lập. 

Theo thông tin từ ban tổ chức, thành viên của Hội đồng Giải Thưởng là các nhà khoa học và các nhà lãnh đạo uy tín của các tổ chức giáo dục nghiên cứu, các tập đoàn công nghệ - công nghiệp hàng đầu trên thế giới, với những thành tựu được ghi nhận toàn cầu. Trong đó phải kể đến Giáo sư Nguyễn Thục Quyên (Đồng Chủ tịch Hội đồng sơ khảo giải thưởng VinFuture). 

Cách đây 6 tháng, chuyến bay dài 20 giờ từ California (Mỹ) về Việt Nam không làm GS Nguyễn Thục Quyên (Đại học California) thấy mệt, mà thay vào đó là cảm giác hào hứng và mong chờ. Đây là lần đầu tiên sau 32 năm xa xứ chị trở lại quê hương. Chị trở về với vai trò Chủ tịch Hội đồng sơ khảo giải thưởng VinFuture. Chị vinh dự và hãnh diện khi đất nước có giải thưởng khoa học lớn làm thay đổi cái nhìn của cộng đồng quốc tế.

"Chuyến đi này với tôi mang ý nghĩa rất lớn, đúng vào dịp Tết cổ truyền của dân tộc. Tôi được sống lại những cảm xúc mà hơn 30 năm nay chưa có được. Đó là không khí Tết rộn ràng, hoa đào, hoa mai khắp phố phường", chị Quyên chia sẻ.

Cô nữ sinh bị giáo viên chế nhạo vì tiếng Anh kém cỏi

Theo VTC, chị Nguyễn Thục Quyên sinh năm 1970 tại Buôn Mê Thuột (Đắk Lắk) trong một gia đình có 5 anh chị em. Sau năm 1975, mẹ chị (giáo viên dạy Toán cấp 2) từng đưa các con đến những vùng kinh tế mới như Phước Lâm, Long Điền, Đất Đỏ, Phước Tỉnh và Vũng Tàu để sinh nhai. Khoảng thời gian này, chị Quyên phải làm lụng vất vả để phụ giúp gia đình. 

Đến năm 1986, chị theo học tại trường Trung học Trần Nguyên Hãn. Tháng 7/1991, chị cùng gia đình đến Mỹ định cư. Các anh chị trong gia đình khi đó liên tục đòi về Việt Nam vì không biết tiếng Anh. Nhưng chị thấy ổn hơn vì được làm điều mình thích mà không bị dị nghị. Chính tuổi thơ khó khăn đã rèn cho chị tính sáng tạo, sự kiên nhẫn. Và đó cũng là động lực để chị cố gắng nhiều hơn. Dù nghèo khó nhưng tôi tin nghị lực học tập của tôi cao hơn các bạn đồng trang lứa, đặc biệt là học sinh Mỹ rất nhiều”, chị nói.

Khi mới đi học, chị Quyên bị chế nhạo trước cả lớp vì khả năng tiếng Anh kém. Thậm chí, một người đàn ông Mỹ từng nói với chị rằng: "Hãy về nước của cô đi". "Thậm chí có bạn lúc ở trường không bao giờ nói chuyện với tôi mặc dù tôi đã cố gắng để nói chuyện với anh ta vài lần", nữ giáo sư hồi tưởng lại.

Vào tháng 9/1993, chị Quyên xin học tại Đại học Santa Monica nhưng bị từ chối vì trình độ tiếng Anh kém. Chị phải năn nỉ nhà trường cho chị học thử 1 kỳ và hứa nếu không đạt điểm số nhất định sẽ xin thôi học.

Để hòa nhập tốt hơn, chị Quyên quyết tâm học tiếng Anh bằng cách đăng ký học thêm ở 3 trường trung học tạo 3 thành phố khác nhau. Ban ngày đi học ở trường, ban đêm chị lại đi học thêm ở nhiều nơi khác nhau. Với sự nỗ lực không ngừng nghỉ, cuối cùng chị cũng được nhận vào học.

Để đủ tiền học, nữ sinh gốc Đắk Lắk khi ấy xin làm thêm trong thư viện trường từ 17h đến 22h mỗi ngày và phải vay thêm tiền của Chính phủ.

Chị Quyên từng tâm sự với VTC, con đường đến với khoa học của chị khác so với những nhà khoa học khác. Chị vốn hứng thú với lịch sử thế giới và yêu văn học, thích địa lý nhưng ngặt nỗi khi sang Mỹ để theo các môn đó phải "tra từ điểm muốn chết luôn". Thế là chị "nhảy" sang Toán, rồi nhận ra bản thân học khoa học cũng khá. Sau đó, chị dần trở nên hứng thú với hóa học và bắt đầu theo đuổi con đường này.

Nhận bằng Tiến sĩ trước cả những sinh viên mình từng rửa cốc cho trong phòng thí nghiệm

Tháng 9/1995, chị Quyên xin chuyển lên Đại học Califonia (bang Los Angeles, Mỹ) và làm thêm công việc rửa dụng cụ trong phòng thí nghiệm của trường. Chị xin làm nghiên cứu nhưng không phòng thí nghiệm nào nhận.

Sau khi tốt nghiệp bằng đại học Hóa vào năm 1997, chị Quyên quyết định học lên Cao học, có bằng Thạc sĩ một năm sau đó và quyết định học lên Tiến sĩ. Trong quá trình học, chị trở thành 1 trong 7 nghiên cứu sinh xuất sắc của Đại học Califonia, Los Angeles được trao học bổng.

Cô gái Việt từng bị chê kém cỏi về tiếng Anh năm nào nay đã tốt nghiệp bằng Tiến sĩ trước cả sinh viên mà chị từng rửa cốc thí nghiệm cho. Không những vậy, chị còn đạt giải thưởng xuất sắc ngành Lý - Hóa.

Nhờ thành tích nghiên cứu xuất sắc, 3 tháng sau chị nhận được giải thưởng của liên bang đi tu nghiệp ở phòng thí nghiệm quốc gia. Tuy nhiên, chị từ chối và đến làm ở Đại học Columbia, New York.

Sau 3 năm tích lũy kinh nghiệm và học hỏi, chị Quyên trở về làm việc tại Đại học California và mất hơn 2 năm xây dựng 2 phòng thí nghiệm riêng. Sau 11 năm, chị sở hữu 7 phòng thí nghiệm riêng cho nhóm nghiên cứu. Chị còn xin hơn 10 triệu USD cho những dự án nghiên cứu, được mời tới hơn 200 địa điểm trên thế giới để thuyết trình cũng như nhận nhiều giải thưởng lớn cho công trình nghiên cứu.

"Bạn bè tôi ở Việt Nam vẫn thường bảo hồi ở quê học dốt thế mà sao qua Mỹ học giỏi thế. Tôi trả lời rằng ngày xưa làm gì có thời gian để học vì còn phải phụ giúp gia đình", vị giáo sư cười.

Chuyện về "phụ nữ làm khoa học"

Hơn 18 năm làm công tác nghiên cứu và giảng dạy tại ĐH California, chị luôn làm việc khoảng thời gian 15 tiếng mỗi ngày. Bên cạnh việc giảng dạy, chị còn làm nhiều công việc khác như biên tập báo khoa học, tổ chức hội nghị khoa học quốc tế, xin tiền dự án nghiên cứu trả lương, học phí, và bảo hiểm y tế cho sinh viên (mỗi nghiên cứu sinh tốn khoảng 100.000 USD mỗi năm), hướng dẫn sinh viên làm nghiên cứu, giúp các em viết bài đăng báo, làm trong ban xét lên lương và lên chức cho tất cả giáo sư trong trường, ban tuyển dụng giáo sư.

Nhắc về thời gian khi trở thành giáo sư ở Mỹ, chị kể nhiều lúc "chỉ có 1 mình". Việc tự xây dựng phòng thí nghiệm từ phòng trống đến gây quỹ nghiên cứu, thành lập đội ngũ, hay điều hành lab của riêng mình là thách thức với giáo sư trẻ. "Đó không phải là con đường dễ dàng, đã có lần tôi khóc, tôi cũng từng nghĩ đến việc từ bỏ". Thế nhưng, bản thân chị chưa bao giờ hối hận khi chọn đi theo con đường khoa học. Với chị làm khoa học là luôn học hỏi những điều mới.

Đến nay, người phụ nữ tài giỏi gốc Việt Nam đã sở hữu 7 phòng thí nghiệm riêng cho nhóm nghiên cứu. Đồng thời chị là một trong số ít nhà khoa học nữ 4 năm liền được vinh danh trong danh sách hơn 4.000 nhà khoa học toàn cầu vào top 1% những nhà khoa học nhiều trích dẫn nhất thế giới (HCR).

Chị chia sẻ, làm khoa học đã khó nhưng phụ nữ trong lĩnh vực này càng vất vả hơn bởi ngoài sự nghiệp, họ còn phải lo cho gia đình. Ngay bản thân chị, dù đã cố gắng rất nhiều nhưng đôi khi vẫn không nhận được sự tôn trọng của đồng nghiệp nam giới.

“Điều thiệt thòi và không may mắn là khi tôi hết mình với nghiên cứu thì người bạn đồng hành sau 12 năm chung đường đã đề nghị ly hôn. Có vẻ như khi tôi càng thành công, anh ấy càng thấy mất tự tin, cho dù họ cũng là giáo sư cùng ngành và một trong những nhà khoa học có nhiều trích dẫn nhất thế giới”, chị Quyên chia sẻ.

"Phần đông mọi người nghĩ con gái thì nên lo cho chồng con, dọn dẹp nhà cửa và không nên có sự nghiệp riêng. Tôi muốn cho những người phụ nữ khác biết là họ có thể làm cả hai. Tôi muốn làm những điều hữu ích cho xã hội", chị nói.

Nhớ lại hồi đầu năm 2014, chị đi phỏng vấn tuyển giáo sư giảng dạy ngành hóa ở một số trường đại học. Những ngành này rất ít hoặc hầu như không có nữ giáo sư. "Con đường đi đến thành công ở Mỹ không dễ dàng. Quốc gia này thu hút rất nhiều nhà khoa học hàng đầu trên thế giới, mức độ cạnh tranh lớn và khốc liệt. Đó cũng là điều dễ hiểu khi ít người phụ nữ có thể rạng danh khi làm nghiên cứu ở xứ sở cờ hoa”.

Hồi còn là nghiên cứu sinh, chị tham dự các hội nghị quốc tế, hầu hết diễn giả được mời là nam, chỉ vài người là nữ. Nay các hội nghị, nhiều diễn giả nữ được mời hơn nhưng vẫn chỉ khoảng 25%. Chị hy vọng trong tương lai, sẽ có nhiều thay đổi hơn nữa và xã hội công nhận rằng, phụ nữ có thể làm tốt công việc nghiên cứu khoa học như các đồng nghiệp nam của họ.

GS Nguyễn Thục Quyên nằm trong top 1% nhà nghiên cứu khoa học vật liệu được trích dẫn nhiều nhất thế giới của Thomson Reuters và Clarivate Analytics.

Các nghiên cứu của GS Quyên xoay quanh tính chất điện tử của Polyelectrolytes liên hợp, giao diện trong các thiết bị quang điện tử, việc tạo và vận chuyển điện tích trong chất bán dẫn hữu cơ, vật liệu mới cho các ứng dụng pin mặt trời hữu cơ, tự lắp ráp phân tử, xử lý vật liệu, đặc tính kích thước nano của pin mặt trời hữu cơ và vật lý thiết bị .

Trong sự nghiệp của mình, chị được mời đến hơn 200 điểm trên thế giới để thuyết trình và nhận nhiều giải thưởng lớn cho các công trình nghiên cứu như:

-  Giải thưởng Nghiên cứu khoa học Alexander von Humboldt-Foundation của Đức năm 2015; 

- Một trong bốn nhà khoa học gốc Việt có tên trong danh sách những nhà khoa học ảnh hưởng nhất thế giới do Thomson Reuters công bố năm 2015;

- 4 năm liền vinh danh trong danh sách hơn 4.000 nhà khoa học toàn cầu vào top 1% những nhà khoa học có nhiều trích dẫn nhất thế giới (highly cited researchers - HCR).

- Giải thưởng Nghiên cứu khoa học của Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ 2010;

- Giải thưởng Nghiên cứu khoa học của Alfred P. Sloan Foundation 2009; 

- Giải thưởng Nghiên cứu khoa học của Camille Dreyfus Foundation 2008; 

- Giải thưởng Nghiên cứu khoa học Harold J. Plous Memorial Award and Lectureship 2007. 

Xem thêm: Chân dung giáo sư người Việt nhận giải thưởng danh giá Interdisciplinary Prize 2022