Chàng trai nghèo ăn vụng tôm, lấy vợ đẹp

Đồng Hãng tên đầy đủ là Đồng Công Hãng, quê làng Ốc Dương (xã Triều Dương, huyện Chí Linh, trấn Hải Dương, nay là thôn Lý Dương, xã Nhân Huệ, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương) sinh ra trong gia đình nghèo khó. Đồng Hãng phải vừa đi làm thuê vừa đi học.

Lúc bấy giờ ở làng có ông phú hộ nuôi thầy đồ dạy học cho con nên anh xin vào phụ việc trong nhà và học nhờ. Một ngày nọ, thầy đồ sai trò xuống bếp châm đóm cho ông hút thuốc. Tới bên chảo tôm, Đồng Giáp ngửi thấy mùi thơm phức mà bụng lại đói nên đã thò tay bốc 1 con ăn.

Mồm đang nhai ngồm ngoàm thì bị con gái phú ông đi xuống bắt gặp. Quá xấu hổ, Đồng Hãng đỏ mặt, ấp úng xin đừng mách thầy. 

Con gái phú ông cũng là người hiểu biết, được học nhiều chữ nên nói: "Anh không muốn bị thầy đánh đòn trách phạt thì tôi đọc bế đôi, anh đối được sẽ tha. Còn không tôi mách thầy".

Con gái phú ông đọc: "Hà tài hũ trung bị hoàng bào cúc cung như dã" - nghĩa là "Con tôm ở trong nồi, mặc áo vàng coi bộ khúm núm".

Đây là câu đối khó, nghĩa đen là con tôm rang lên, thân cong lại, vỏ vàng như mặc áo; nghĩa bóng chỉ dáng điệu học trò ăn vụng bị bắt quả tang, khúm lúm, xấu hổ.

Đồng Hãng lúc này chưa nghĩ ra nên lấy cơ mang đóm lên cho thầy rồi sẽ đối. Lúc lên nhà, thầy lại sai Hãng ra giếng lấy nước mài mực. Khi cúi xuống giếng múc nước, Hãng bỗng nhìn thấy con ếch dưới đáy nên nghĩ ngay ra vế đối lại. 

Anh chạy vào nói với cô chủ: "Oa tàng tỉnh để quải thanh y, mỹ mục miện hề" - nghĩa là "Con ếch ở dưới giếng, mặc áo xanh, mắt liếc đẹp thay".

Vế đối có ý tả thực con ếch nhưng nghĩa bóng lại là ý khen cô con gái mặc áo xanh của ông chủ. Thấy cậu học trò có tài, cô gái đem chuyện kể cho cha.

Mến mộ tài năng của Đồng Hãng, phú ông ngỏ ý nuôi ăn học và nhận làm con rể. Từ đó, Đồng Hãng không phải vừa học vừa làm nữa.

Mất trạng nguyên vì kiêu ngạo

Đồng Hãng vốn nổi tiếng có tài văn chương, phóng túng, kiêu ngạo từ nhỏ. Nhiều câu chuyện dân gian kể rằng, Hãng có tính khác người thường nhưng rất giỏi nên được gọi là "thần đồng". 

Một lần nọ Đồng Hãng đến trụ sở của thừa ty xứ Hải Dương vào công đường đánh 3 hồi trống. Lúc này các quan tưởng có việc quan trọng nên nhanh chóng mặc quan phục ra công đường.

Ra đến nơi chỉ thấy cậu học trò nên hỏi: "Vì sao đánh trống?". Đồng Hãng nói: "Hàn sĩ muốn đến xin ăn, nhưng sợ khó thấu nên phải đánh trống để các quan ở quý nha đến cho dễ xin hơn, thực chẳng có việc gì khác".

Viên thừa ty hỏi: "Ngươi là học trò, chúng ta ra cho một đề thơ. Nếu làm được sẽ cho tiền gạo".

Đồng Hãng xin ra trăm đề để làm 1 thể chứ 1 đề không đáng làm. Quan thừa ty và 3 viên quan khác thay nhau ra đề. Hãng nhìn đề liền viết ngay, thậm chí đề không ra kịp cho anh giải.

Một lúc sau Hãng viết xong cả trăm bài thơ, lời lẽ, ý tứ đều sâu sắc. Các quan ai cũng thán phúc bèn cho Hãng 5 quan tiền và 1 thúng gạo.

Năm 14 tuổi, Hãng thấy triều đình tổ chức khảo hạch văn chương với đề "Trùng tu Quốc Tử giám". Hãng liền làm 2 bài và khi giám quan hỏi nguyên do, ông cãi lý rằng vì đầu bài có chữ “trùng”. Trùng trong trùng tu có nghĩa là sửa sang lại, nhưng chữ “trùng” có nghĩa là lặp lại, vì thế mới làm hai bài.

Lúc này các quan biết Hãng có ý chơi khăm mình nhưng ngặt không có lý lẽ gì để cãi nên đành ngậm ngùi ôm cục tức ra về.

Năm 1556 đời Mạc Tuyên Tông, Đồng Hãng lên đường đi thi và chắc mẩm kiểu gì cũng đỗ. Vì thế trước khi lên đường anh đã bảo bố vợ mổ trâu ăn mừng.

Đến trường thi, Hãng gặp đề khó không làm được nên ôm sách bút đi về dù người bên cạnh nói sẽ đọc bài cho. Tại quê nhà, Hãng tập trung dùi mài kinh sử để thi tiếp.

Ba năm sau (năm Kỷ Mùi 1559), ông đòi bố vợ mổ trâu ăn mừng trước khi vào kinh ứng thí. Chiều lòng con rể, phú hộ lại mổ trâu ăn mừng. 

Sau khi thi xong kỳ đệ nhất, Đồng Hãng đã tự phụ nói: "Quan trường nào mà ra đề khiến Hãng này không làm được, thế mới thật là giỏi".

Cũng chính vì tính cách kiêu ngạo này mà khi thi Đình lẽ ra được đỗ Trạng Nguyên thì bị quan trường ác cảm, tìm cách giáng truất xuống chỉ còn đỗ hoàng giáp.

Cuộc đời lẩn khuất nhiều bi kịch của Me Tư Hồng - nữ đại gia đầu tiên tại Việt Nam