Can cớ gì mà các vua thời phong kiến không cho binh lính đi thi?

Thời xưa, thi cử là con đường tiến thân duy nhất của tầng lớp sĩ nhân. Thế nhưng từ thời Trần, triều đình quy định binh lính không được đi thi, tại sao vậy?

Đỗ Thu Nga Theo dõi
Sống Đẹp
Nguồn: Internet

Trong lịch sử phong kiến VIệt Nam, từ thời nhà Lý khai khoa cho đến nhà Nguyễn bãi Khoa cử (1919), nước ta đã tổ chức 185 lần thi, chọn ra được 188 vị Đại khoa và 2.990 vị Tiến sĩ.

Thế nhưng trong chuyện thi cử tiến thân vào chốn quan trường, từ thời Trần, triều đình phong kiến đưa ra quy định, binh lính không được đi thi vì "sợ khí lực kém". Tuy nhiên, vẫn có những người lính quyết tâm vượt qua rào cản này.

Cấm binh lính vì "sợ khí lực kém"

Quy định cụ thể được chính sử ghi là thời Trần Nhân Tông, năm Tân Tị, niên hiệu Thiếu Bảo thứ 3 (1281). Đại Việt sử ký toàn thư có chép: "Tháng Giêng, mùa xuân, lập nhà học ở phủ Thiên Trường. Cấm người hương Thiên Thuộc không được vào học”.

Quyển sử này cũng giải thích, trai tráng hương Thiên Thuộc, đất căn bản của nhà Trần, luôn được tuyển vào làm lính Thiên Thuộc luôn túc trực bảo vệ sát bên nhà vua, chú trọng vào sức khỏe, do đó triều đình cấm quân sĩ Thiên Thuộc không được học tập văn chương nghệ thuật vì “sợ khí lực kém đi”.

Song không vì lệnh cấm này mà những người lính Thiên Thuộc bỏ đi niềm đam mê với sách vở. Vì đến đời vua Trần Anh Tông, vào năm Quý Hợi, niên hiệu Đại Khánh năm thứ 10 (1321), "Toàn thư" đã chép một sự kiện đặc biệt: "Mùa xuân, tháng 8, ngày 22, vua ngự đến nhà Thái học. Có tên Mặc trong quân Thiên Thuộc ở Hoàng Giang đỗ khoa thi Thái học sinh (tức là đã đỗ kỳ thi Hội, tương đương với học vị tiến sĩ ở các triều đại Lê, Nguyễn).

Vi-sao-binh-linh-thoi-phong-kien-Viet-Nam-khong-duoc-di-thi-7
Binh lính thời phong kiến không được đi thi

Xem xét trường hợp này, vua Trần Anh Tông xuống chiếu bắt Mặc trở lại quân ngũ, làm lại điển (giúp chỉ huy việc sổ sách, giấy tờ) trong quân Thiên Đinh. Tuy nhiên, nhân vật tên Mạc này (sử cũ không chép rõ họ) lại là người văn võ toàn tài.

Sau đó có kỳ thi võ, Mạc thi đánh gậy, lại đỗ cao. Và do sự kiện này được chép trong quốc sử nên chắc chắn ông lại được trọng dụng trong con đường quân ngũ. Chủ tiếc rằng, tài văn của ông không có cơ hội để phát huy mà thôi.

Khi đọc sử do các sử quan nhà Nguyễn soạn, là bộ "Khâm định Việt sử thông giám cương mục", đến đoạn này, vua Tự Đức đã hạ bút son phê hai chữ "Thiên lệch!", tỏ ý chê bai các vua nhà Trần không biết phát huy tài năng văn học của người trong quân ngũ.

Sự thật lịch sử cho thấy, dù không được đi thi thì binh lính thời Trần cũng không thiếu người biết chữ, có thể đọc được tích, truyện xưa. Nên khi soạn bài thơ "Dự chư tì tướng hịch văn" nổi tiếng để động viên tinh thần quân sĩ dưới trướng trước khi bước vào cuộc kháng chiến chống quân Nguyên, Trần Hưng Đạo đã nêu một loạt tích, truyện nổi tiếng: 

"Thôi việc đời trước, hãy tạm không bàn. Nay ta lấy chuyện Tống, Thát mà nói: Vương Công Kiên là người thế nào; tỳ tướng của ông là Nguyễn Văn Lập lại là người thế nào, mà lấy thành Điếu Ngư nhỏ như cái đấu chống lại quân Mông Kha đông hàng trăm vạn; khiến cho sinh linh bên Tống đến nay còn đội ơn sâu. Cốt Đãi Ngột Lang là người thế nào, tỳ tướng của ông là Cân Ty Tư lại là người thế nào, mà xông pha lam chướng trên đường muôn dặm, phá quân Nam Chiếu trong khoảng vài tuần, khiến cho quân trưởng người Thát đến nay vẫn còn lưu tiếng tốt…”.

Vua Lê khuyến khích binh lính đọc sách nhưng không cho thi

Sang đến thời nhà Lê, vị vua sáng lập nổi tiếng là tài trí, giỏi văn, giỏi võ - Lê Thánh Tông đã khuyến khích quan sĩ đọc sách. Nhưng vẫn không cho thi cử.

Sử chép rằng: "Đinh Hợi, năm Quang Thuận thứ 8 (1467), vua hạ lệnh cho Dương Hải, quyền Thượng bảo tự khanh và Khiên Nhân Thọ, Thông chính tả thừa, dạy bảo luyện tập về việc đọc sách cho các hàng quân bộ binh, kỵ binh có tiếng mạnh khoẻ dũng cảm”.

Vua khuyến khích binh lính đọc sách nên trong quân đội, người có học thức cũng được dịp bày tỏ ý kiến lên nhà vua. Đó là sự kiện vua Lê Thánh Tông hạ lệnh cho quân ở năm phủ chế tạo binh khí theo dạng mới, được ít lâu lại đổi theo hình dạng khác, trong bọn quân nhân có người phàn nàn, than thở.

Văn Lư - một quân nhân trong vệ Oai Lôi dâng thư nói: "Tháng Giêng năm nay, bệ hạ đã ban ra hình dạng mới về binh khí, bắt quân chế tạo, nay lại thay đổi hình dạng khác, như thế là chính lệnh bất thường”. Nhận được thư này, nhà vua sai bộ Lại dụ bảo Văn Lư rằng: “Binh khí cùng một hình dạng ấy cả, lời nhà ngươi nói chỉ là nói càn mà thôi”. ViênThị lang Lương Như Hộc còn nói riêng với Văn Lư rằng: “Nhà ngươi không phải là người giữ chức ngôn luận, sao lại dám nói càn đến việc nước?”.

Vi-sao-binh-linh-thoi-phong-kien-Viet-Nam-khong-duoc-di-thi
Quyền thi Hội thời xưa

Tuy chỉ là một quân nhân nhưng Văn Lưa đã trả lời viên Thị lang rất khảng khái: "Nước lấy dân làm gốc rễ, mà lính là để bảo vệ dân; nay hiệu lệnh trước sau bất nhất, quân và dân đều sầu oán, thế mà ông là người bầy tôi thân cận của nhà vua, lại ngậm miệng, không nói gì, nay Lư này nói ra là yêu vua đấy”. Bọn Như Hộc nghe lời của Văn Lư, yên lặng không nói gì cả.

Đời vua Lê Uy Mục, khi lực lượng lại dịch ở các nha môn trong kinh và các địa phương thiêu shutj, triều đình đã cho quân và dân cùng dự thi.

Trong Toàn thư có chép: Uy Mục đế năm Đoan Khánh thứ 2 (1506), tháng 12, thi khảo quân và dân về môn viết chữ và tính toán ở sân điện Giảng Võ. Người ứng thi hơn ba vạn, lấy bọn Nguyễn Tử Kỳ 1.519 người trúng tuyển; trong số này trích lấy những người trội hơn được 144 người, thi khảo lại một lần nữa, lấy 25 người trúng tuyển cho sung vào Hoa Văn học sinh, ngoài ra đều cho sung làm lại dịch các nha môn trong kinh và ngoài các đạo”.

Tuy nhiên, sử sách không chép rõ về việc, trong số này có bao nhiêu người xuất thân từ quân ngũ.

Sang đến đời vua Lê Dụ Tông, năm Bảo Thái thứ 3 (1722), triều đình đã đổi mới bằng lệnh rằng: Các hạng binh lính, người nào có học thức, khi gặp khoa thi hương được nộp đơn xin thi đợi xét, nếu xét quả là người thông hiểu nghĩa lý văn chương, sẽ được phép cùng với học trò ứng thí, nếu gặp khoa thi võ và kỳ thi viết chữ, tính toán, cũng được phép thi khảo ở ngay kinh đô.

Vào thời nhà Nguyễn, tuy binh lính không được phép dự thi Hương, nhưng được tham gia các kỳ thi võ cử như cuối thời Lê trung hưng để có thể giành các học vị võ tú tài, võ cử nhân, thậm chí võ tiến sĩ, như ở bên văn.

Xem thêm: Vì sao sử gia phong kiến không tiếc lời chê trách vua Trần thất tín?

Bình luận
Mới nhất
Vui lòng để bình luận.

Đọc thêm

Câu chuyện của ông trạng Nguyễn Đức Lượng quả là "có một không hai". Ngoài sức học, ông trạng này còn phải nhờ cậy đến cô em gái "trao cái ngàn vàng" cho kẻ bị hủi mới nên nghiệp khoa bảng.

Chuyện khoa cử thời xưa: Ông trạng đỗ đạt nhờ em gái trao 'tấm thân trong' cho kẻ điên
0 Bình luận

Dòng họ Ngô ở làng Vọng Nguyệt không chỉ có 5 đời liên tiếp có người đỗ đại khoa mà lên tới 10 đời.

Có '1 - 0 - 2' trong sử Việt: Dòng họ 10 đời đỗ đại khoa cùng lời sấm bí ẩn của thầy Tàu
0 Bình luận

Con đường đi đến thành công của một người phải trải qua muôn vàn khó khăn gian khổ. Chỉ người có tính kỷ luật mới có thể làm chủ được bản thân để đứng trên thiên hạ.

Chìa khóa của hạnh phúc chính là rèn cho bản thân tính kỷ luật
0 Bình luận

PC Right 1 GIF

Bài mới

Nam sinh đưa em đến điểm thi nhờ người trông hộ đã trúng tuyển vào trường THPT top đầu Hà Nội

Nam sinh Nguyễn Mạnh Đức từng được biết đến với khoảnh khắc đưa em gái đến điểm thi nhờ anh chị tình nguyện viên trong hộ để vào thi lớp 10 đã trúng tuyển vào trường THPT top đầu Hà Nội.

Hải An
Hải An 8 giờ trước
Tin vui: Toàn dân được khám sức khỏe định kỳ miễn phí từ năm 2026

Từ năm 2026, người dân sẽ được khám sức khỏe định kỳ miễn phí ít nhất một lần mỗi năm, theo dự thảo Nghị quyết của Bộ Chính trị đang được xây dựng.

Hải An
Hải An 9 giờ trước
Ông ngoại Hà Nội một tay chăm cháu 7 tháng tuổi từ A đến Z khiến cộng đồng mạng trầm trồ

Nhìn khoảnh khắc ông ngoại U70 chăm sóc cháu nhỏ từ bế ru, cho ăn, quấy cháu,… đến chơi cùng cháu cả ngày với thái độ ân cần, yêu thương khiến ai cũng xúc động và ngưỡng mộ.

Hải An
Hải An 2 ngày trước
Cảnh sát Hà Nội huy động ca nô giải cứu nữ sinh viên chới với dưới sông Hồng

Nhận được thông tin một nữ sinh viên nhảy cầu Vĩnh Tuy, chới với dưới dòng nước xiết ở sông Hồng, Cảnh sát PCCC&CNCH đã kịp thời huy động ca nô để giải cứu.

Đăng Dương
Đăng Dương 2 ngày trước
Khoảnh khắc ấm lòng: CSGT kịp thời hỗ đưa tài xế đột quỵ trên cao tốc đi cấp cứu

Phát hiện tài xế xe cẩu bất tỉnh trong cabin trên cao tốc Pháp Vân – Cầu GIẽ, CSGT đã ngay lập tức mở đường, hỗ trợ đưa nạn nhân tới bệnh viện cấp cứu.

Đăng Dương
Đăng Dương 3 ngày trước
Không chờ đủ thủ tục, bác sĩ quyết định phẫu thuật khẩn cấp cho chàng trai “vô danh, ví rỗng”

Chàng trai 20 tuổi nhập viện trong tình trạng hôn mê sâu, không giấy tờ, không người thân. Không chờ đủ thủ tục, các bác sĩ quyết định mổ khẩn cầu để cứu người trong thời gian vàng.

Hải An
Hải An 5 ngày trước
Người dân Quảng Ngãi mở rộng vòng tay san sẻ chỗ ở với cán bộ từ Kon Tum chuyển về

Thấy các cán bộ Kon Tum mới chuyển về chưa có chỗ ở, người dẫn Quảng Ngãi đã mở rộng vòng tay giúp đỡ, chào đón, giúp họ nhanh chóng ổn định cuộc sống và công việc.

Thanh Tú
Thanh Tú 6 ngày trước
Không chỉ kịp thời đưa cháu bé tai nạn đi cấp cứu chiến sĩ CSGT còn hỗ trợ viện phí

Phát hiện cháu bé bị tai nạn giao thông khi đang trên đường làm nhiệm vụ, chiến sĩ đội CSGT số 6 (CATP Hà Nội) đã kịp thời đưa nạn nhân đi cấp cứu và hỗ trợ một phần viện phí.

Hải An
Hải An 7 ngày trước
Giao hàng gặp trời mưa, nam shipper nhanh tay dọn đậu phộng giúp chủ nhà

Giao hàng gặp trời mưa, thấy nhà chỉ có người già và trẻ nhỏ, nam shipper liền nhanh tay gom đậu phộng giúp. Hành động ấm lòng khiến dân mạng tấm tắc khen ngợi.

Hải An
Hải An 7 ngày trước
Ấm lòng trước khoảnh khắc loạt ô tô che chắn cho xe máy qua cầu lúc mưa to gió lớn ở Hà Nội

“Những lúc này, tôi chỉ mong xe mình to hơn để che được nhiều người hơn”, chia sẻ của tài xế xe tải khiến nhiều người xúc động.

Hải An
Hải An 02/07
CSGT Lâm Đồng kịp thời hỗ trợ sản phụ sinh con an toàn trên đường

Vào khoảng 4h50 ngày 1/7, trong lúc tuần tra giao thông, CSGT Lâm Đồng đã kịp thời phát hiện và hỗ trợ một sản phụ chuyển dạ sinh con ngay trên xe đặc chủng.

Hải An
Hải An 02/07
3 cuộc đời được hồi sinh nhờ nghĩa cử hiến tạng cao đẹp

Sau tai nạn giao thông, một người phụ nữ ở TP.HCM được xác định chết não, gia đình đã quyết định hiến tạng, đem lại sự sống cho 3 bệnh nhân đang nguy kịch.

Hải An
Hải An 01/07
Bé gái bị co giật trên chuyến bay được bác sĩ cấp cứu kịp thời

Trên chuyến bay từ TP.HCM đến Hà Nội, một bé gái xuất hiện tình trạng co giật do hạ canxi máu - một rối loạn điện giải nguy hiểm, đã được các bác sĩ có mặt tái đó hỗ trợ cấp cứu thành công.

Hải An
Hải An 30/06
Lớp học bơi miễn phí suốt gần một thập kỷ giữa lòng Cần Thơ

Cứ vào dịp hè các bạn học sinh có hoàn cảnh khó khăn tại Cần Thơ lại rủ nhau đến lớp học bơi miễn phí của cô Quý tại hồ bơi Nhiệt điện Trà Nóc.

Ấm lòng 900 suất ăn mời thí sinh, phụ huynh trong kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025

Hội phụ nữ xã Trung Giã, Xuân Giang, huyện Sóc Sơn, Hà Nội đã nấu gần 900 suất ăn miễn phí để mời thí sinh và phụ huynh trong ngày diễn ra kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025.

Hải An
Hải An 27/06
PC Right 1 GIF
Đề xuất