Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi cùng giai thoại đấu trí cả triều đình phương Bắc

Lúc sinh thời, Mạc Đĩnh Chi từng làm quan 3 đời vua, 2 lần đi sứ phương Bắc, sử dụng tài trí của mình khiến vua quan phương Bắc khâm phục.

Thùy Nguyễn Theo dõi
Sống Đẹp
Nguồn: Internet

Tài trí hơn người

Mạc Đĩnh Chi (1272- 1346), tự là Tiết Phu, người làng Lũng Động, Chí Linh - nay là Nam Sách (Hải Dương). Dù có tướng mạo xấu xí nhưng từ nhỏ Mạc Đĩnh Chi đã thông minh hơn người. Tuy nhiên, do nhà nghèo không có tiền đi học, Mạc Đĩnh Chi chỉ còn cách đứng ngoài cửa nghe lén thầy giảng bài, tối đến bắt đom đóm cho vào vỏ trứng để rèn luyện con chữ. 

Bấy giờ, Chiêu Quốc Vương Trần Ích Tắc mở học đường ở phủ đệ thu hút nhiều con nhà quyền quý theo học, cấp ăn mặc và đào tạo thành tài. Tuy nhà nghèo nhưng Mạc Đĩnh Chi tài trí, lanh lợi nên cũng được nhận vào học đường. Đến năm 1304, triều vua Anh Tông mở khoa thi, Mạc Đĩnh Chi đã xuất sắc đỗ đầu trở thành Trạng nguyên khi mới ngoài 20. 

giai-thoai-dau-tri-ca-trieu-dinh-phuong-bac-cua-mac-dinh-chi-7

Tương truyền, khi ra mắt vua, vua Anh Tông thấy Mạc Đĩnh Chi có mặt mũi, thân hình xấu xí nên không muốn cho đỗ Trạng nguyên. Thấy vậy, Mạc Đĩnh Chi liền làm bài phú “Ngọc tỉnh liên” (Hoa sen trong giếng ngọc) để nói lên phẩm giá thanh cao của mình dâng lên vua, khiến ngài cảm phục và cho đỗ Trạng nguyên, coi sóc thư khố, sau đó thăng chức lên Tả bộc xạ. 

Sau này, Mạc Đĩnh Chi được nhà vua tin tưởng giao cho đi sứ nước Nguyên 2 lần vào năm 1308 và 1324, lần nào cũng khiến vua quan nước bạn phải khâm phục. Sử sách truyền rằng: “Đĩnh Chi thấp bé, người Nguyên khinh thường ông. Một hôm, viên Tể tướng mời ông vào phủ và cho cùng ngồi. Lúc ấy, đang hồi tháng 5, tháng 6, ở trong phủ có bức trướng mỏng thêu hình con chim sẻ vàng đậu cành trúc. Đĩnh Chi vờ ngỡ con chim sẻ thực, vội chạy đến bắt. 

Người Nguyên cười ồ, cho là người phương xa bỉ lậu. Đĩnh Chi liền kéo bức trướng xuống rồi xé đi. Mọi người đều lấy làm lạ, hỏi lý do thì Đĩnh Chi trả lời: “Tôi nghe người xưa vẽ cành mai và chim sẻ, chứ chưa hề thấy vẽ chim sẻ đậu cành trúc bao giờ. Nay trong bức trướng của Tể tướng lại thêu cành trúc với chim sẻ. Trúc là bậc quân tử, chim sẻ là kẻ tiểu nhân. Tể tướng thêu như vậy là để tiểu nhân trên quân tử, sợ rằng đạo của tiểu nhân sẽ mạnh, đạo của quân tử sẽ suy. Tôi vì thánh triều mà trừ giúp bọn tiểu nhân”. Nghe xong, mọi người đều dừng cười và vô cùng nể phục tài trí của ông. 

Giai thoại đấu trí cả triều đình phương Bắc

Một lần dẫn đầu đoàn sứ sang nhà Nguyên thì trời bất ngờ đổ mưa khiến đoàn đến chậm một ngày so với ngày hẹn. Dù Mạc Đĩnh Chi nói hết nước hết cái nhưng viên quan giữ cửa ải nhất quyết không mở. Sau đó, trên cửa ải thả xuống một vế đối viết: “Quá quan trì, quan quan bế, nguyện quá khách quá quan” (Nghĩa là: Qua cửa ải trễ, cửa quan đóng, mời khách qua đường qua cửa quan). Nếu không đối được thì cứ chấp nhận đứng ngoài mà thôi. 

giai-thoai-dau-tri-ca-trieu-dinh-phuong-bac-cua-mac-dinh-chi-0

Vế đối hiểm hóc, chỉ 11 chữ mà lặp lại 4 lần chữ “quan”, 3 lần chữ “quá”. Tuy nhiên, sau một lúc suy nghĩ, Mạc Đĩnh Chi đáp: “Xuất đối dị, đối đối nan, thỉnh tiên sinh tiên đối” (Nghĩa là: Ra câu đối dễ, đối câu đối khó, mời tiên sinh đối trước). Vế đối của ông cũng 11 chữ, trong đó có 4 chữ “đối”, 2 chữ “tiên” khiến quan quân chịu thua đành phải mở cửa cho đoàn sứ đi qua. 

Tới kinh đô nhà Nguyên, vua Nguyên cũng ra vế đối để làm nhụt chí quan trạng sứ Đại Việt. Vế đối như sau: “Nhật: hỏa; vân: yên; bạch đàn thiêu tàn ngọc thỏ” (Nghĩa là: Mặt trời (là) lửa, mây (là) khói; ban ngày đốt cháy vầng trăng), nghe xong Mạc Đĩnh Chi đáp ngay: “Nguyệt: cung; tinh: đạn; hoàng hôn xạ lạc kim ô”. (Nghĩa là: Trăng (là) cung, sao (là) đạn; chiều tối bắn rơi mặt trời). Vế đối thể hiện khí phách của dân Việt, không hề run sợ mà sẵn sàng chống lại kẻ thù. Chính vế đối này đã giúp Mạc Đĩnh Chi được vua Nguyên đích thân phong là “Lưỡng quốc Trạng nguyên”. 

giai-thoai-dau-tri-ca-trieu-dinh-phuong-bac-cua-mac-dinh-chi-2

Trước khi về nước, vua Nguyên vẫn muốn thử tài đoàn sứ một lần nữa nên đã ra hàng loạt câu hỏi mẹo như: “Từ khi đến Yên Kinh, ngươi ngày nào cũng cưỡi ngựa đi trên đường thăm phong cảnh, thế ngươi có biết mỗi ngày có bao nhiêu người qua lại trên đường không?” Câu hỏi này của vua Nguyên muốn thử tài quan sát của Mạc Đĩnh Chi. Tuy nhiên, người trên đường quá nhiều, không ai để ý mà đếm hết được.

Suy nghĩ một lúc, Mạc Đĩnh Chi đáp: “Muôn tâu Bệ hạ, hàng ngày trên đường kinh đô chỉ có hai người đi lại”. Khi vua Nguyên băn khoăn, ông liền giải thích: “Phàm những người qua lại trên đường thì chẳng vì "danh" cũng vì "lợi" mà thôi, như vậy rõ ràng chỉ có hai người là cầu danh và cầu lợi”.

Vua Nguyên lại hỏi thêm: “Một cái thuyền chở vua, thầy và cha. Khi đến giữa sông thuyền bất ngờ bị lật. Khi ấy, ngươi bơi ra cứu nhưng chỉ được cứu một thì chọn cứu ai?”. Câu hỏi oái oăm này muốn hỏi xoáy về cách ứng xử của con người. Dù câu trả lời nào cũng dễ lộ ra khuyết điểm, một là bất trung, hai là bất nhân, ba là bất hiếu. Thấy vậy, Mạc Đĩnh Chi trả lời: “Thần bơi ra nếu gặp ai trước thì cứu người đó, bất kể là vua, thầy hay cha”. Vua quan nhà Nguyên chỉ biết gật gù trí thông minh cùng tài ứng đối của Mạc Đĩnh Chi, buộc phải để ông và đoàn sứ về nước. 

Xem thêm: 5 vị trạng nguyên nổi danh nhất, là bậc kỳ tài trong lịch sử dân tộc Việt Nam

Bình luận
Mới nhất
Vui lòng để bình luận.

Đọc thêm

Tương truyền, Thành Cổ Loa được xây dựng dưới thời vua An Dương Vương của Nhà nước  Âu Lạc vào khoảng thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên. Đây là một kiệt tác quân sự, “bất khả xâm phạm” vĩ đại nhất trong lịch sử người Việt cổ.

Thành Cổ Loa - Dấu vết lịch sử và những câu chuyện xoay quanh tòa thành 'bất khả xâm phạm' của An Dương Vương
0 Bình luận

Lịch sử khoa cử nước ta có những người tuy chưa đỗ Trạng nguyên, Tiến sĩ nhưng vẫn được người dân "tôn" làm Trạng vì nể phục tài năng, đức độ của họ. Đến nay vẫn lưu truyền không ít giai thoại về các ông "Trạng" này.

Giai thoại về 13 nhân vật tài năng, đức độ được người dân 'tôn' làm Trạng
0 Bình luận

Đáng tiếc, 6 chữ của Lã Bố trước khi chết Tào Tháo lại không để ý. Điều này khiến Lã Bố khi chết mắt vẫn còn trợn ngược.

Trước khi chết Lã Bố hét to 6 chữ gì mà nếu Tào Tháo nghe theo thì lịch sử Tam Quốc sẽ phải viết lại?
0 Bình luận

Chúa Chổm trong câu nói truyền miệng "nợ như Chúa Chổm" là nhân vậy lịch sử có thật. Song chuyện nợ nần của Chúa Chổm lại mang đậm màu sắc dân gian.

Chúa Chổm trong truyện dân gian 'nợ như Chúa Chổm' thực chất là nhân vật lịch sử nào?
0 Bình luận

PC Right 1 GIF

Bài mới

Huế trở thành đô thị đầu tiên tại Việt Nam thí điểm hệ thống cọc chai nhựa

Huế trở thành đô thị đầu tiên tại Việt Nam thí điểm hệ thống cọc tiền chai nhựa, theo đó người mua trả thêm 1.000 đồng và được nhận lại khi hoàn vỏ.

Đăng Dương
Đăng Dương 20 giờ trước
Tin vui: Toàn dân được miễn viện phí cơ bản từ năm 2030

Bộ Chính trị đặt mục tiêu từ 2026 toàn dân được khám sức khỏe định kỳ miễn phí, đến 2030 miễn viện phí cơ bản theo quyền lợi bảo hiểm y tế.

Hải An
Hải An 7 ngày trước
Danh sách 14 nhóm học sinh, sinh viên được miễn học phí

Từ ngày 3/9, học sinh phổ thông, học viên giáo dục thường xuyên cấp trung học cơ sở, trung học phổ thông trong trường công lập sẽ được miễn học phí.

Hải An
Hải An 06/09
Lễ khai giảng đặc biệt của những “chiến binh nhí” tại Bệnh viện Ung bướu

Buổi khai giảng đặc biệt tại Bệnh viện Ung bướu TP.HCM đã gây xúc động mạnh cho những người dõi theo các bé. Học sinh trong lớp học là những bệnh nhi đang điều trị tại Bệnh viện Ung bướu. Có nhiều em vừa truyền dịch vừa học.

Hải An
Hải An 05/09
Góp áo cờ đỏ sao vàng gửi tặng trẻ em vùng cao sau Quốc khánh

Chỉ sau vài giờ đăng bài trên mạng xã hội, Hoàng Dũng đã nhận về gần 300 chiếc áo in hình cờ đỏ sao vàng để gửi tặng các bạn nhỏ vùng cao.

Hải An
Hải An 04/09
Cán bộ xã vượt vùng sạt lở trao quà Quốc khánh cho người dân vui Tết Độc lập

Hơn 2.500 người dân xã biên giới Yên Nhân (Thanh Hóa) đang bị cô lập, sơ tán do lũ quét, các cán bộ xã đã nỗ lực vượt sạt lở để phát quà 2/9 đúng hẹn cho bà con vui Tết Độc lập.

Thanh Tú
Thanh Tú 03/09
Lan toả điều tử tế: Ở lại nhặt rác sau buổi tổng duyệt diễu binh

Sáng 30/8, sau buổi tổng duyệt diễu binh, mẹ con chị Thu Hoài cùng nhiều tình nguyện viên ở lại thu gom rác trên phố Kim Mã, Giảng Võ, góp phần giữ gìn môi trường xanh sạch trong ngày lễ lớn.

Ấm lòng khoảnh khắc bà con cùng nhau nấu cháo, tiếp tế cho người dân ở chung cư ngập nước, mất điện

Thấy cư dân toàn Ecohome 1, phường Đông Ngạc (Hà Nội) bị cô lập do ngập nước, mất điện, người dân ở những tòa nhà xung quanh đã tổ chức nấu cháo, tiếp nước, sẻ chia khó khăn với những người hàng xóm.

Hải An
Hải An 28/08
Danh sách 40 điểm phát bánh, nước miễn phí cho người dân xem diễu binh, diễu hành

Người dân theo dõi các buổi hợp luyện và lễ diễu binh, diễu hành 2/9 sẽ được cấp phát bánh, nước và nhu yếu phẩm miễn phí tại 40 điểm dọc các tuyến trung tâm.

Hải An
Hải An 27/08
Công an Hà Tĩnh xuyên đêm giúp dân ứng phó bão số 5, sẵn sàng khắc phục sau bão

Trong khi bão số 5 đổ bộ trực tiếp vào tỉnh Hà Tĩnh với mưa lớn, gió giật dữ dội, lực lượng Công an các địa phương đã không quản hiểm nguy, kịp thời có mặt tại những điểm nóng, cứu giúp người dân trong hoạn nạn.

Thanh Tú
Thanh Tú 26/08
Hà Tĩnh: Nhiều khách sạn mở cửa miễn phí chung tay giúp bà con tránh bão

Để hỗ trợ người dân tránh trú an toàn, nhiều khách sạn, nhà nghỉ, cơ sở lưu trú ở các phường, xã trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh đã mở cửa miễn phí để đón người dân sơ tán. 

Thanh Tú
Thanh Tú 25/08
Ấm lòng Hà Nội: Sẵn sàng cho người lạ ngủ nhờ, mượn “view triệu đô” xem diễu binh 2/9

Hòa cùng bầu không khí hân hoan của ngày hội lớn, nhiều người dân Thủ đô sẵn sàng mở cửa nhà, cho người lạ “mượn view”, ngủ nhờ để được theo dõi lễ diễu binh, diễu hành 2/9.

Hải An
Hải An 22/08
Anh tài xế nhanh trí chặt cây đổ do mưa dông, giải tỏa ùn tắc trên phố Hà Nội

Lúc đi lấy hàng tại phố Lê Trọng Tấn (Hà Nội), nam tài xế bắt gặp một cành cây đổ giữa đường do mưa dông, gây ra ùn tắt nghiêm trọng nên đã nhanh trí mượn dao, một mình chặt cành giải phóng tuyến đường.

Chân dung 2 người Việt nhanh trí dùng săm xe đạp làm phao cứu sống 2 trẻ nhỏ chới với giữa biển ở Nhật

Thấy 2 em nhỏ chới với giữa biển, Mạnh Tuấn và Quốc Đạt (người Việt Nam ở Nhật Bản) đã nhanh trí dùng săm xe đạp làm phao, bơi ra ứng cứu, đưa các em an toàn vào bờ.

Hải An
Hải An 14/08
Phó trưởng công an xã ở Nghệ An quyên tiền xây tặng 2 căn nhà kiên cố giúp gia đình nghèo có chỗ ở ấm cúng

Về nhận nhiệm vụ ở nơi khó khăn, thấy 2 hộ dân phải ở trong căn nhà tạm bợ, phó trưởng công an xã đã đi vận động, quyên tiền xây tặng 2 ngôi nhà kiên cố cho bà con có chỗ ở mới ấm cúng hơn.

Hải An
Hải An 13/08
Đường sạt lở, người dân trong làng dùng võng gánh cụ bà băng rừng đi cấp cứu

Lũ lớn khiến đường đi sạt lở, thấy cụ bà có dấu hiệu kiệt sức, người dân trong làng đã dùng võng gánh, vượt đường rừng để đến Trạm Y tế dã chiến ở trung tâm xã Mỹ Lý để cấp cứu và điều trị.

Hải An
Hải An 12/08
PC Right 1 GIF
Đề xuất