NSND Trà Giang và ký ức quay phim "Vĩ tuyến 17 ngày và đêm" trong khói lửa đạn bom

NSND Trà Giang (tên đầy đủ là Nguyễn Thị Trà Giang, SN 1942 tại Quảng Ngãi). NSND Trà Giang là thuộc thế hệ diễn viên đầu tiên của Điện ảnh Cách mạng Việt Nam. Tên tuổi sáng chói của bà gắn liền với hàng loạt bộ phim kinh điển như: Chị Tư Hậu, Vĩ tuyến 17 ngày và đêm, Ngày lễ thánh, Mối tình đầu, Em bé Hà Nội...

Cách đây không lâu NSND Trà Giang đã có những chia sẻ sâu sắc về kỷ niệm với với bộ phim "Vĩ tuyến 17 ngày và đêm" - một bộ phim của đạo diễn Hải Ninh (1972). Đó là tác phẩm tiêu biểu của nền điện ảnh cách mạng Việt Nam thời kỳ Chiến tranh Việt Nam. 

Kịch bản "sống" viết trong 5 năm

Theo Wiki, kịch bản phim "Vĩ tuyến 17 ngày và đêm" được Hải Ninh và Hoàng Tích Chỉ viết trong 5 năm. Đây cũng là kịch bản hai tập đầu tiên của điện ảnh cách mạng Việt Nam. 

Theo bài đăng trên báo Công an Nhân dân, từ câu chuyện cuộc đời của một người phụ nữ mà Hoàng Tích Chỉ viết thành kịch bản lấy tên Bão tuyến, về sau đạo diễn Hải Ninh tham gia và đổi thành Vĩ tuyến 17 ngày và đêm. 

Các tác giả Hải Ninh và Hoàng Tích Chỉ đã nhiều lần vào giới tuyến để tìm kiếm tư liệu và nhân vật “từ phía bên kia vĩ tuyến 17”. Lực lượng cách mạng cả “hai miền” đã giúp các đạo diễn, biên kịch hoàn thành tác phẩm bằng cách bí mật đưa các nhân vật sống và chiến đấu bên kia vĩ tuyến, vượt sông Bến Hải sang gặp Hải Ninh và Hoàng Tích Chỉ. Số phận thật, cuộc chiến đấu, những hy sinh và tâm sự chân thật giúp cho kịch bản bộ phim dần được hoàn thiện. Theo đạo diễn Hải Ninh, để đóng được vai này, NSND Trà Giang đã nhiều lần gặp gỡ người phụ nữ nguyên mẫu ở ngoài đời.

"Anh Hải Ninh và Hoàng Tích Chỉ nhiều lần vào Vĩnh Linh, được gặp các nhân vật nguyên mẫu, ghi chép và sáng tác. Không những thế, hai anh còn cầm kịch bản vào giới tuyến để đọc cho các anh bộ đội, công an vũ trang nghe, để họ nhận xét, góp ý, sao cho sát với thực tế nhất”, NSND Trà Giang kể.

Cũng theo NSND Trà Giang, Hải Ninh và Hoàng Tích Chỉ đã đưa kịch bản phim cho bà từ sớm để đọc, suy ngẫm, chuẩn bị cho vai diễn. Nhưng trong quá trình đó, hai người nhiều lần vào giới tuyến, chỉnh sửa, hoàn thiện và lại đưa ra các kịch bản được sửa chữa bà.

NSND Trà Giang nhiều lần đối thoại với nguyên mẫu

Để Trà Giang hiểu, cảm nhận và đồng cảm với vai diễn của mình là một nữ bí thư chi bộ bên kia sông Bến Hải (tên Dịu), đoàn làm phim đã đưa bà vào vĩ tuyến 17. Dĩ nhiên khi đó Trà Giang không thể vượt qua sông Bến Hải để thâm nhập thực tế. Bởi bờ Nam sông Bến Hải tạm thời do chính quyền miền Nam kiểm soát.

Một lần nữa, tổ chức lại bí mật đưa nguyên mẫu là nữ cán bộ hoạt động bên bờ Nam sang bờ Bắc để Trà Giang gặp mặt, trò chuyện, tìm hiểu.

NSND Trà Giang hồi tưởng: "Nguyên mẫu mà tôi được gặp là o Thảo. Tôi được gặp, nghe o kể chuyện. Tôi xúc động, khóc giàn giụa. Tôi biết rằng cuộc sống chiến đấu ở bờ Nam vô cùng gian khổ, nhưng những gì o Thảo kể cho tôi còn hơn cả sức tưởng tượng của tôi”.

NSND Trà Giang kể tiếp: “Câu chuyện o Thảo kể cho tôi, theo năm tháng, tôi không thể nhớ chi tiết. Nhưng tôi không bao giờ quên những hình ảnh mãi ám ảnh tôi, đó là chuyện mẹ của o Thảo bị địch bắn khi o Thảo vẫn còn là đứa nhỏ bò trên bụng mẹ. Đó là câu chuyện o Thảo chứng kiến anh trai của mình bị địch bắt và bắn chết ngay trước mắt em gái mình. Những đau thương mất mát ấy là động lực để o Thảo đứng lên tham gia cách mạng, chiến đấu thống nhất nước nhà”.

“Tôi là con em tập kết, ra Bắc học hành từ lúc còn nhỏ, nay được vào giới tuyến gặp gỡ đồng bào của mình, cảm xúc dâng trào. Khi được nghe kể về câu chuyện hy sinh chiến đấu gian khổ bên bờ Nam, tôi cố kìm nén xúc động, nhưng nước cứ mắt tuôn rơi”, NSND Trà Giang tâm sự thêm.

Với nghệ sĩ Trà Giang, việc tham gia đóng phim "Vĩ tuyến 17 ngày và đêm" có lẽ còn hơn việc để lại một vai diễn cho đời mà còn giúp thay đổi một con người. Nghệ sĩ từng chia sẻ: "Dù đã đóng mấy bộ phim trước đó, nhưng tôi vẫn còn cảm xúc của một cô bé sinh viên mới ra trường, cảm xúc của một nghệ sĩ khá trẻ. Chính những câu chuyện tại vĩ tuyến 17 đã giúp tôi trưởng thành hơn. Trong đau thương mất mát mà tôi tận mắt được nghe, tôi thấy mình lớn lên, trong tôi dâng lên tình cảm yêu đất nước, yêu quê hương hơn bao giờ hết. Tôi cũng muốn noi gương những người như o Thảo, muốn làm một điều gì đó cho đất nước, dù khó khăn gian khổ đến như thế nào”.

"Vĩ tuyến 17 ngày và đêm" được quay trong bom đạn

Theo NSND Trà Giang, đoàn làm phim đi thực tế tại Vĩnh Linh, chứng kiến rất nhiều bom đạn khốc liệt. Đoàn vừa quay, vừa sinh hoạt như những người lính nơi chiến trường. Nhiều thời gian còn nằm dưới hầm nhiều hơn trên mặt đất. 

"Bất chấp nguy hiểm, chúng tôi đã quay được một số cảnh ngay tại vĩ tuyến 17, sau đó, do chiến trường quá khốc liệt, chúng tôi buộc phải quay ra Hà Nội để quay tiếp những cảnh sau”, NSND Trà Giang chia sẻ.

Và theo nữ nghệ sĩ gạo cội, dường như, vĩ tuyến 17 đã tôi rèn ý chí sắt đá cho đoàn phim. Khi đoàn phim về Hà Nội làm hậu kỳ thì Mỹ đánh phá Thủ đô, Các hãng phim truyện Việt Nam sơ tán, riêng đoàn làm phim "Vĩ tuyến 17 ngày và đêm" đào hầm ven Hồ Tây, tiếp tục bám trụ để hoàn thiện bộ phim của mình.

Nghệ sĩ Trà Giang còn tiết lộ, khi đó, "cấp trên" tức lãnh đạo ngành điện ảnh muốn bộ phim phản ánh chân thực cuộc chiến đấu bên bờ Bam. Bộ Quốc phòng đã cấp cho đoàn phim 1 chiếc xe thiết giáp chở chiến lợi phẩm mà bộ đội ta thu được ở chiến trường đường 9 làm "đạo cụ".

“Ban đầu chúng tôi quay chiếc xe thiết giáp ấy tại vùng biển Nam Định. Đang quay dở thì địch ném bom, nên Bộ Quốc Phòng không đồng ý để xe ở vùng biển mà đem chiếc xe lên vùng núi giáp với tỉnh Hòa Bình. Thế là đoàn làm phim chúng tôi khăn gói di chuyển theo chiếc xe thiết giáp để quay tiếp”. Vừa kể vừa tủm tỉm cười, “chị Dịu”, tên nhân vật chính trong phim, tiết lộ: “Nhờ đạo diễn, quay phim và họa sĩ khéo léo, tinh tế nên khi xem phim khán giả không thể phát hiện ra chiếc xe thiết giáp của địch đã di chuyển từ biển lên rừng!”.

Trường đoạn phim kinh điển mô tả người dân bờ Nam xuống đường chống Mỹ Ngụy khi họ không một tấc sắt trong tay, phải đối phó với lực lượng địch đông đảo tàn nhẫn lại có cả thiết giáp, nhưng chị Dịu và đồng bào vẫn một lòng quyết tâm, không chùn bước. Hình ảnh ấy còn đọng lại mãi trong tâm trí người xem.

O Thảo - nguyên mẫu trong phim đã hy sinh

Theo NSND Trà Giang, bộ phim được làm rất công phu. Đoàn phim thường quay 7 - 8 lần khác nhau và chốt những cảnh quay tốt nhất để dựng thành phim. Trong phim, NSND Trà Giang vào vai Dịu - một phụ nữ trong tay không tấc sắt. "Vũ khí" của chị không gì khác là tình yêu quê hương đất nước, tha thiết đấu tranh vì đồng bào của mình.

Chính tình yêu quê hương là sức mạnh giúp người phụ nữ với chiếc nón lá trong tay dám đứng lên chống lại kẻ thù có vũ khí tối tân. Lòng kiên định, dũng cảm của chị Dịu và những người phụ nữ cách mạng đã khiến kẻ thù phải kinh sợ. 

Chị Dịu cũng là hiện thân của một đất nước Việt Nam nhỏ bé, đẹp đẽ, luôn yêu chuộng hòa bình. Nhưng khi kẻ thù đến xâm lược, những người phụ nữ hiền lành chất phác đó hóa quật cường, sẵn sàng hy sinh để bảo vệ non sông. Đó là đấu tranh vì phẩm giá con người.

NSND Trà Giang kể: “Khi bộ phim được chiếu tại Liên hoan phim quốc tế ở Liên Xô năm 1973, các nhà điện ảnh Liên Xô nói với tôi: Trong cuộc kháng chiến vệ quốc, chúng tôi chỉ làm được phim tài liệu thôi, còn các đồng chí làm được phim truyện, đó là điều mà chúng tôi không làm được. Những lời khen của đồng nghiệp Liên Xô khiến tôi cảm thấy rất đỗi tự hào về điện ảnh Việt Nam”.

Tại Liên hoan phim Quốc tế Moskva năm 1973, Vĩ tuyến 17 ngày và đêm đã giành được giải của Hội đồng hòa bình Thế giới và Giải nữ diễn viên xuất sắc đã dành cho Trà Giang.

NSND Trà Giang cho biết, bà rất vinh dự được đóng 2 hai là người phụ nữ miền Nam, đó là chị Tư Hậu trong phim Chị Tư Hậu và vai Dịu trong Vĩ tuyến 17 ngày và đêm. Khoảng cách giữa 2 bộ phim là 10 năm. "Nhưng tôi nghĩ tôi cũng cần có 10 năm như vậy để đảm đương vai Dịu. Tư Hậu là một cô gái vì hoàn cảnh mà đứng lên đấu tranh, còn Dịu là một người ý thức rất rõ công việc của mình, cô ấy tự nguyện và chịu trách nhiệm trong cuộc đấu tranh với kẻ thù”.

“Tôi muốn dành tặng vai diễn Dịu của tôi cho các mẹ các chị các bạn các em ở miền Nam, nhưng cũng là dành tặng cho tất cả chị em phụ nữ trên đất nước Việt Nam trong cuộc chiến đấu gian khổ. Tôi đã cố gắng hết sức mình trong bộ phim. Thực sự tôi không diễn vai diễn của mình mà tôi đặt mình như một người trong cuộc, như o Thảo và biết bao người khác ở bờ Nam. Tôi thường tự hỏi: Nếu tôi là Dịu, trong hoàn cảnh ấy, tôi sẽ phải làm gì?”.

Nhiều năm sau khi đất nước hòa bình thống nhất, nghệ sĩ Trà Giang có đi tìm o Thảo để chia sẻ kỷ niệm buồn vui của hai người phụ nữ trong thời bình. Nhưng khi về đến vĩ tuyến xưa thì mới hay o Thảo đã hy sinh.

“Thế mà bao nhiêu năm tôi cứ nghĩ o Thảo đã xem bộ phim Vĩ tuyến 17 ngày và đêm và hài lòng về những gì tôi thể hiện trong phim!” - NSND Trà Giang bùi ngùi. “Trong cuộc chiến đấu ấy, không chỉ tôi là người tập kết mong trở về Nam quê hương mình mà những anh chị bộ đội miền Bắc cũng mong hòa bình để trở về nhà, còn o Thảo thì mong hai bờ sông Hiền Lương nối liền. Hòa bình, thống nhất, đó là khát vọng cháy bỏng của cả thế hệ chúng tôi”.

(Theo Tiền Phong, Wiki)

Xem thêm: Danh ca Tuấn Ngọc: Đi hát đều đưa tiền cho mẹ, đó là cách trả hiếu!