Với Chiếc thuyền ngoài xa, từ sự đổi mới về quan điểm văn nghệ và sáng tác, Nguyễn Minh Châu đi vào đời sống của những thân phận hẩm hiu, khổ cực và cay đắng, tìm tòi và khai sáng những nét phẩm chất tốt đẹp của họ...
"Chiếc thuyền ngoài xa" là hình ảnh giúp thấy rõ rằng, Nguyễn Minh Châu đã kế thừa quan niệm của Nam Cao: "Nghệ thuật không phải là ánh trăng lừa dối, không cần là ánh trăng lừa dối"...
"Chiếc thuyền ngoài xa" của nhà văn Nguyễn Minh Châu ẩn chứa rất nhiều vấn đề nhân sinh xã hội sâu sắc. Trong đó, nổi bật là câu hỏi về cuộc sống con người thời hậu chiến...
Tư tưởng nghệ thuật đó của Nguyễn Minh Châu thấm sâu trong hầu hết các nhân vật của truyện ngắn: người đàn bà vùng biển, lão đàn ông độc ác, chị em thằng Phác, người nghệ sĩ nhiếp ảnh.