Nợ người dễ trả, nợ mình mới khó trả: Bài học cuộc sống đến từ con người cao thượng

Tôi năm nay đã gần bảy mươi tuổi, chứng kiến biết bao câu chuyện ở đời này, nhưng có một câu chuyện mà tôi không thể nào quên được.

Đó là câu chuyện xảy ra ở ký túc xá khi tôi học năm cuối Đại học. Hôm đó, chúng tôi đi tập quân sự, chỉ có một người trong phòng kêu ốm và ở lại. Đó chính là S, quê ở Thanh Hóa. Buổi chiều, tôi quay lại phòng, sắp xếp lại đồ đạc cá nhân thì phát hiện ra một chỉ vàng của tôi đã không cánh mà bay.

Chỉ vàng này cha mẹ cho tôi để mua xe đạp đi làm sau khi tôi ra trường. Ngay lúc đó, tôi nhìn S đang nằm quay mặt vào tường và hoàn toàn tin rằng S đã lấy cắp chỉ vàng của tôi. Mọi người trong phòng đồng ý với yêu cầu của tôi đó là khám tư trang của họ. Tuy nhiên, cuộc khám xét không thành công. Qua nhận định của chúng tôi dựa vào thái độ hoang mang của S, chúng tôi tin rằng S đã giả ốm ở lại phòng để lấy cắp chỉ vàng.

Sự việc được báo cáo lên ban lãnh đạo ký túc xá. Theo lời bảo vệ ký túc, buổi sáng chúng tôi đi tập quân sự thì S có ra khỏi trường khoảng một giờ đồng hồ. Dù S vẫn khẳng định mình không hề lấy cắp chỉ vàng nhưng nhà trường đã tiến hành nhiều cuộc họp để chất vấn và kết luận thủ phạm trộm vàng là S.

Sau đó 1 tuần, tôi thấy S mang một bao tải mì sợi ra ga tàu gửi về quê. Khi được tôi hỏi lấy tiền đâu mà mua mì sợi, S không nói gì chỉ ôm mặt khóc.

Học lực của S rất khá thế nhưng năm đó, nhà trường đã không xét tốt nghiệp cho S với lý do đã có hành vi đạo đức xấu và không trung thực với tội lỗi của mình.

Chúng tôi háo hức nhận tấm bằng tốt nghiệp và được phân công công tác. Chỉ có S không được nhận bằng tốt nghiệp và tạm thời không được phân công công tác. Nhà trường cũng có công văn gửi về địa phương S sinh sống, đề nghị địa phương theo dõi và giáo dục S. Khi nào địa phương chứng nhận S đã hối cải và tiến bộ, thì nhà trường sẽ xem xét giải quyết trường hợp của S.

Sau nhiều năm trôi qua, một số bạn bè học cùng chúng tôi vẫn duy trì việc liên lạc với nhau. Chỉ có S là không ai biết rõ đang ở đâu và làm nghề gì. Nhà trường cho biết, S cũng không quay lại trường để xin cấp bằng và phân công công tác.

Qua thời gian, tôi cũng chẳng còn nhớ đến vụ mất chỉ vàng năm nào. Trong đám bạn bè tôi, có những người rất thành đạt. Đặc biệt H đã trở thành một người rất giàu có bằng năng lực và sức lao động của chính anh. Anh là một người được xã hội biết đến.

Sau khi tôi đã nghỉ hưu, một hôm, có một thanh niên mang đến nhà tôi một lá thư và một cái hộp giấy nhỏ. Anh thanh niên nói là một người nhờ chuyển, nhưng lại nói là không nhớ tên người đó. Tôi mở ra đọc, lá thứ chỉ vỏn vẹn mấy dòng: "Anh P thân mến, tôi xin được gửi trả lại anh chỉ vàng mà tôi đã lấy của anh cách đây mấy chục năm. Tôi sẽ đến gặp anh để xin anh thứ tội. Kính".

Lá thư không ký tên của người viết. Tôi cũng không còn nhận ra được chữ đó là của ai nữa, chỉ đoán chắc là thư của S. Trong chiếc hộp giấy nhỏ là một chỉ vàng mới. Không hiểu tại sao lúc đó nước mắt tôi chảy ra giàn giụa.

Lúc này, tôi mới thực sự nghĩ đến S với một nỗi xót thương. S là sinh viên nghèo nhất lớp, bố S mất sớm, mẹ S phải vất vả nuôi anh chị em S ăn học. Có lẽ vì thế mà S đã có lúc phạm sai lầm mà ăn trộm chỉ vàng của tôi. Tôi hối hận vì nếu lúc đó tôi có được sự xót thương như bây giờ thì có lẽ đã không đẩy S vào tình cảnh như ngày ấy.

Mấy ngày sau khi nhận được lá thư với chỉ vàng, tôi dường như mất ăn, mất ngủ. Trong lòng tôi chỉ thấy nỗi ân hận về chuyện đã qua. Tôi đợi S đến gặp, tôi sẽ xin lỗi S vì tôi đã thiếu sự thông cảm và lòng vị tha với cậu ấy.

Một buổi sáng, nghe tiếng chuông cửa, tôi vội chạy ra mở. Nhìn thấy H với vẻ mặt trầm tư khác hẳn những lần gặp gỡ trước kia. Tôi kéo H vào nhà và nói ngay: "Tôi vừa nhận được thư thằng S. Cậu có biết nó viết gì không? Nó đã trả lại tôi chỉ vàng và nói sẽ đến gặp tôi để xin lỗi".

H lúc này bước đến bên tôi là nói: "Anh P, anh không nhận ra chữ viết của tôi ư. Tôi chính là người viết lá thư đó. Tôi chính là người đã ăn cắp chỉ vàng của anh". Nói xong, H khóc rống lên. Tôi thì vô cùng bàng hoàng, không thể tin đó là sự thật.

Khi đã bình tĩnh hơn, H đã kể cho tôi nghe tất cả sự thật. Vì cũng muốn mua một chiếc xe đạp sau khi tốt nghiệp đi làm, H đã tìm cách lấy trộm chỉ vàng. Và suốt thời gian qua, H rất ăn năn và luôn tìm kiếm S để chuộc lỗi. 

Tìm hiểu khắp nơi, chúng tôi mới biết được chút thông tin về S. Sau khi bị nhà trường gửi công văn đến địa phương thông báo về đạo đức của mình, S đã phải chịu quá nhiều tai tiếng và những ánh mắt khïnh bỉ của hàng xóm. S đã xin đi khai hoang ở một huyện miền núi.

Chúng tôi lên đường tìm đến nơi S đang sinh sống. Ở đó, S sống cùng vợ con trong một ngôi nhà gỗ đẹp dưới chân một dãy đồi. S trồng trọt và mở một trang trại chăn bò lớn. S trông già hơn so với tuổi nhưng vẫn khỏe mạnh, đôi mắt nhân ái vô cùng. Cả ba chúng tôi ôm lấy nhau mà khóc.

Tôi và H quyết định ngủ lại một đêm với S. H xin S cho H được kể sự thật cho vợ con S nghe để họ thanh thản và hãnh diện về chồng, về cha mình và H muốn được tạ lỗi với vợ con S. Nhưng S gạt đi và nói: "Chưa bao giờ họ tin tôi là kẻ ăn cắp".

Đêm đó, chúng tôi mới biết, hồi còn là sinh viên, những ngày được nghỉ học, S vẫn đi quay mì sợi thuê để mua mì sợi cứu đói cho gia đình. Chúng tôi đã không hiểu được bạn bè mình. Với những gì mà chúng tôi đổ oan, nếu S không có nghị lực, không có lòng tin có thể đã dễ dàng rơi vào tuyệt vọng.

Trước khi chia tay nhau, H cầm tay S khóc và nói xin lỗi: "Mình có tội với cậu. Cậu đã tha tội cho mình. Nhưng mình muốn được trả một phần nhỏ cái nợ lớn mà đời mình đã mang nợ với cậu. Hãy nói mình phải trả nợ cậu như thế nào".

S mỉm cười và nói: "Ông đã trả hết nợ rồi". Khi tôi và H còn chưa hiểu ý thì S nói: "Việc ông nói ra sự thật về tội lỗi của ông là ông đã trả hết nợ rồi. Đừng nghĩ gì về chuyện cũ nữa. Mà thực ra, ông nợ chính ông nhiều hơn là ông nợ tôi. Nợ người dễ trả hơn nợ chính mình".

Lúc đó, tôi mới thực sự hiểu con người S. Một con người khốn khó và giản dị như vậy lại có tâm hồn lớn lao và cao thượng.

Xem thêm: Chuyện ông lão mất điện thoại tại nhà hàng và bài học "cho người khác một con đường lui"