Bảng khánh là gì: Pháp khí thường thấy của Phật giáo hiếm ai hiểu rõ

Bảng khánh là gì?

Bảng khánh hay cái khánh là một nhạc khí thuộc bộ gõ quen thuộc trong Phật giáo, thường xuất hiện ở đình, miếu, đền, chùa,... Bảng khánh ban đầu chế từ ngọc đá, sau quen thuộc nhất là bằng đồng. Nhạc khí này có hình dạng giống cái bảng, hai đầu rũ xuống, nên hay gọi là bảng khánh. Ở giữa có một cái núm để gõ, người ta thường dùng búa gõ lên phần này để tạo ra âm thanh trong trẻo và trầm. Người ta thường treo ngang khánh trên một giá gỗ chắc chắn, trên bề mặt khánh có khắc họa tiết hoa văn độc đáo.

Sách Tượng Khí Tiêu quyển thứ 18 chép: “Ngài Vân Chương nói: hình của bản giống như đám mây, nên người ta cũng thường gọi tên của bảng là Vân Bản.” Ngài Tục Sự Lão cũng có thuật: “Vua Tống Thái Tổ cho rằng, tiếng trống hay làm giật mình người ngủ, nên thay vì dùng Trống, vua Tống Thái Tổ chế dùng thiết khánh Loại khánh này cũng gọi là chinh, tức là vân bản vậy.

Người ta từng tìm thấy khánh đá tên "Quốc chủ ngự thư", làm năm 1724, ghi bài văn của Minh vương Nguyễn Phúc Chu, niên đại là "保 泰 五 年 (Bảo Thái ngũ niên)". Khánh này, năm 1915 được tìm thấy tại làng La Chử, huyện Hương Trà, Thừa Thiên Huế; và nay đang được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Cung đình Huế.

Lại có một cái bảng khánh khác là "Bình Trung quán khánh", bằng đồng, đúc năm 1677, có niên đại ghi là "永 治 二 年 歲 次 丁 巳 仲 秋 造  (Vĩnh Trị nhị niên tuế thứ Đinh Tị Trọng Thu tạo)", và các dòng chữ: "Hội chủ Trần Đình Ân, đạo hiệu Minh Hồng, pháp danh Tịnh Tín...". Khánh này nguyên gốc ở chùa Bình Trung (Hà Trung, Quảng Trị); không rõ vì lý do gì, hiện tại nằm tại chùa Thiên Mụ.

Phân loại bảng khánh

Được biết, trước khi du nhập vào Việt Nam, bảng khánh có hình dạng gần giống hình vuông. Lại nói về chất liệu, khánh thời xưa thường làm bằng đá hoặc bằng ngọc tinh xảo. Dù vậy, hiện nay hầu hết bảng khánh được làm bằng đồng.

Về chủng loại, có 3 loại bảng khánh nổi bật nhất là:

- Khánh dẹp: Đây là bảng khánh ta thường hay thấy, treo ở các tầng lầu, hành lang ,... trong chùa, chế tác với kiểu dáng hình vân bảng.

- Khánh tròn: Khánh tròn có hình dạng chiếc bát, to nhỏ tùy ý, thường đặt ở phía đông cửa chính. Các tăng ni phật tử dùng trong các khóa tụng niệm, cư hành pháp hội.

- Khánh tay: Bảng khánh hay còn gọi là dẫn khánh, tiểu khánh, có hình dạng bán cầu, đáy được khoan lắp cán bằng gỗ hoặc đồng. Trong kinh Phật có nhắc đến nhạc khí này, rằng: "Tiểu khánh to như trái đào, dưới đáy khoét lỗ tra nhánh trúc nhỏ làm cán, dùng dùi sắt nhỏ đánh, để dẫn chúng tụng niệm hành lễ".

Ngoài chia theo hình dạng, người ta cũng chia bảng khánh dựa theo chất liệu, chẳng hạn như ngọc khánh, đồng khánh, thiết khánh, biên khánh, sanh khánh, tụng khánh, ca khánh, đặc khánh,...

Ý nghĩa của bảng khánh

Bảng khánh được coi là pháp khí có tác dụng chống tà ma, bài trừ hung khí, đem lại may mắn. Âm thanh của tiếng khánh giúp con người cảm thấy an yên, thảnh thơi, xua tan những mệt mỏi, ưu phiền, hướng tới chân - thiện - mỹ.

Ngày nay trong các tự viện, bảng khánh thường dùng để báo hiệu trong phạm vi nhỏ. Chẳng hạn như để báo thọ trai hay khi thỉnh một vị Tăng, Ni từ trong liệu ra Pháp đường; hoặc đón rước một vị đại sư hay danh tăng đến tự viện, nghi lễ này đi trước là khay lễ gồm nhang, đèn, hoa, quả, kế theo là một vị cầm khánh treo trong giá, vừa đi vừa đánh khánh rồi tiếp theo là vị được đón rước theo sau - có thể có cả lọng – rồi mới tiếp đến những Tăng Ni khác tùy theo phẩm trật xếp thành thứ tự. Những vị Tăng Ni nhập đại định, muốn báo cho vị ấy xuất định, người ta cũng dùng tiếng khánh để cảnh tĩnh.

Đôi khi, người ta dùng khánh dẹp để báo tin khi có khách đến thăm thì đánh 3 tiếng, có người về cõi vĩnh hằng đánh 4 tiếng. Khánh tay dùng trong các buổi xướng niệm, làm hiệu lệnh cho chúng tăng ni phật tử trong khắp thiên hạ. 

Tổng hợp

Xem thêm: Trống Bát Nhã và những điều chưa biết