"Chú hổ" Al và những cơn "sóng ngầm"

Nhân loại đã tạo ra “chú hổ AI". Chú hổ con này đang lớn nhanh hơn mọi dự đoán của chính những người tham gia khai sinh, dẫn đến câu hỏi quan trọng: làm sao đảm bảo khi lớn lên, hổ sẽ không quay lại “ăn thịt” những người đã nuôi dạy chúng?

Phép so sánh thú vị này được Geoffrey Hinton - người đoạt giải Nobel 2024 trong lĩnh vực vật lý liên quan đến AI, chia sẻ trong buổi nói chuyện trên chương trình "CBS Saturday Morning" phát sóng cách đây hơn một tháng.

Tôi nhớ lại chuyện này vì gần đây, nhiều dữ liệu cho thấy tốc độ lớn của AI có dấu hiệu "điên rồ".

Từ "điên rồ" (insane) được người dùng AI khắp nơi thốt lên khi khám phá và trải nghiệm những tính năng mới của các ứng dụng tạo sinh: tạo giọng nói (kể cả nói tiếng Huế) từ văn bản, tạo podcast với hai người trò chuyện y như thật, tạo trang web trong vòng vài nốt nhạc, rồi làm cả một nghiên cứu khoa học về "Lịch sử phát triển của vật lý lượng tử" trong vài phút. Và mới đây nhất là "cơn sốt" sản xuất video với Google Veo 3.

Cơn sốt tạo video với Google Veo 3 vừa tạo cảm giác kinh ngạc vừa khắc sâu nỗi ám ảnh về rủi ro AI thay thế con người. Một năm trước, một tỷ phú Hollywood đã đình chỉ dự án làm phim gần một tỷ USD khi xuất hiện những giới thiệu đầu tiên về khả năng tạo video của Sora. Dường như đây là một quyết định kinh doanh đúng đắn, dù nó khiến hàng trăm, thậm chí hàng nghìn người mất việc. Rủi ro tiếp theo từ việc bị AI cướp việc làm là vấn đề phẩm giá con người. Việc làm không chỉ giúp con người có tài chính nuôi sống bản thân và gia đình mà còn là cơ hội thể hiện năng lực, giá trị của mình với xã hội. Nhìn rộng hơn, xã hội sẽ đối diện với những bất ổn tiềm ẩn khi tỷ lệ thất nghiệp tăng cao, con người không có cơ hội tham gia thị trường lao động dẫn đến "nhàn cư vi bất thiện".

Các nghiên cứu đo lường năng lực AI vài tháng qua cũng phát hiện những dấu hiệu đáng sợ về sự phát triển của AI. Khoa học gia máy tính Yoshua Bengio, một đồng nghiệp của Geoffrey Hinton, trong bài nói chuyện trên diễn đàn TED 2025 mới đây cho biết năng lực của các ứng dụng AI thường tăng gấp đôi trong vòng 7 tháng. Dựa trên những nghiên cứu thực nghiệm của ông và cộng sự, Bengio cảnh báo rằng AI đã học được cách lừa dối, gian lận, tự bảo vệ để thoát khỏi tầm kiểm soát của những người tạo ra chúng.

Ông cũng lý giải tại sao AI lớn nhanh như vậy. Năm 2025, khoản đầu tư tính đến đầu quý 2/2025 cho AI của các công ty công nghệ lớn như Meta, Google, OpenAI, Microsoft.... đã tăng gấp đôi so với năm 2023 (khoảng 160 tỷ USD). Mục tiêu đã rõ là các công ty muốn giành lợi thế trong việc tạo ra ứng dụng AI thông minh hơn con người (AGI) và có thể thay thế ngày càng nhiều hơn công việc của con người. Để sớm đạt được mục tiêu này, nghịch lý thay, nguồn lực đầu tư về tài chính và nhân sự mà các công ty công nghệ phải bỏ ra để đảm bảo sự an toàn kỹ thuật trong phát triển AI lại ngày càng giảm đi.

Đảm bảo sự an toàn cho con người trong quá trình "nuôi hổ AI" là chuyện không mới. Những lời kêu gọi tạm dừng phát triển AI trong 6 tháng được hơn 60 nhà khoa học máy tính, doanh nhân, người nổi tiếng đưa ra vào tháng 3/2023 đã nhanh chóng rơi vào quên lãng.

Trong bài chia sẻ này, Yoshua Bengio tâm sự rằng mình là người thuần túy hướng nội. Vùng an toàn của ông là trong phòng thí nghiệm với máy tính, các thiết bị công nghệ và những sinh viên ngành kỹ thuật. Tuy nhiên ông thấy mình cần phải can đảm bước ra sân khấu để cảnh báo với mọi người những rủi ro khi AI lớn nhanh như "lửa cháy lan". Ông thấy mình có trách nhiệm phải kêu gọi các quốc gia, các tập đoàn công nghệ, và mọi người có những giải pháp thiết thực hơn để đảm bảo AI phát triển an toàn và đạo đức. Bản thân ông và nhiều khoa học gia, kỹ sư máy tính đang đầu tư để phát triển những giải pháp kỹ thuật với hy vọng sự lớn mạnh của AI có thể mang đến kịch bản tốt đẹp cho thế hệ tương lai của con người.

Để AI mang lại lợi ích, các quốc gia cần có chế tài mạnh mẽ hơn để các công ty công nghệ đảm bảo tỷ lệ đầu tư tài chính và nhân sự cho các vấn đề kỹ thuật. Đề xuất đưa ra hiện nay là phải dành tối thiểu 20% nguồn tài chính cho các giải pháp an toàn kỹ thuật. Nhà nước cũng nên đầu tư vào những dự án nghiên cứu, tạo ra các AI an toàn và kiểm soát rủi ro của ứng dụng đối với người dùng. Các khóa đào tạo AI cũng cần được yêu cầu gia tăng tỷ lệ nội dung cảnh báo và hướng dẫn sử dụng an toàn, đúng trách nhiệm và phù hợp đạo đức.

Tôi liên tục nhận được câu hỏi từ cha mẹ, thầy cô nên làm gì trước "cơn sóng" sử dụng chú hổ AI của học sinh, sinh viên. Mọi người đang cảm thấy lo lắng, thậm chí sợ hãi khi thấy con em, học trò lạm dụng AI. Trạng thái "cái gì cũng hỏi AI" sẽ tạo ra một thế hệ lệ thuộc vào trí tuệ nhân tạo.

Kỹ năng để sử dụng các ứng dụng AI ngày càng dễ học hơn, tuy nhiên duy trì được thái độ đúng đắn để dùng AI cho những mục tiêu tốt đẹp và tuân thủ những quy tắc an toàn và đạo đức mới là điều quan trọng. Trong các khóa đào tạo về AI, nghịch lý thay, phần nội dung làm sao sử dụng AI an toàn và có trách nhiệm lại dễ bị bỏ qua nhất, vì những người đào tạo thường chỉ muốn khiến khách hàng choáng ngợp trước các tính năng siêu đỉnh của AI.

Chú hổ AI đang nằm sẵn trong từng chiếc điện thoại thông minh hay laptop cá nhân. Chúng có thể nuốt chửng tư duy, khả năng sáng tạo, dần dà khiến cho con người bị "thối não" trong khi vẫn tưởng mình đang lao động trí óc.

Ths.Trần Minh Trọng  - nguồn VnExpress

Xem thêm: Phá sản vì giá sạch, thực phẩm bẩn bao giờ mới hết?