Chuyện về Lăng mộ cổ Giồng Ông Tố và những bí ẩn chưa có lời giải

Năm 1998, các cấp ban ngành của UBND TP.HCM đã thực hiện giải tỏa nghĩa trang Nam Đào, một nghĩa trang cổ nằm trên trục đường Nguyễn Tử Nghiêm, Phường Bình Trưng Tây, Quận 2 nhằm mục đích xây dựng Trường tiểu học Giồng Ông Tố và Trường mầm non Vành Khuyên. Nhưng sau hai lần thực hiện, việc giải phóng mặt bằng tại lăng mộ cổ đều thất bại và để lại nhiều lời đồn ly kỳ về nơi đây.

Giồng Ông Tố là ai ?

“Coi ngoài rạch Bà Nghè, dòng trắng hây hây tờ quyến trảiNgó lên giồng Ông Tố, cây xanh nghịt nghịt lá chàm rai”

Đó là hai câu trong bài Gia Định phú của tác giả khuyết danh viết khoảng đầu thế kỷ 20, do nhà Nam Bộ học Vương Hồng Sển sưu tầm và chép lại trong sách Tập thành của ông.

“Giồng” là từ ngữ Nam Bộ, biến âm của từ “vồng” có nghĩa là một dải đất phù sa nổi lên ven sông, rạch tự nhiên hoặc do bàn tay người vun xới, đắp nên những luống, những vồng để trồng trọt các loại cây như dưa gang, khoai lang, bầu, bí… 

Theo một bài hát mang âm hưởng dân ca Nam Bộ: “Trên đất giồng mình trồng khoai lang/ Trên đất giồng mình trồng dưa gang…”. Ở Nam Bộ có nhiều  địa danh bắt đầu từ “giồng” như Giồng Trôm – một huyện của tỉnh Bến Tre; Giồng Riềng – một huyện của tỉnh Kiên Giang…

Vùng đất giồng hai bên rạch Ông Tố một phần do phù sa bồi đắp nhưng một phần cũng do bàn tay người tạo thành. Họ gồm cả người Hoa, người Việt và người Khmer do ông Trương Vĩnh Tố chiêu mộ đến để vét rạch, đào kênh, lên vồng canh tác, dựng chợ, lập ấp từ cuối thế kỷ 17. Trương Vĩnh Tố là tướng của phong trào “phản Thanh phục Minh” nhưng do thất bại đã chạy từ Trung Quốc sang thần phục chúa Nguyễn.

Vào khoảng năm 1679, Trương Vĩnh Tố được chúa Nguyễn cho đến khẩn hoang vùng đất mới nhưng nơi đây toàn là rừng tràm, dừa nước, cây xanh bạt ngàn và bây giờ là khu vực giồng Ông Tố. Rừng rậm có nhiều cọp, báo; nước ngập nhiều cá sấu, muỗi trong khi đó đất lại lắm phèn nên canh tác thất bại, dân cư dần bỏ đi. Vì buồn bã, Trương Vĩnh Tố sinh bệnh mà chết, ông được chôn cất cạnh mộ vợ trên vùng đất vồng bên bờ rạch. Con rạch từ đó mang tên Ông Tố. Cả vùng đất vồng hai bên rạch được gọi là giồng Ông Tố, đọc theo giọng Nam Bộ.

Hiện nay hai ngôi mộ đã trở thành hoang phế, điêu tàn nằm trong sân sau của hai nhà số 33 và 35 đường Nguyễn Duy Trinh, quận 2. Mộ ông Tố nằm trong sân sau nhà số 33, bây giờ chỉ còn là một mảng tường đá ong đổ nát, chữ trên tấm bia mộ cũng đã mất. Tấm bia bình phong lại nằm áp vào tường một căn nhà phía sau, có lẽ chữ cũng đã xóa mờ theo thời gian. Còn mộ bà Tố, lại lọt qua sân sau nhà số 35. Những người sống quanh khu mộ cũng ít người biết thân thế ông Tố. Một người bảo có cô giáo ở Trường Tiểu học Giồng Ông Tố khi dạy học trò về tên trường đã bảo ông Tố là người chèo đò đưa Nguyễn Ánh qua sông Sài Gòn chạy trốn quân Tây Sơn!

Bị đột quỵ khi khai quật mộ cổ

Năm 1998, các cấp ban ngành của UBND TP.HCM đã thực hiện giải tỏa nghĩa trang Nam Đào, một nghĩa trang cổ nằm trên trục đường Nguyễn Tử Nghiêm, P. Bình Trưng Tây, Quận 2 nhằm mục đích xây dựng Trường tiểu học Giồng Ông Tố và Trường mầm non Vành Khuyên. 

Trong quá trình thực hiện giải tỏa, khi tới một ngôi mộ song táng kiên cố, người dân cho rằng ngôi mộ rất linh thιêng nên không ai dám động vào. Tuy nhiên, những người thực hiện đã không báo cáo tình hình lên cơ quan chuyên môn và ngành văn hóa địa phương mà bất chấp để thực hiện. Một tốp nhân công đã phá hủy ngôi mộ bằng tay chân, sau đó có người bị đột quỵ mà không hiểu vì sao nên không dám tiếp tục thực hiện. Vì vậy, đơn vị thi công đã quyết định chuyển sang dùng phương tiện cơ giới để phá hủy tiếp phần còn lại và cũng gặp sự cố như máy xúc tự nhiên chết máy, gàu xúc gần rơi lìa ra khi thực hiện đến phần nấm mộ nên buộc phải dừng thi công.

Sự kỳ bí xảy ra dẫn tới những lời đồn đoán lan rộng trong khu vực lúc bấy giờ. Phòng Văn hóa – Thể thao, nay là Phòng Văn hóa – Thông tin Q.2 đã cử nhóm chuyên viên bảo tồn di tích – lịch sử văn hóa của Trung tâm văn hóa Q.2 xuống hiện trường để tìm hiểu và nghiên cứu. Ông Nguyễn Hải Đường là một thành viên của tổ công tác, cho biết: “Ngôi mộ được xây dựng bằng hợp chất kiên cố, hiện đã bị phá hủy nghiêm trọng, 1 mộ bị mất bia. 

Bia mộ còn lại cao 1m, rộng 0,5m, dày 0,15m, tạc bằng đá Non Nước màu trắng hồng, bị bể làm 4 mảnh, một mảnh đã bị mất, xung quanh bia khắc chạm hoa văn tinh tế với 33 chữ Hán có nội dung: Quốc hiệu Hoàng Việt, mộ Cung nhân Nguyễn thị, Chánh thất Hàn lâm viện Thị độc học sĩ họ Trần, tước hầu; bia được lập vào mùa thu năm Quý Mùi (1823) dưới triều Minh Mạng, do người cháu là Trần Văn Trường lập. Ông Đường cho rằng đây là chứng tích quý hiếm còn lại của cư dân Việt trong tiến trình chinh phục vùng đất Gia Định xưa. Ngoài ra không rõ cụ thể danh tính của ông quan họ Trần và phu nhân “.      

Nhờ có những đánh giá giá trị về mặt khoa học nên ngôi mộ đã không bị giải tỏa. Sự linh thιêng của ngôi mộ đã được người dân và ngay cả Trường tiểu học Giồng Ông Tố ghi nhận. Người ta đã xây bao quanh ngôi mộ một bức tường và tạo cửa để tránh học sinh chơi nghịch đụng chạm tới khu mộ, những ngày lễ tiết, nhà trường vẫn thực hiện thăm cúng.

Mộ của vợ chồng ông Tố? 

Sau khi phá hủy không thành từ năm 1998, ngôi mộ cổ trong khuôn viên Trường tiểu học Giồng Ông Tố cũng không được trùng tu và phục dựng lại kiến trúc như cũ nữa. Vì vậy mà nhiều kết cấu kiến trúc bị phá hủy vẫn còn nằm ngổn ngang và dễ thất lạc. Hơn nữa, ngôi mộ được cho là linh thiêng nên không ai dám động vào, vì thế trở nên hoang tàn. Khi hỏi thăm hiện chiếc bia mộ đang được lưu giữ ở đâu, ông Lưu Chí Thành, cán bộ phụ trách về di sản văn hóa Phòng Văn hóa – Thông tin Q.2, cho biết : “ do trước đây không quan tâm lưu giữ hồ sơ nên hiện giờ không biết tấm bia đang ở nơi đâu “.

Tất cả những bí ẩn xung quanh lăng mộ trong khuôn viên Trường tiểu học Giồng Ông Tố và tấm bia thất lạc đang trở thành những bí ẩn không có lời giải.

Xem thêm: Thành Cổ Loa - Dấu vết lịch sử và những câu chuyện xoay quanh tòa thành "bất khả xâm phạm" của An Dương Vương