Nghiệp báo và số phận khác nhau như thế nào?

Trong cuộc đời mỗi người, ai chẳng từng trải qua lúc lúc khó khăn, lúc khi vui sướng. Và không ít người nói rằng, đó là do "số phận đã an bài". Nhưng lại có người cho rằng, tất cả những chuyện chúng ta trải qua trong cuộc đời này đều là do nghiệp báo. Vậy số phận và nghiệp báo giống và khác nhau như thế nào?

Cả số phận hay nghiệp báo đều công sự có sẵn

Con người không bỗng dưng mà sinh ra trong gia đình giàu có hay nghèo khổ, họ hoàn toàn không có quyền lựa chọn nơi mình sinh ra. Theo Nho giáo, đó là "số đã định trước". Nhưng theo quan điểm Phật giáo, đó là "nghiệp trước gây nên".

Về cơ bản, cả Nho giáo và Phật giáo đều chấp nhận giống nhau là đều thừa nhận có cái sẵn từ trước. Chẳng qua chỉ dùng từ ngữ diễn tả khác nhau. Một bên nói số và một bên nói là nghiệp.

Số phận và nghiệp báo khác nhau thế nào?

Ngoài công nhận cái sẵn có, Nho giáo và Phật giáo cũng có những quan điểm khác nhau. Cụ thể:

Nguyên nhân, khởi phát

Theo Nho giáo, những thành bại, thịnh suy, nhục vinh, vui khổ... ở đời mỗi người đều do trời sắp đặt. Thế mới có câu "nhất ấn nhất trác giai do tiền định". 

Theo Phật giáo, chúng ta có được như hiện tại là do nghiệp báo. Bất cứ điều gì xảy ra trên cõi đời này, dù lớn hay nhỏ, dù hữu hình hay vô hình, tất cả đều có nguyên nhân của nó. Không có gì gọi là tự nhiên mà có. 

Sướng khổ ở đời này đều do kết quả của đời trước hay nhiều đời trước mà chính ta gây ra. Không một bàn tay nào tạo thế cho ta. Mình làm mình chịu, không đổ thừa, không đổ tháo nghiệp cho ai cả. Nghiệp là nhân đã tạo, báo là quả phải trả. 

Cảm thọ

Số đã định thì chúng ta bất lực. Nhất là số trời thì ai dám can thiệp vào. Trời định như thế thì chúng ta phải chịu. Người biết an phận, không dám trái lòng trời. Như số đã định nghèo, thì suốt đời phải chịu nghèo, và người giàu có cũng thế. Nghĩa là mọi việc ta đều thả trôi buông xuôi theo số phận, tới đâu hay đó.

Như thế, bất kể chuyện gì xảy ra, không biết do ai gây ra, cứ đổ stress cho số phận hay trời đã định là xong chuyện. Nếu sống như vậy, quả là kẻ bất lực, vô trách nhiệm. Với tinh thần khoa học thức tế thì không ai chấp nhận vấn đề này. 

Nghiệp thì biến chuyển. Bởi nghiệp do hành động mà có, khi xưa ta hành xử sai lầm, chiêu cảm khổ đau, nay chúng ta hướng thiện mong có những điều tốt lành luôn đến với mình. 

Hành động luôn luôn thay đổi, nghiệp cũng theo đó mà đổi thay tùy thuộc tâm tư, hành động của con người. Vì thế, nếu trong hiện tại, chúng ta cảm thọ cảnh vui hay khổ, biết do nghiệp lành hay dữ trước kia tạo nên. Nếu hiện nay chúng ta chuyển tâm niệm hành động thì sự cảm thọ cũng theo đó mà chuyển. 

Hoán cải

Một khi nói số mạng nghĩa là chúng ta không tay đổi được nó, số trời đã định. Con người hoàn toàn bất lực dưới mệnh lệnh của đấng tối cao. Nếu tin vào một định chế bất di bất dịch thì xã hội này làm sao cải tiến, ai ai cũng phó thác cho số mệnh. Như thế thử hỏi cá nhân, gia đình và xã hội, làm sao tiến bộ?

Người tin vào số mạng, theo kiểu định kiến, thì chỉ còn có nước ngồi đó khoanh tay chờ chết, chớ làm sao cải đổi cho được. Như thế thì trách nhiệm con người ở đâu? Và như thế, thì xã hội sẽ trở thành lạc hậu mất rồi!

Người Phật tử tin vào thuyết chuyển nghiệp báo thì cho rằng, có thể chuyển đổi được nên mới sinh ra khái niệm chuyển nghiệp. Như người xưa kia tạo lắm điều oan trái, nay tỉnh giác hồi đầu hối cải sửa sai, quyết định cai bỏ nghiện ngập và từ đó, họ có một đời sống thay đổi an vui hạnh phúc cho bản thân và gia đình.

Nghiệp lực có thể chuyển được từ xấu trở thành tốt, chứ không phải cố định cứng ngắc, chứ không phải như một số người bỏ cuộc rồi đổ thừa tại nghiệp của tôi. 

Định chế

Nói số mạng là do trời định, thế gian này thuộc quyền lực của trời nên con người chấp nhận, cam tâm đặt mình lệ thuộc vào quyền lực của đấng thiêng liêng ấy. Vì thế, số mạng phù hợp với thể chế quân chủ phong kiến, con người bị một đấng quân vương chi phối toàn bộ cuộc đời.

Nói nghiệp chính là quyền lực nằm trong bản thể của mình. Buồn khổ hay hạnh phúc đều do mình nắm giữ, mình làm chủ cuộc sống này. Không ai bắt được chúng ta vui buồn, mà phải tự mình loại bỏ sự vô minh, sáng suốt gan dạ chọn lựa một cuộc sống đẹp đẽ vui tươi trong hiện tại và mai sau. Tự ta vạch sẵn một lối sống cho ta, tự ta tô điểm đời ta cho tươi sáng.

Như vậy mới thấy, số phận và nghiệp báo có những điểm giống nhau, song cũng có những điểm khác nhau. Nếu bạn chọn tin vào nghiệp báo hay số phận và sống theo lý tưởng đó thì cuộc đời bạn cũng sẽ thuận theo cách mình tư duy. Vì thế, trước khi lựa chọn nên cần trang bị kiến thức rồi mới tin và làm theo kẻo thiệt thân.

Xem thêm: Thiền sư Matthieu Ricard: 30 phút thiền mỗi ngày đủ để đối phó với 23h30p còn lại