Danh thần Đặng Đăng Độ - mang gông về kinh chịu tội nhưng lại được chúa thăng chức

Thời chúa Nguyễn trị vì Đàng Trong có nhiều bậc quan tài danh hết lòng phụng sự, trong số đó không thể không nhắc đến Khâm sai tuần hành ngũ phủ Thỏa Lộc hầu Đặng Đại Độ.

Đỗ Thu Nga Theo dõi
Sống Đẹp
Nguồn: Internet

Sử chép, danh thần Đặng Đại Độ (1728-1765) sinh ra trong một gia đình quan lại lâu đời ở làng Cư Triền, huyện Đăng Phong, phủ Quảng Bình, nay là làng Quảng Cư, Kiến Giang, Lệ Thủy, Quảng Bình.

Tổ bốn đời của ông là Liễu Đại hầu Đặng Quý Công, thuộc dòng dõi quan lại lâu đời ở Thanh Hóa, làm đến chức Chưởng phụ thự vệ quản lãnh. Liễu Đại hầu đã chọn và lập làng Quảng Cư vào đầu thế kỷ XVI trên vùng đất địa linh. Nơi vua Lê Thánh Tông đã cho dựng chùa Phật Ngồi khi nhìn thấy khí thiêng sông chốn này trên đường hành chinh vào phương Nam năm 1470. Tại đây, hậu duệ Liễu Đại hầu đều học hành đỗ đạt, tám đời nối tiếp làm quan, hàng chục người được phong tước hầu, tước bá, nhiều người làm đến bậc đại thần nhà chúa Nguyễn.

Thân sinh của Đặng Đại Độ là Tuy Lộc hầu Đặng Đại Lược (1690-1764), nhờ có khí tiết và học vấn nên được bổ vào Văn Chức viện. Sau đó, ông được thăng làm Ký lục dinh Bố Chính năm 1741, Cai bạ dinh Quảng Nam (quản cai ba phủ là Thăng Hoa, Quảng Ngãi và Quy Nhơn) năm 1746. Quốc sử quán triều Nguyễn Đại Nam liệt truyện đánh giá Đặng Đại Lược là vị quan có tài, nổi tiếng thanh liêm. Lúc mất được đặc tiến Kim tử vinh lộc đại phu, ban thuỵ Văn Chính.

Danh-than-Dang-Dai-Do-la-ai-0
Bia ca ngợi công đức tổ tông và răn dạy hậu thế do Tuy Lộc hầu Đặng Đại Lược dựng ngày 05/2/1752

Sử sách nhà Nguyễn cho biết Đặng Đại Lược là vị quan khí tiết, đức độ, thanh liêm nổi tiếng., Tuy làm quan to nhưng gia cảnh vẫn nghèo khó. Ông cai trị ở địa phương, người dân biếu đồ dân dã thì ông "chỉ lấy một cái" cho họ vui; biếu đồ có giá trị, ông đều khéo léo từ chối để không làm mất lòng.

Còn về Đặng Đại Độ, sách Đại Nam liệt truyện của Quốc sử quán triều Nguyễn chép rằng, Đại Độ có tiếng học giỏi, đỗ khoa thi Hương tiến, được bổ Văn chức, cùng cha làm quan một triều.

 Năm 1748, ông được thăng Ký lục doanh Bình Khang (Khánh Hòa), rồi sau làm Ký lục Quảng Nam. Khi làm quan, Đại Độ liêm khiết còn hơn cha, ai đưa cho cái gì nhất thiết đều từ chối. Ông được người đời khen là trong sạch, là “băng thanh ngọc khiết”.

Xuất thân là quan văn nhưng Đại Độ cũng có tài cầm quân. Năm 1761, người Man Thạch Bích ở phía tây Quảng Ngãi nổi dậy chống phá triều đình. Chúa Nguyễn lệnh cho ông từ Bình Khang về cầm quân dẹp tan cuộc nổi dậy này.

Sau đó, ông được bổ làm Ký lục doanh Trấn Biên (vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai) mới được chúa Nguyễn mở mang. Thời đó, mỗi doanh (tương đương vài tỉnh hiện nay) được bổ nhiệm các chức Trấn thủ, Cai bạ và Ký lục. Ký lục là chức quan cai quản việc hành chính, hình án.

Khi đó, hai người Cai đội hầu cận chúa đến Trấn Biên tìm bắt con hát (ca nhi). Hai người này cậy thế hống hách, làm nhiều điều trái phép, ức hiếp nhân dân. Đại Độ biết chuyện liền cho quân bắt lại, cho hành hình và treo ở cửa chợ. Sau đó, ông tự mặc áo đơn, đeo gông ngắn, đi bộ về kinh xin nhận tội.

Danh-than-Dang-Dai-Do-la-ai-09
Một góc khu lăng mộ cổ dòng tộc Đặng Đại Độ ở xã Mai Thủy - Lệ Thủy

Khi về đến kinh, Đại Độ có một đứa đi theo. Người cháu đó xin thuê người võng cáng cho đỡ mỏi. Đại độ nói: "Lại có hạng tội nhân mong được nhàn hạ ư?", rồi nhất quyết đi bộ.

Sau hơn 1 tháng, ông mới đến kinh đô Phú Xuân, vào trình bày tình trạng với Bộ Hình xin vào ngục để đợi định tội. Bộ Hình đem việc tấu lên, chúa Nguyễn cho gọi. Đại Độ vào chầu, vẫn chỉ mang áo ngắn, chúa Nguyễn Phúc Khoát thấy vậy thương cảm, sai cấp cho mũ áo triều phục.

Đại Độ trình bày sự việc, xin chịu tội. Chúa Nguyễn úy lạo, dụ rằng: "Khanh có tội gì, mà tự lao khổ như thế? Trước kia ta sai đi chọn một vài con hát để tiêu khiển lúc rỗi, không ngờ lũ tiểu nhân đi ra, cậy thế hiếp người? Khanh giết đi là phải. Có tội gì đâu. Vậy bỏ qua việc ấy đi".

Chúa lập tức thăng Đại Độ làm Tuần phủ Gia Định, cho ông cho đi tuần hành 5 phủ Quảng Ngãi, Quy Nhơn, Phú Yên, Bình Khang, Bình Thuận, được quyền bãi hay thăng chức các quan lại.

Đại Nam liệt truyện viết rằng: “Sự trạng cha con Đại Độ được Chúa biết đến muộn, cho nên sách Đại Nam Thực lục không kịp chép đến”.

Tuy uy danh lừng lẫy nhưng Đặng Đại Độ vẫn rất mực khiêm nhường, hết lòng tận tụy giúp chúa chỉnh đốn quan lại, giúp dân bình an xây dựng cuộc sống đến nỗi gục lên bàn làm việc mà chết. Hai con đưa ông về quê nhà, dọc đường quan lại và nhân dân bày hương án đón, bái biệt vị quan đáng kính. Chúa Nguyễn Phúc Khoát tiếc thương, ban thụy Trung Cần và cho dựng bia ca ngợi công đức (lăng mộ ông đã được di dời về khu lăng mộ cổ của dòng họ).

Thạc Đức hầu Đặng Đại Độ là vị đại thần tài năng, đức độ, văn võ song toàn. Làm quan thanh liêm, công minh, chính trực, một lòng vì nước vì dân nên được chúa tin yêu, bạn đồng liêu quý trọng, nhân dân hết lòng tôn kính. Các học giả đánh giá về ông rất cao. Trong Dũng khí Đặng Đại Độ, Nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Liễn đã so sánh: “Hình tượng Đặng Đại Độ gần với hình tượng Bao Công” và khẳng định ông là con người “trung trực hiếm thấy trên đời, soi sáng muôn đời”. Nhà giáo, nghệ sĩ nhân dân Đinh Bằng Phi đánh giá ông “đáng mặt công thần lương đống”. 

Giáo sư Nguyễn Khắc Thuần trong Lần giở trước đèn viết rằng: “Vì mục đích an dân, Đặng Đại Độ sẵn sàng nghiêm trị bất cứ một ai dám nhũng nhiễu dân. Thế ra, phép nước nghiêm hay không nghiêm, trước hết đều do ở người thực thi phép nước. Cổ kim vẫn có không ít những vị quan dũng cảm, dám vì công lý mà to gan đụng độ với các đấng quan trên; nhưng nghiêm với chính mình và tự xử chính mình như Đặng Đại Độ, quả thật là rất hiếm. Cuộc đời của ông đã vĩnh viễn khép lại từ lâu, nhưng khí khái của ông thì vĩnh tồn với đất Biên Hòa - Gia Định, với tất cả những ai khao khát quốc thái dân an”.

Sân khấu truyền thống dân tộc ghi nhớ Đặng Đại Độ bằng vở kịch nổi tiếng “Dũng khí Đặng Đại Độ”. Đặc biệt, vở kịch này đã được trình diễn trong Lễ kỷ niệm 300 năm Sài Gòn – Thành phố Hồ Chí Minh (1698-1998). Hiện nay, ở thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai và một số tỉnh thành khác đều có đường mang tên ông.

Xem thêm: Danh thần Nguyễn Duy - Được đặc cách phong chức nhờ những lời khen

Bình luận
Mới nhất
Vui lòng để bình luận.

Đọc thêm

Thuở ấu thơ, Đinh Điền cùng bạn lấy hoa lau làm cờ, khoanh tay làm kiệu, suy tôn và rước Đinh Bộ Lĩnh làm chúa. Lớn lên, ông phò tá bạn dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất giang sơn.

Đinh Điền - bạn nối khố, danh tướng phò tá vua Đinh dẹp loạn 12 sứ quân: Sống phụng sự, chết trung nghĩa
0 Bình luận

Dù là danh tướng trụ cột 2 triều đại đối địch (nhà Nguyễn - Tây Sơn) nhưng hai người này vẫn bất chấp tất cả cãi lệnh vua, nhận giáng chức để tránh những cuộc "sống mái" trên chiến trường.

Chuyện hy hữu 1000 năm có 1: Danh tướng cãi lệnh vua để tránh 'sống mái' với bạn thân trên sa trường
0 Bình luận

Trong 10 năm liên tục chống quân Minh xâm lược, Lưu Nhân Chú liên tục có nhiều cống hiến to lớn cho nghĩa quân Lam Sơn nói riêng và sự nghiệp cứu nước, cứu dân nói chung. 

Lưu Nhân Chú - danh tướng xuất chúng của nghĩa quân Lam Sơn: Tài năng như cây tùng, cây bách; chất người như ngọc
0 Bình luận

PC Right 1 GIF

Bài mới

Giao hàng gặp trời mưa, nam shipper nhanh tay dọn đậu phộng giúp chủ nhà

Giao hàng gặp trời mưa, thấy nhà chỉ có người già và trẻ nhỏ, nam shipper liền nhanh tay gom đậu phộng giúp. Hành động ấm lòng khiến dân mạng tấm tắc khen ngợi.

Hải An
Hải An 2 giờ trước
Ấm lòng trước khoảnh khắc loạt ô tô che chắn cho xe máy qua cầu lúc mưa to gió lớn ở Hà Nội

“Những lúc này, tôi chỉ mong xe mình to hơn để che được nhiều người hơn”, chia sẻ của tài xế xe tải khiến nhiều người xúc động.

Hải An
Hải An 20 giờ trước
CSGT Lâm Đồng kịp thời hỗ trợ sản phụ sinh con an toàn trên đường

Vào khoảng 4h50 ngày 1/7, trong lúc tuần tra giao thông, CSGT Lâm Đồng đã kịp thời phát hiện và hỗ trợ một sản phụ chuyển dạ sinh con ngay trên xe đặc chủng.

Hải An
Hải An 2 ngày trước
3 cuộc đời được hồi sinh nhờ nghĩa cử hiến tạng cao đẹp

Sau tai nạn giao thông, một người phụ nữ ở TP.HCM được xác định chết não, gia đình đã quyết định hiến tạng, đem lại sự sống cho 3 bệnh nhân đang nguy kịch.

Hải An
Hải An 3 ngày trước
Bé gái bị co giật trên chuyến bay được bác sĩ cấp cứu kịp thời

Trên chuyến bay từ TP.HCM đến Hà Nội, một bé gái xuất hiện tình trạng co giật do hạ canxi máu - một rối loạn điện giải nguy hiểm, đã được các bác sĩ có mặt tái đó hỗ trợ cấp cứu thành công.

Hải An
Hải An 3 ngày trước
Lớp học bơi miễn phí suốt gần một thập kỷ giữa lòng Cần Thơ

Cứ vào dịp hè các bạn học sinh có hoàn cảnh khó khăn tại Cần Thơ lại rủ nhau đến lớp học bơi miễn phí của cô Quý tại hồ bơi Nhiệt điện Trà Nóc.

Đăng Dương
Đăng Dương 4 ngày trước
Ấm lòng 900 suất ăn mời thí sinh, phụ huynh trong kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025

Hội phụ nữ xã Trung Giã, Xuân Giang, huyện Sóc Sơn, Hà Nội đã nấu gần 900 suất ăn miễn phí để mời thí sinh và phụ huynh trong ngày diễn ra kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025.

Hải An
Hải An 6 ngày trước
Chủ quán Bạc Liêu miễn phí bữa sáng và trưa cho các sĩ tử thi tốt nghiệp THPT

Trong những diễn ra kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025, anh Trương Nguyễn Minh Tuấn (50 tuổi, TP.Bạc Liêu) – chủ quán chay đã miễn phí bữa sáng, trưa kèm chè đậu đỏ để tiếp sức các thí sinh.

Hải An
Hải An 6 ngày trước
Trường học ở Hà Nội thuê xe khách đưa hơn 500 thí sinh đến điểm thi tốt nghiệp THPT 2025

Vì muốn đảm bảo an toàn cho hơn 500 sĩ tử tham dự kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025, một trường học ở Hà Nội đã thuê 12 xe khách 16 chỗ đưa đến điểm thi. Bên cạnh đó trường còn bố trí cho các bữa ăn sáng, ăn trưa cho các thí sinh tại điểm thi.

Hải An
Hải An 7 ngày trước
Bức tâm thư xúc động người cha viết gửi 2 ân nhân ngày con gái đậu trường chuyên

Sau khi đăng tải bức tâm thư với tiêu đề “Lời cảm ơn đến những người tốt lặng lẽ” lên mạng xã hội, bài viết của người cha vừa có con thi lớp 10 đã nhận về hàng ngàn lượt tương tác.

Hải An
Hải An 25/06
Xuống Hà Nội khám bệnh, người phụ nữ bị lừa nhẵn túi bởi “người quen” may thay lại nhận được phép màu từ những người xa lạ

Bị lừa hết tiền trong túi khi xuống Hà Nội khám bệnh bởi một người phụ nữ tự xưng là “quen người nhà của chị”, may mắn thay chị H.T.Trang (41 tuổi, dân tộc Tày, quê Bắc Kạn) đã được bệnh viện và nhiều người giúp đỡ.

Hải An
Hải An 25/06
Mát lòng “bát cháo hành” tại góc phố nghĩa tình giữa mùa hè Hà Nội

Trong cái nắng chói chang của Hà Nội, tại một góc phố nhỏ tình người được lan tỏa từ nồi cháo thiện nguyện, từ những tấm lòng thảo thơm.

Hải An
Hải An 24/06
Những lời nhắn nhủ “đáng yêu” từ các cụ ông, cụ bà gửi đến giới trẻ: “Sống cho tốt, giúp đỡ mọi người”

Tấm bảng với những lời nhắn nhủ được các cụ ông, cụ bà nhắn gửi đến giới trẻ không chỉ đáng yêu mà còn vô cùng cảm động. Những lời nhắn ngủ ấy tuy đơn giản nhưng hàm chứa rất nhiều sự yêu thương và trao gửi.

Hải An
Hải An 24/06
Chàng trai Gia Lai vượt 500km về ở rể, cưới cô gái khiếm khuyết sau 3 lần gặp gỡ

Ngay từ những ngày đầu nhắn tin trò chuyện, chàng trai ở Gia Lai và cô gái ở Đồng Nai đã có sự đồng cảm, thấu hiểu kỳ lạ. Họ chia sẻ mọi thứ với nhau, về hoàn cảnh gia đình và cả những khiếm khuyết trên cơ thể.

Hải An
Hải An 23/06
Câu chuyện cảm động sau bức ảnh kỷ yếu chụp cả gia đình ở Hòa Bình

“Bố mẹ không hoàn hảo nhưng nuôi con lớn lên với dáng vẻ rất hạnh phúc”, dòng chú thích được đăng kèm bức ảnh kỷ yếu khiến nhiều người xúc động.

Thanh Tú
Thanh Tú 22/06
Xúc động khoảnh khắc người dân hợp sức phá cửa cứu 13 nạn nhân trong ô tô bị rơi xuống mương

Thấy ô tô chở 13 người rơi xuống mương nước, người dân ở huyện Phú Hòa, tỉnh Phú Yên đã nhanh chóng hợp sức phá cửa, cứu các nạn nhân đưa lên bờ an toàn.

Thanh Tú
Thanh Tú 20/06
PC Right 1 GIF
Đề xuất