Chữ quốc ngữ: Hành trình hơn 100 năm thăng trầm đi vào đời sống con người

Hầu hết người yêu tiếng Việt và một số tài liệu cho rằng giáo sĩ Alexandre de Rhodes (hay Đắc Lộ) là cha đẻ của chữ quốc ngữ, nhưng sự thật chưa hẳn như thế.

Thùy Nguyễn
15:00 22/11/2021 Thùy Nguyễn
Sống Đẹp
Nguồn: Internet

Ngay từ khi bập bẹ tập nói chúng ta đã nói tiếng Việt và cảm thấy vô cùng dễ dàng. Tuy nhiên, rất nhiều người phương Tây khi tiếp cận tiếng Việt đều phải thốt lên: Tiếng Việt khó quá!

Trong trang 15 của Lịch sử chữ quốc ngữ, Đỗ Quang Chính, NXB Tôn Giáo 2012 có trích lại lời của Giáo sĩ Marini, người đã từng đến Đàng Trong những thập niên đầu thế kỷ 17 rằng: “Khi đọc, người Việt không cần phải thay đổi tiếng mà vẫn làm cho một tiếng ấy có nhiều nghĩa khác nhau, bởi vì họ chỉ cần lên giọng hoặc hạ giọng tùy theo cường độ và nhịp điệu”.

Cha đẻ của chữ quốc ngữ là ai?

Các thừa sai và dòng tên ở Việt Nam có đóng góp vô cùng to lớn, đó ra sáng tạo ra một hệ thống chữ viết dựa trên mẫu tự Latin, ngày nay gọi là chữ quốc ngữ. Lúc đầu, lối chữ viết này chỉ được dùng trong nội bộ Công giáo. Theo thời gian, người Việt tiếp cận các ngôn ngữ phương Tây để làm giàu có và phong phú nền văn hóa, văn chương nước nhà.

hanh-trinh-hon-100-nam-thang-tram-cua-chu-quoc-ngu-2
Chữ quốc ngữ ngày càng hoàn thiện

Trước đây, từng có giả thuyết cho rằng người thực sự sáng tạo ra chữ quốc ngữ chính là linh mục Francisco de Pina. Điều này từng được đề cập qua những tài liệu mà Roland Jacques (Pháp) công bố.

Thực tế, việc sáng tạo, hình thành chữ quốc ngữ là cả một quá trình dài, kết tụ công sức của nhiều người và trải qua nhiều giai đoạn lịch sử. Trong giai đoạn phôi thai  (1618 - 1622), những người tiên khởi phải kể đến những linh mục gồm: Francesco Buzomi (Ý), Francisco de Pina ( Bồ Đào Nha) và Christophoro Borri (Ý).

Tuy nhiên, linh mục Pina đến Đàng Trong năm 1617, sau đó sống và truyền giáo ở Nước Mặn, Hội An và Dinh Chiêm. Năm 1625, ông qua đời ở cửa biển Đại Chiêm. Còn các tu sĩ dòng Tên năm 1615 đến truyền giáo ở Đàng Trong, năm 1627 thì ra Đàng Ngoài. Pina chưa đến Đàng Ngoài thì liệu có phải Manuductio ad Linguam Tunckinensem (Bước đầu học tiếng Đàng Ngoài) được soạn lại từ bản ban đầu của Pina viết năm 1623? Cha đẻ chữ quốc ngữ là ai?

Từ đầu thế kỷ XX, chữ quốc ngữ bắt đầu được sử dụng chính thức tại Việt Nam. Hầu hết những người yêu tiếng Việt và một số tài liệu cho rằng giáo sĩ Alexandre de Rhodes (thường gọi là Đắc Lộ) là ông tổ của chữ quốc ngữ, là người khai sinh ra việc chuyển vần Latin vào tiếng Việt. Tuy nhiên, khi Roland Jacques công bố nghiên cứu Bồ Đào Nha và công trình sáng chế chữ quốc ngữ vào năm 1994 thì vấn đề cha đẻ của chữ quốc ngữ phải xem lại.

hanh-trinh-hon-100-nam-thang-tram-cua-chu-quoc-ngu-1
Alexandre de Rhodes không phải là cha đẻ thực sự của chữ quốc ngữ?

Theo nhìn nhận của các học giả, Đắc Lộ chỉ là người có công trong việc tổng hợp và hệ thống hóa những kết quả sáng tạo có trước. Người đầu tiên duy nhất không thể xác định được nhưng chắc chắn không thể bỏ qua các giáo sĩ gồm: Ga spar d’Amaral, Antonio Barbosa và nhất là Alexandre de Rhodes.

Những đóng góp to lớn của người Việt

Nhiều người Việt cũng góp công lớn trong việc giúp đỡ giáo sĩ Alexandre de Rhodes xây dựng bộ chữ Việt như: Trâm, Văn Triều, Sang, Văn Tang, Cai, Văn Nhất...

Ngay từ lúc khởi thảo đến khi định hình văn bản, chữ quốc ngữ đã có nhiều thay đổi. Chữ quốc ngữ sớm khẳng định được vị trí ở Nam kỳ, nhưng ở Bắc kỳ và Trung kỳ lại khá gian nan. Bên cạnh những dự án cải cách chữ quốc ngữ năm 1902 của người Pháp, người Việt cũng đề xuất rất nhiều cải cách trong những năm sau đó.

Một trong những người tham gia cải cách có nhà thơ Tản Đà. Thi sĩ từng nhận xét trong tập sách dạy vần Lên sáu in năm 1919 rằng: “Chữ quốc ngữ của ta chưa chu toàn” và đề nghị viết ong, ông, ung, ưng, oc, uc, ức bằng onh, ônh, unh, ôc, uch, ưnh...

hanh-trinh-hon-100-nam-thang-tram-cua-chu-quoc-ngu-3
Chữ quốc ngữ dần xuất hiện trên nhiều tờ báo

Năm 1928, Nguyễn Văn Vĩnh đề xuất một lối chữ quốc ngữ mới, hướng tới sự tiện lợi trong việc dùng máy in lớn của Âu - Mỹ. Những máy in này không có dấu phụ để ghi thanh điệu, dấu phụ cho một số nguyên âm và phụ âm như: ư, ơ, â, đ...

Năm 1932, dựa trên những đề xuất của Nguyễn Văn Vĩnh, Dương Tự Nguyên đề nghị thay tất cả những chữ nguyên âm có dấu phụ bằng các con chữ kép. Sau này, việc mở trường học, ra những tờ báo bằng chữ quốc ngữ đầu tiên ở Nam kỳ đã khiến chữ quốc ngữ phổ biến rộng rãi. Cũng từ đây, hàng loạt sáng tác, khảo cứu của học giả Trương Vĩnh Ký, Huỳnh Tịnh Của, Nguyễn Trọng Quân ra đời. Việc dịch thuật từ tiếng Pháp sang tiếng Việt cũng ngày càng quan trọng và cần thiết, giúp chữ quốc ngữ trở nên hoàn thiện và phổ dụng.

Trải qua 100 năm thăng trầm, chữ quốc ngữ chính là động lực làm biến đổi ngữ pháp tiếng Việt vào cận cuối thế kỷ XIX, là một thành tố quý báu của văn hóa Việt.

Xem thêm: Quyết định quan trọng của Quang Trung sau khi lên ngôi giúp đất nước phát triển, thoát li chữ Hán

Sống Đẹp
songdep.com.vn

5 chủ đề bạn cần biết mỗi tuần

Mỗi thứ Tư, bạn sẽ nhận được email tổng hợp những chủ đề nổi bật tuần qua một cách súc tích, dễ hiểu, và hoàn toàn miễn phí!

Bài Mới

Bình luận