Lai lịch của Thiện Tài Đồng Tử là gì?

Thiện Tài Đồng Tử hay còn gọi là Thiện Tài, là nhân vật chính trong Phẩm Nhập Pháp Giới trong kinh Hoa Nghiêm, đây là phẩm quan trọng và dài nhất của kinh này. Thiện Tài đồng tử xuất hiện trong Phật giáo, Đạo giáo và cả những câu chuyện dân gian, hầu hết được miên tả là một tiểu đồng hầu cận Quan Âm Bồ Tát cùng với Tiểu Long Nữ.

Hình tượng Thiện Tài Đồng Tử và Long Nữ xuất hiện cùng với Bồ tát Quán Thế Âm rất có thể bị ảnh hưởng bởi cặp Kim Đòng - Ngọc Nữ hầu cạnh Ngọc Hoàng. Trong truyện Tây Du Ký, Thiện Tài Đồng Tử cũng chính là nhân vật Hồng Hài Nhi, con trai của Thiết Phiến công chúa và Ngưu Ma Vương. Hồng Hài Nhi vì tội bắt cóc Đường Tăng và ngồi lên đài sen của Quán Thế Âm Bồ tát cho nên bị phạt phải xuất gia cửa Phật và theo tu học với Quán Thế Âm.

Theo phẩm Nhập Pháp Giới trong Kinh Hoa Nghiêm, Thiện Tài là một cậu bé người Ấn Độ, con trai của một vị trưởng giả ở Phúc Thành. Từ khi người mẹ mang thai cho đến lúc sinh ra Thiện Tài đồng tử, trong nhà tự nhiên xuất hiện nhiều điềm lành và các thứ trân bảo quý hiếm, vì thế trưởng giả đặt tên cho con là Thiện Tài có nghĩa là của cải tốt lành.

Về sau, sau khi được sự chỉ dạy từ Bồ Tát Văn Thù, Thiện Tài đồng tử đi khắp các nước ở Phương Nam để tìm cầu sự giác ngộ. Cậu đã trải qua 53 chặng đường cầu đạo và gặp 53 vị thiện tri thức, trong đó có 4 vị Bồ tát đã giáo dưỡng, hộ niệm cho Thiện Tài trên bước đường tu tập, đó là Văn Thù Sư Lợi bồ tát, Quán Thế Âm bồ tát, Phật Di Lặc và Phổ Hiền bồ tát. 

53 trạm của con đường Tokaido ở Nhật Bản là một phép ẩn dụ cho cuộc hành trình tìm đến cõi Phật của Thiện Tài. Quán Thế Âm bồ tát chính là vị thiện tri thức thứ 28 mà Thiện Tài đã đến cầu đạo tại Phổ Đà Sơn. Khi gặp Bồ tát Di Lặc, Thiện Tài được ngài cho vào tham quan Tỳ Lô Giá Na lâu các. Cuối cùng, Thiện Tài đồng tử đến đạo tràng của Bồ Tát Phổ Hiền và chứng ngộ Pháp giới Vô Sinh.

Trong Phật giáo Đại Thừa thường dùng hình ảnh Thiện Tài Đồng Tử làm ví dụ để minh chứng cho lý Tức Thân Thành Phật. Còn quá trình cầu đạo và tu chứng của Thiện Tài thì biểu hiện cho các giai đoạn chứng ngộ và đi vào Pháp Giới của Kinh Hoa Nghiêm, từ quả vị Bồ Tát Thập Tín cho đến Thập Trụ, Thập Hành, Thập Hồi Hướng và Thập Địa.

Theo Hoa Nghiêm Kinh Thám Huyền Ký thì việc Thiện Tài Đồng Tử tham học các thiện tri thức có các ý nghĩa sau: Thiện tri thức là khuôn phép, là thắng duyên lớn, giúp phá trừ kiếp chấp ngã mạn, xa lìa các niệm ma vi tế, nương thành hạnh, nương hiển vị, hiển bày sự sâu rộng và nên rõ lý do khởi duyên đến với Phật.

Hành trình cầu đạo của Thiện Tài Đồng Tử trong cuốn kinh Hoa Nghiêm rất phổ biến ở Trung Quốc vào đời nhà Tống.

Nam Hải Quan Âm Toàn Truyện là một cuốn tiểu thuyết viết vào thế kỷ thứ 16 đời nhà Minh, là tác phẩm đầu tiên biến hình ảnh Thiện Tài Đồng Tử trở thành người hầu cận của Quán Thế Âm Bồ tát. Trong chương 18 của cuốn truyện này có miêu tả, Thiện Tài là một bé trai mồ côi từ nhỏ xin theo học Phật Quan Âm Hương Tích cùng với con gái của Long Vương là tiểu Long Nữ, đội lốt Lý Ngư và bị mắc nạn, được Quan Âm bồ tát cứu và trả về long cung, sau đó tiểu Long Nữ trở lại xin đi theo Quan Âm để tu hành.

Thiện Tài Đồng Tử là một cậu bé mồ côi phát nguyện tu hành quy y Phật pháp nhưng chưa chứng quả. Nghe tin ở Phổ Đà Sơn có Bồ Tát Quan Âm nên quyết chí tìm đến đây để hầu ngài và xin làm đệ tử, bất chấp đường xá xa xôi. Trước khi đồng ý thu nạp, Bồ Tát muốn thử tâm chí của Thiện Tài Đồng Tử xem thế nào, bèn truyền cho sơn thần, thổ địa hóa làm ăn cướp đến vây đánh Phổ Đà Sơn. Còn ngài thì giả dạng sợ sệt, kêu la cầu cứu và giả té xuống hố sâu. Thấy vậy Thiện Tài Đồng Tử chạy theo cứu thầy và nhảy luôn xuống hố. Từ đó Thiện Tài được Quan Âm nhận làm đệ tử hầu cận bên cạnh ngài.

Ngoài ra, trong cuốn Thiện Tài Long Nữ Bảo Tuyển cũng có ghi chép về nhân vật này. Đây là một cuốn sách có nguồn gốc từ Lão giáo ở khoảng thế kỷ 18-19 gồm 29 tờ kể huyền thoại khác về việc Thiện Tài và Long Nữ trở thành người hầu của Bồ Tát Quán Thế Âm. Văn thư này được viết vào thời Đường Hy Tông.

Thiện Tài đồng tử xuất hiện với hình ảnh của một cậu bé theo hầu Quán Thế Âm cho nên có một số lẫn lộn với các nhân vật sau:

Mộc Tra: Là nhân vật trong tiểu thuyết Phong Thần, con trai của Lý Tịnh và là anh của Na Tra. Theo truyện này thì Mộc Tra là một đệ tử của Phổ Hiền Bồ Tát tu luyện ở núi Cửu Cung động Bạch Hạc. Tuy nhiên trong tác phẩm Tây Du Ký của Ngô Thừa Ân thì Mộc Tra theo phò Bồ Tát Quan Thế Âm dàn xếp các đệ tử cho Đường Tam Tạng thỉnh kinh theo lệnh của Bồ Tát và Như Lai. Chính Mộc Tra cũng là người đã giúp thầy trò Đường Tăng qua sông Thông Thiên Hà bằng tịnh bình hồ lô.

Con trai của Thị Mầu: Theo truyền thuyết Quan Âm Thị Kính của Việt Nam, Thị Mầu bị chửa hoang và vu khống đứa con là của Thị Kính. Thị Kính nhẫn nhục chịu hàm oan và vẫn nuôi dưỡng đứa bé đó, sau khi thành Bồ tát, Thị Kính cũng độ luôn con của Thị Mầu đắc quả hầu gần bên ngài. Vì sự tích này, ngày nay, người Việt Nam khi họa tượng Quan Âm thì thường vẽ kèm bên tay phải Quan Âm có một con chim mỏ ngậm xâu chuỗi bồ đề là Thiện Sĩ, dưới có đứa trẻ bận khôi giáp chắp tay hầu là con trai của Thị Mầu.

Xem thêm: Mục đích cao cả của Niệm Phật là gì?