Bí ẩn đền Nguyệt Hồ - Nơi duy nhất thờ bà Chúa Bói

Yên Thế (Bắc Giang) nước ta có một ngôi đền rất linh thiêng huyền bí gọi là đền Nguyệt Hồ. Đây cũng là nơi duy nhất tại Việt Nam thờ bà Chúa Bói, là địa chỉ văn hóa tâm linh của những đồng cô, đồng cậu vẫn luôn thành tâm hành hương về hầu chúa, được chiêm bái cảnh sắc, không gian giữa núi rừng ngàn năm xanh ngút. Đặc biệt, du khách đến đây được lắng đọng tâm hồn trong những cung bậc thần tiên của điệu hát văn, hầu thánh.

Nằm giữa những triền núi non trùng điệp, từ lâu, hát văn đã trở thành “đặc sản” tâm linh tại đền Nguyệt Hồ, xã Hương Vĩ, huyện Yên Thế (Bắc Giang). Nơi đây giáp với địa phận huyện Hữu Lũng (Lạng Sơn), các sinh hoạt, tập quán quanh xã Hương Vĩ cũng mang đậm dấu ấn vùng núi. 

Một cụ bà 90 tuổi tại đây kể lại rằng: "Cả nước duy chỉ có đền này thờ “Chúa Bói”, theo quan niệm, những thầy chiêm tinh, địa lý, thanh đồng khi trình đồng mở phủ đều lên đây dâng văn, xin lộc thánh. Trong đó một trong những nét văn hóa không thể thiếu là hát văn, hầu đồng."

Truyền thuyết kể rằng: “Bà Nguyệt Nga là người vùng Yên Thế, có lòng nhân hậu, lão tổ Quỷ Cốc Tử tiên sinh đã thương tình và truyền dạy cho bà pháp thuật chiêm tinh, tướng số và đặt tên hiệu là Nguyệt Hồ. Để ghi nhớ công lao và cuộc đời của Chúa, người đời sau dâng văn rằng: “Sống âm thầm mồ côi cha mẹ/ Gặp được thầy Quỷ Cốc tiên sinh/ Một đời người đi làm phúc cứu dân/ Tiên sinh ban phép đặt tên Nguyệt Hồ/ Tiếng đồn cho tới Kinh Đô/ Có bà Chúa Bói Nguyệt Hồ rất hay/ Cửa nhà gia sự hôm nay/ Đồng gia tín chủ Chúa Bà chỉ cho/ Chúa truyền các ghế khỏi lo/ Sắm danh sửa lễ làm tôi Chúa Bà/ Dâng lên vải vóc lụa là/ Thoi xanh, ngựa tía tiến về ngàn xanh...”.

Sau khi học được phép thuật, bà dành cả đời mình để làm phúc giúp dân lành. Chẳng bao lâu, tiếng thơm ấy đã lan truyền tới kinh đô, đức vua bèn mời chúa về, mỗi lần ra trận chống giặc ngoại xâm, vua đều cho người đến, nhờ bà xem quẻ lành dữ và hỏi chuyện bày binh bố trận.

Giới thanh đồng thường nhận xét rằng Bà chúa Nguyệt Hồ khi ngự đồng thường mặc áo xanh, múa mồi. Ngày lễ tại đền Nguyệt Hồ vào 15/2 âm lịch sẽ tiến hành phần tế với những nghi lễ độc đáo nằm trong không gian chung của tín ngưỡng thờ Mẫu ở hai tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh. Người được chọn diễn xướng hát văn phải có giọng hát hay, đàn giỏi, đức tài vẹn toàn và gia đình không có tang.

Trong hậu cung đền Nguyệt Hồ, bên cạnh tượng của Bà Chúa bản đền, tức Nguyệt Nga công chúa còn có bài trí tượng thờ theo đạo thờ Mẫu gồm hàng Thánh Mẫu tới hàng Quan, hàng Chầu, ông Hoàng, các Cô, Cậu và Đức Thánh Trần. Hai cung ngoài tòa đại bái cũng bài trí tượng thờ theo đạo thờ Mẫu. 

Được xem một canh hát văn, hầu đồng ở đền Nguyệt Hồ thật sự mang đến cho mọi người nhiều cảm xúc. Tiếng trống vang lên, âm thanh trong trẻo của sáo trúc, sáo mèo, đàn nguyệt, đàn tranh hòa quyện giữa núi rừng khiến cho buổi lễ có sức hút lạ kì. Trên ban thờ, lễ vật tươm tất gồm nhiều bánh kẹo, hoa quả. Phía dưới chiếu, các thanh đồng, cung văn và người đi lễ chắp tay thành kính và bắt đầu một canh hát văn tại đền Nguyệt Hồ.

Anh Nguyễn Tiến Mạnh cho biết, anh từng tới nhiều đền phủ ở Việt Nam nhưng đền Nguyệt Hồ lại là độc đáo bậc nhất, bởi lẽ đây chính là nơi thờ bà chúa Bói. Những ai đến đây đều mê đắm những điệu hát văn sâu sắc, bay bổng như nghiêng ngả đất trời, ta như thoát ra khỏi thế giới hiện thực để đến với thế giới thần tiên. 

Khi diễn xướng, mỗi thanh đồng, cung văn đều trở thành những diễn viên chuyên nghiệp. Họ say sưa trong từng bản nhạc, điệu múa. Những câu chuyện huyền thoại của các nhân vật lịch sử trong mỗi giá hầu đồng lần lượt được “kể” nối tiếp nhau bằng màn diễn xướng đầy tính nghệ thuật của thanh đồng và lời ca của cung văn.

Âm nhạc khi bổng, khi trầm đã khiến cho những ai chứng kiến đều thấy phấn chấn, vui tươi và chắc chắn dư âm ấy sẽ còn lắng đọng với nhiều người. Hằng năm vào mùa xuân có tới hàng ngàn lượt khách từ khắp nơi trong cả nước đều hành hương đến đền Nguyệt Hồ để xin lộc, cầu tài, cầu bình an.

Trong ngày lễ chính, nhân dân vùng Yên Thế rước kiệu từ đình Bố Hạ về đền Hạ, đền Trung và đền Thượng. Sau đó lại rước kiệu về đền Nguyệt Hồ. Tại đây phần tế lễ chúa Nguỵêt Hồ được tiến hành với những nghi lễ độc đáo như lễ dâng văn chúa Nguyệt Hồ. Bài văn cúng dâng chúa Nguyệt Hồ được thể hiện qua hình thức hát văn.

Theo các nhà nghiên cứu văn hóa, hát văn là sinh hoạt văn hóa cộng đồng, được xem như là thánh ca của dân tộc Việt, gồm có hát thờ, hát thi, hát hầu đồng và hát sân khấu. Trong đó, hát văn phục vụ nghi lễ hầu đồng ở miền Bắc gọi là hát chầu văn, ở miền Trung có tên gọi hầu văn, còn ở miền Nam gọi là hát bóng. 

Tại đây, yếu tố tín ngưỡng và văn hóa được đan xen, hòa quyện vào nhau, góp phần đáp ứng cùng lúc cả nhu cầu tâm linh và nhu cầu mỹ cảm thông qua hưởng thụ những giá trị văn hóa nghệ thuật của diễn xướng dân gian... Điều đó lý giải vì sao hầu đồng vẫn là sinh hoạt không thể bị loại bỏ khỏi đời sống hiện đại. 

Xem thêm: Căn cô Chín và những điều thú vị xung quanh hiện tượng tâm linh này