Nhà văn Thạch Lam đã sống và yêu như thế nào để có những trang viết nhân hậu, đắm say?

2020 là năm kỷ niệm 110 năm ngày sinh nhà văn Thạch Lam - tác giả của những thiên tuyệt bút “Gió đầu mùa” và “Hà Nội băm sáu phố phường”, một trong những nhà văn nổi tiếng của nền văn học Việt Nam giai đoạn 1930-1945.

Nhà văn Thạch Lam tên thật là Nguyễn Tường Vinh, sau đổi thành Nguyễn Tường Lân (1910-1942). Trong 7 anh em của Thạch Lam, có hai người nữa cũng nổi tiếng trên văn đàn, đó là Nhất Linh - Nguyễn Tường Tam và Hoàng Đạo - Nguyễn Tường Long.

Điểm độc đáo nhất trong văn Thạch Lam là nét buồn của cuộc sống ngoại ô. Vì sao vậy? Vì tuổi thơ của nhà văn trải qua ở hai phố huyện. Đầu tiên là huyện Cẩm Giàng (Hưng Yên) mà gia đình cư ngụ. Kế tiếp là những ngày tạm trú bên bến phà Tân Đệ (Thái Bình) - nơi người anh cả dạy học. Những mảnh đời lầm lũi nhỏ bé không rõ vui buồn cứ tự nhiên bước vào sáng tác của Thạch Lam, mà tiêu biểu nhất là trong truyện ngắn "Hai đứa trẻ".

Thạch Lam tận tụy với chức phận của một người cầm bút. Nói về Thạch Lam, Thế Lữ từng bình rằng: "Cái người tối hôm trước trả lời tôi rằng chưa biết viết gì, sáng hôm sau đã cho tôi cảm động vì một tập truyện viết đều hàng, nét chữ nhỏ và nhanh, câu văn đằm thắm". Còn Hồ Dzếnh thì cảm mến: "Thạch Lam là người viết rất khó khăn và thận trọng. Có những truyện anh phải viết đi và sửa lại tới 4 lần như truyện Sợi tọc hoặc Một cơn giận".

Và phải nhận định rằng, Thạch Lam là cây bút giàu cảm xúc và tài hoa. Nhà văn Thạch Lam từng nói: "Văn chương không phải là một cách đem đến cho người đọc sự thoát ly hay sự quên..., văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực làm cho lòng người thêm trong sạch và phong phú hơn".

Được biết, sau khi đỗ tú tài, Thạch Lam tham gia vào nhóm Tự Lực văn đoàn do anh trai là Nhất Linh làm chủ soái. Thạch Lam còn viết cho tờ Phong Hóa. 

Năm 1935 có lẽ là một năm đáng nhớ của Thạch Lam. Bởi năm đó ông không chỉ nhận vai trò chủ bút tờ Ngày Nay mà còn cưới vợ. Khác với các anh mình, chỉ có hôn nhân thông qua mai mối, Thạch Lam tự tìm kiếm và tự quyết định bạn trăm năm của mình.

So với bản lĩnh của Nhất Linh và Hoàng Đạo thì công chúng dễ nhận ra Thạch Lam khiêm tốn hơn. Vậy mà Thạch Lam dựa vào đâu để làm cuộc đổi mới về... hôn nhân?

Nếu suy xét kỹ lưỡng về tính cách thì cũng phần nào hiểu được chuyện "to gan" chọn vợ của Thạch Lam. Theo bà Nguyễn Thị Thế, chị em gái Thạch Lam kể lại: "Hồi nhỏ, tôi nhút nhát bao nhiêu thì Thạch Lam bao dạn bấy nhiêu. Tuy tôi hơn Thạch Lam một tuổi nhưng việc gì cũng phải nghe theo em cả. Cũng nhờ tính bạo dạn này, Thạch Lam đã giúp đỡ mẹ tôi được nhiều việc, nhưng cũng làm cả nhà hoảng hồn nhiều lần...".

Ngoài tính cách ấy thì ngay trong văn Thạch Lam cũng đã hé lộ tính phóng khoáng và tự do về hôn nhân. Chẳng hạn, trong tác phẩm "Nắng trong vườn", Thạch Lam đã viết chuyện tình mùa hè giữa cô gái 16 tuổi và chàng trai 18 tuổi rất mạnh mẽ và chân thành, khác hẳn kiểu thầm thương trộm nhớ của văn chương lúc bấy giờ. 

Vợ chồng Thạch Lam - Nguyễn Thị Sáu sinh được 3 người con: Nguyễn Tường Nhung, Nguyễn Tường Đằng và Nguyễn Tường Giang. Nhuận bút của Thạch Lam không đủ nuôi mấy miệng ăn. Bà Nguyễn Thị Sáu phải tay năm tay mười phụ giúp kinh tế cho chồng. 

Một người bạn của Thạch Lam tiết lộ: Thạch Lam nghèo bởi tác phẩm ông viết rất ít người mua, nhưng không vì thế mà bà Nguyễn Thị Sáu kém mặn mà với khách của chồng. Những bữa rượu bạn bè cứ tiếp diễn và bao giờ Thạch Lam cũng mời mọc thịnh tình cho đến khi tri kỷ say mềm. Trong lúc chè chén, có khi sinh sự ồn ào, những lúc ấy Thạch Lam vẫn chỉ điềm nhiên nâng chén, không nói lớn, mà chỉ cười. Và bà Nguyễn Thị Sáu vẫn vui vẻ thu dọn. 

Kể từ năm 1940, nhà văn Thạch Lam phát hiện bị lao phổi. Bệnh tật hành hạ khiến ông trở nên khó tính, chỉ có sự chiều chuộng và nhẫn nại của bà Nguyễn Thị Sáu mới có thể khiến chồng bớt gắt gỏng. 

Nhà văn Thạch Lam qua đời trong sự túng quẫn và buồn thương. Bà Nguyễn Thị Sáu đã an táng chồng ở nghĩa trang Hợp Thiện, rồi đưa ba con nhỏ vào Nam sinh sống. Ba người con của nhà văn, dưới bàn tay chăm sóc và dạy dỗ của bà Sáu đều trở nên thành đạt.

Con gái lớn là Nguyễn Tường Nhung có người chồng rất quyền lực ở Sài Gòn trước năm 1975 và luôn tạo điều kiện cho mẹ mình có được vật chất đầy đủ. Tuy nhiên, bà Sáu vẫn chọn lối sống thanh đạm và bình dị. Vậy nên, những người hàng xóm ở đô thị phương Nam của bà Sáu chỉ biết bà là vợ Thạch Lam chứ chẳng ai biết bà có con rể quyền lực "hét ra lửa".

Hiện nay, con cháu của nhà văn Thạch Lam đều định cư nước ngoài. Tuy nhiên, họ vẫn bái vọng về quê hương, nơi họ tự hào có người cha, người ông là nhà văn Thạch Lam.

Câu chuyện của nhà văn Thạch Lam để lại trên dương thế vẫn ấm áp như lời kể của nhà văn Vũ Bằng (1913-1984) trong hồi ký: "Nghĩ lại thì trong suốt cuộc đời anh, cái gì cũng nhẹ nhàng. Nhẹ nhàng từ cử chỉ, từ tiếng nói, nhẹ nhàng từ câu nói, từ bước đi... dường như nếu bước mạnh thì đất nó đau.

Thạch Lam yêu sự sống hơn bất kỳ ai. Anh quý cốc nước chè tươi nóng, trang trọng đưa lên miệng uống một cách gần như thành kính... như thể cảm ơn trời đất đã cho mình sống để thưởng thức ngon lành như vậy. Anh cẩn thận từng câu nói với cô bán hàng vì sợ lỡ lời... khiến người ta tủi thân mà buồn. Anh là một người độc đáo có tài lại khiêm nhường, người nhỏ mà nhân cách lớn…".

Xem thêm: Chuyện nhà thơ Tố Hữu từng bị Bác Hồ sửa thơ