Jonas Salk - nhà khoa học mang trái tim thiên sứ, "cha đẻ" của vaccine bại liệt

Vào đầu những năm 1950, nước Mỹ đối mặt với căn bệnh bại liệt với tỷ lệ tử vong chỉ đứng sau nỗi sợ về sự chết chóc của vũ khí hạt nhân. Năm 1953, bệnh bại liệt bùng phát và được cho là giai đoạn tồi tệ nhất trong lịch sử y khoa nước Mỹ. Khi đó, Mỹ ghi nhận đến 58.000 ca bệnh, trong đó có 3.145 người chết, 21.269 người sống sót với di chứng bại liệt. Phần lớn bệnh nhân là trẻ em và thanh thiếu niên.

Có rất nhiều bệnh viện bị quá tải vì số lượng bệnh nhân tăng cao. Ở bệnh viện thành phố Pittsburgh - nơi bác sĩ Jonas Salk có phòng nghiên cứu, những chiếc xe cấp cứu xếp hàng chờ bên ngoài có khi tới 17 ca bại liệt nhập viện mới hàng ngày. Các bác sĩ chỉ tranh thủ chợp mắt một chút. Căn bệnh này khiến họ không còn thời gian để về nhà nghỉ ngơi.

Có y tá đã từng nói rằng, trong bệnh viện toàn tiếng khóc trẻ con. Không y tá, bác sĩ nào có đủ sự tàn nhẫn để vượt qua những giường bệnh đó để trở về nhà nghỉ ngơi. Đó là bầu không khí đau buồn, kinh hoàng và bất lực.

Đáng buồn nhất là 323/391 bệnh nhân được đưa tới bệnh viện này vào năm 1953 đã bị liệt, gần như tất cả đều là trẻ em. Trong cuốn sách “Polio: An American Story” (Bệnh bại liệt: câu chuyện của nước Mỹ - năm 2005) trích dẫn cuộc phỏng vấn với Peter, con trai cả của bác sĩ Jonas Salk, kể về cha mình: “Ông tới khu điều trị bại liệt. Mọi người đến gần ông nói trong nước mắt. ‘Làm ơn, bác sĩ Salk, làm ơn cứu con chúng tôi’. Có một nỗi buồn không bao giờ rời khỏi tâm trí ông ấy”.

Có một số lượng rất ít trong số các bệnh nhân mắc bện có thể tự hồi phục hoàn toàn. Những người may mắn sống sót cũng chịu di chứng nặng nề, họ sống phần đời còn lại dựa vào nạng, nẹp chân và thậm chí là cả xe lăn. 

Có bệnh nhân nặng nhất là bị virus tấn công vào khu vực hành tủy não, nơi điều khiển hoạt động hô hấp và nhai nuốt. Thường nạn nhân sẽ tử vong sau đó không lâu. Nhưng ai may mắn sống sót được thì cũng phải sống trong cảnh vô cùng khó khăn. 

Trước sức công phá kinh hoàng của bệnh bại liệt, vaccine mà bác sĩ Jonas Salk sáng chế ra được ví như nguồn ánh sáng trong đêm đen. Ông là vị cứu tinh của cả nước Mỹ. Ông được ca ngợi là thiên tài y học, được ví như vị thánh mà chúa gửi xuống để cứu giúp những đứa trẻ đáng thương.

Theo tìm hiểu, Jonas Salk sinh tại TP New York (28/10/1914). Cha mẹ ông là người Do Thái nhập cư từ Ba Lan, không được học hành tử tế. Tuy nhiên, Jonas Salk lại rất thông minh. Ông đã hoàn thành bậc trung học chỉ trong 3 năm. Sau đó theo học Cao đẳng ở New York, lấy bằng Cử nhân Khoa học về hóa học vào năm 1934.

Sau khi lấy bằng MD tại Đại học New York vào năm 1939, Salk đã phục vụ y tế hai năm. Ông thực tập ở bệnh viện Mount Sinai, thành phố New York. Sau đó nhận được học bổng tại Đại học Michigan. Đây là nơi ông cùng với nhà dịch tễ học nổi tiếng Tiến sĩ Thomas Francis Jr., trong nỗ lực phát triển một loại vaccine phòng virus cúm.

Năm 1947, ông được bổ nhiệm làm người đứng đầu Phòng Thí nghiệm Nghiên cứu virus của Đại học Pittsburgh. Đây chính là nơi ông nghiên cứu vaccine chống bại liệt. 

Năm 1948, với sự tài trợ bổ sung từ Quỹ Quốc gia về bệnh bại liệt ở trẻ sơ sinh của Tổng thống Franklin D. Roosevelt, Salk đã mở rộng phòng thí nghiệm và nhóm nghiên cứu của mình. Năm 1951, Salk đã xác định được 3 chủng virus bại liệt riêng biệt và đã phát triển một loại vaccine mà ông tin rằng sẽ ngăn ngừa được bệnh này. Được gọi là “virus đã bị tiêu diệt”, vaccine này sử dụng virus bại liệt sống được nuôi trong phòng thí nghiệm đã được tạo ra về mặt hóa học không có khả năng sinh sản.

Khi đã đi vào máu của bệnh viện, virus bại liệt lành tính của vaccine đã đánh lừa hệ thống miễn dịch tạo ra các kháng thể chống lại bệnh tật mà không có nguy cơ để bệnh nhân khỏe mạnh tiếp xúc với virus bại liệt sống. 

Khi đi vào máu bệnh nhân, virus bại liệt lành tính của vaccine đã đánh lừa hệ thống miễn dịch tạo ra các kháng thể chống lại bệnh tật mà không có nguy cơ để bệnh nhân khỏe mạnh tiếp xúc với virus bại liệt sống. 

Khi đó, cách làm của Salk đã bị hầu hết các nhà virus học thời đó phản đối, đặc biệt là Tiến sĩ Albert Sabin, người tin rằng chỉ có virus sống mới có hiệu quả trong vaccine.

Sau khi thử nghiệm thành công trên động vật, Salk đã tiến hành thử nghiệm trên trẻ em vào 2/7/1952. Một trong những thử nghiệm y tế lớn nhất trong lịch sử, gần 2 triệu trẻ đã được tiêm vaccine này. Năm 1953, Salk thử nghiệm loại vaccine vẫn còn đang thử nghiệm trên chính mình và vợ và các con trai của ông.

Ngày 12/4/1955, vaccine bại liệt Salk được công bố là an toàn và hiệu quả. Và sau đó, bệnh bại liệt được chế ngự. Salk khi đó được truyền thông nước Mỹ ca ngợi hết lời. Ông trở thành anh hùng dân tộc. Ông được tổng thống Dwight D.Eisenhower trao bằng khen đặc biệt trong một buổi lễ ở Nhà Trắng. Eisenhower rơi nước mắt nói với nhà nghiên cứu trẻ tuổi: “Tôi không có lời nào để cảm ơn. Tôi đang rất rất hạnh phúc!”.

Đến năm 1952, Trường Cao đẳng Y sĩ Philadelphia đã báo cáo hơn 57.000 trường hợp mắc bệnh bại liệt ở Mỹ. Đến năm 1962, con số đó đã giảm xuống còn dưới 1.000 người. Vaccine của Salk sẽ sớm được thay thế bằng vaccine virus sống của Albert Sabin vì sản xuất ít tốn kém hơn và có thể được dùng bằng đường uống thay vì tiêm.

Sau này, khi được phỏng vấn và hỏi về việc ai là người sở hữu bằng sáng chế, Salk trả lời: “Tôi sẽ trả lời là mọi người” khi người dẫn chương trình nhắc đến số tiền hàng triệu đô-la dành cho nghiên cứu và thử nghiệm do chiến dịch March of Dimes quyên góp. Ông nói thêm: “Không có bằng sáng chế. Bạn có thể cấp bằng sáng chế cho mặt trời không?”.

Xem thêm: 'Cha đẻ' thuốc penicillin - Alexander Fleming và bài học 'người khôn ngoan luôn biết từ chối lợi ích trước mắt'