Bi kịch của dũng tướng trong "Gia Định tam hùng": Lập đại công cứu chúa đời trước rồi lại bị chúa đời sau đem giết

Nói về việc vị dũng tướng trong "Gia Định tam hùng" bị chúa giết, sử của người Âu Châu nói rằng, cái tội của họ Đỗ chỉ là làm được nhiều công lớn, uy danh lẫy lừng làm lu mờ địa vị của ông chúa nhỏ...

Đỗ Thu Nga
15:00 01/01/2022 Đỗ Thu Nga
Sống Đẹp
Nguồn: Internet

Gia Định tam hùng là cụm từ cùng để chỉ 3 dũng tướng của vua Gia Long đó là Đỗ Thanh Nhơn, Châu Văn Tiếp và Võ Tánh. Họ đều có những chiến công hiển hách nhưng lại chịu cái chết đầy bi kịch. Trong số đó, có lẽ buồn nhất là cái chết của Đỗ Thanh Nhơn.

Đại công cứu chúa

Đỗ Thanh Nhơn (hay Đỗ Thanh Nhân, Đỗ Thành Nhơn) là người gốc huyện Hương Trà, phủ Thừa Thiên, sau dời vào trấn Phiên An, tức Gia Định sau này. Có tài liệu chép rằng, ông tinh thông võ nghệ, thông làu binh pháp, có tài cầm quân đánh trận. Thế nên không ngạc nhiên  khi xông pha xa trường, tướng họ Đỗ thường “ca khúc khải hoàn”.

Đỗ Thanh Nhơn trưởng thành giữa thời loạn lạc đất Đàng Trong. Thấy cảnh loạn thần Trương Phúc Loan một tay khuynh đảo triều chính khiến chúa Nguyễn lép vế, lại thêm Tây Sơn nổi dậy làm cho chúa một phen lưu lạc, vốn sẵn tính anh hùng, ông liền chiêu binh mãi mã, tổ chức nghĩa binh, mưu làm việc lớn.

Ông chọn đất Ba Giồng (tỉnh Định Tường xưa) làm căn cứ. Danh tiếng của họ Đỗ từ ấy vang xa, được nhiều người kính nể. 

Cai-chet-tham-cua-dung-tuong-Do-Thanh-Nhon-5
Đỗ Thanh Sơn là 1 danh tướng trong Gia Định tam hùng

Đỗ Thanh Nhơn cho rằng, chúa Nguyễn là chính danh nên ngay từ đầu ông đã muốn phò giúp. Ông đặt tên đạo quân của mình là Đông Sơn để tỏ rõ sự đối địch với quân Tây Sơn. 

Sau khi phất cờ khởi nghĩa năm 1771, lực lượng quân Tây Sơn ngày càng lớn mạnh, đánh chiếm và kiểm soát nhiều nơi thuộc quyền kiểm soát của chúa Nguyễn. Năm 1775, bị quân Tây Sơn rượt đuổi, chúa Nguyễn Phúc Thuần chạy đến Trấn Biên, rồi lệnh triệu tướng Tống Phước Hiệp đến phò trợ nhưng quân cứu viện không đến kịp.

Nhân cơ hội này, Đỗ Thanh Nhơn cùng một tóp thuộc hạ họp binh ở Ba Giồng được hơn 300 người xưng là "Đông Sơn thượng tướng quân" đi cứu giá. Từ Ba Giồng, tướng họ Đỗ đưa quân đánh úp quân Lam Sơn do Nguyễn Lữ chỉ huy, thắng mấy trận liền. Nguyễn Lữ không địch nổi nên lấy thóc trong kho chở hai trăm thuyền chạy về Quy Nhơn.

Lúc này, Đỗ Thanh Nhơn lấy được Gia Định (lần 1) bèn đón chúa Nguyễn Phúc Thuần trở lại. Do lập đại công nên ông được chúa thưởng dinh, phong tước Phương quận công. Tướng sĩ của ông cũng được ban thưởng theo thứ bậc.

Kết oán và trả thù Lý Tài

Sau khi về dưới trướng của chúa Nguyễn, Đỗ Thanh Nhơn kết oán với một viên tướng dưới quyền tướng Tống Phước Hiệp là Lý Tài. Lý Tìa vốn người gốc Hoa, chỉ huy đạo Hòa Nghĩa quân. 

Trước khi từng kiếm sống bằng nghề buôn bán rau rồi sau thời gian tham gia phong trào Tây Sơn. Lúc theo quân Tây Sơn, Lý Tài do nhiều phen bại trận nên tỏ ra bất mãn, sau đầu hàng và về với chúa Nguyễn.

Chúa Nguyễn Phúc Thuần muốn thu dụng Lý Tài nhưng Đỗ Thanh Nhơn không đồng ý vì muốn tranh giành địa nên nói: Lý Tài chẳng qua cũng chỉ là loài chó, loài heo, có dùng cũng vô ích mà thôi. Bởi lời này mà hai bên kết oán với nhau.

Đến khi tướng Tống Phước Hiệp mất, Lý Tài lo Đỗ Thanh Nhơn làm hại mình, bèn đem thuộc hạ chiếm giữ núi Châu Thới chống lại Thanh Nhơn.

Cai-chet-tham-cua-dung-tuong-Do-Thanh-Nhon-9
Đỗ Thanh Nhơn đã tham gia hàng trăm trận đánh lớn nhỏ tại miền nam Việt Nam và Chân Lạp

Một lần nọ, Lý Tài đem quân đánh úp Đông Sơn. Đỗ Thanh Nhơn chống cự không nổi, phải đắp lũy từ sông Bến Nghé đến Bến Thanh đẻ cố thủ. Và tháng 11 năm Bính Thân (1776) do sức ép của Lý Tài, chúa Nguyễn Phúc Thuần làm lễ nhường ngôi cho cháu ruột mình là Nguyễn Phúc Dương (Tân Chính vương). Lý Tài được Nguyễn Phúc Dương phong là Bảo giá đại tướng quân.

Đến năm 1777, Nguyễn Huệ đánh chiếm Gia Định lần 2. Tân Chính vương sai Lý Tài đem quân Nghĩa Hòa ra Hóc Môn (Gia Định) để cự chiến, cầm chân quân Tây Sơn. 

Bấy giờ, vừa lúc Trương Phước Thận từ Cần Vọt đem quân đên cứu. Lý Tài thấy bóng cờ, ngờ là quân Đông Sơn đến đánh úp nên đã tự rút quân. Quân Tây Sơn thừa nước đuổi theo. Quân Lý Tài hoảng loạn chạy lên Ba Giồng (Tam Phụ) thì bị quân Đông Sơn của Đỗ Thanh Nhơn đón đường giết chết toàn bộ.

Cũng năm đó, quân Tây Sơn nhiều lần đánh bại quân chúa Nguyễn. Vì bị truy lùng nên Thái Thượng vương Nguyễn Phúc Thuần và Tân Chính vương Nguyễn Phúc Dương cùng một số quan lại bị bắt giết. 

Đến năm 1778, Nguyễn Ánh - cháu của Nguyễn Phúc Thuần, lúc đó 17 tuổi đã được các tướng tôn làm Đại nguyên súy Nhiếp quốc chính. Kể từ đó, Đỗ Thanh Nhơn được kề cận để phò tá Nguyễn Ánh.

Bị chúa sát hại

Năm 1778, Đỗ Thanh Nhơn cùng Lê Văn Quân giết Tư Khấu Oai ở sông Bến Nghé. Sau đó lại cùng Hồ Văn Lân đi nước Chân Lạp. Ở đây lại giết Nặc Ninh, tôn Nặc Ấn làm vua Chân Lạp. Hồ Văn Lân sau đó ở lại bảo hộ còn Đỗ Thanh Nhơn kéo quân về Gia Định. 

Năm 1780, Nguyễn Ánh xưng đế. Đỗ Thanh Nhơn có nhiều công trạng nên được phong làm Ngoại hữu phụ chính Thượng tướng quân, tước Quận công.

Là tướng tài và rất trung thành nhưng khi được phong làm Ngoại hữu phụ chính Thượng tướng quân, tước Quận công, thì đúng một năm sau (tháng giêng năm Tân Sửu (1781), Đỗ Thanh Nhơn bị Nguyễn Ánh giả bệnh gọi đến chầu rồi ngầm sai võ sĩ giết chết. 

Lúc biết mình không sống nổi, ông ngửa mặt lên trời than: "Tôi chết không nhắm mắt nhưng hậu thế sẽ không chê cười tôi”. Xoay quanh cái chết của ông các tài liệu sau đó ghi chép có nhiều ý kiến, quan điểm trái chiều.

Đại Nam chính biên liệt truyện chép, tướng họ Đỗ là người có tài, làm chuyện ngang ngược và lộng hành, ỷ công lao phò tá mà sinh kiêu căng. Thậm chí cho rằng ông âm mưu đầu hàng Tây Sơn nhưng không thành. “Bấy giờ có quan Chưởng cơ là Tống Phúc Thiêm mật tâu với vua xin trừ bỏ hắn là tên giặc ở cạnh vua. Vua cho là phải bèn giả vờ bị bệnh, rồi sai triệu Đỗ Thanh Nhơn vào bàn việc. Nhân đó sai võ sĩ bắt và giết đi”, sách viết.

Cai-chet-tham-cua-dung-tuong-Do-Thanh-Nhon-8
Mộ của tướng Đỗ Thanh Nhơn ở Bình Dương

Việt sử tân biên thì chép rằng: "Trong khi Đỗ Thanh Nhơn lập nhiều công lớn, thì chúa Nguyễn Ánh đã nghe lời dèm pha đem giết đi...Rồi sử sách (Gia Định thông giám) của triều Nguyễn đã cố bào chữa cho họ Nguyễn về cái chết này: họ bảo Đỗ Thanh Nhơn đã quá cậy công, đã có ý thông đồng với Tây Sơn để làm phản, không tuân theo nghi lễ của triều đình, tự chuyên mọi việc v.v...

Sử của người Âu Châu cho rằng cái tội của họ Đỗ chỉ là do làm được nhiều công lớn, uy thế lừng lẫy hầu làm lu mờ cả địa vị ông chúa trẻ tuổi (lúc này Nguyễn Ánh mới 18 tuổi)…”.

Hai tâm phúc của Đỗ Thanh Nhơn sau khi an táng chủ tướng xong thì rút về Ba Giồng chống cả chúa Nguyễn và Tây Sơn. Nguyễn Ánh cho người đi khuyết dụ, nhưng hai vị tướng này không tin nữa. Về sau nhờ cho người trà trộn vào trong quân, bắt sống được Võ Nhàn và Đỗ Bảng đem chém, binh Đông Sơn sau đó tan rã.

Biết Đỗ Thanh Nhơn bị giết, Nguyễn Nhạc nói: Thanh Nhơn chết rồi, các tướng khác không đáng sợ nữa, rồi cùng em là Nguyễn Huệ cử đại binh vào đánh Gia Định. Quân Tây Sơn vào cửa Cần Giờ, đại thắng trận thủy chiến trên sông Ngã Bảy, khiến Nguyễn Ánh phải bỏ thành Sài Gòn chạy về Ba Giồng rồi lánh sang Phú Quốc…

Tác giả Nguyễn Liên Phong trong "Nam Kỳ Phong Tục Nhân Vật Diễn Ca” (1909), có thơ vịnh Đỗ Thanh Nhơn như sau: “Cờ nghĩa Đông Sơn nổi tợ phao. Tấm kình Nam hải sóng đang xao. Thời may gặp chúa trang trần thánh. Vận rủi xui tôi thói Mãng Tào. Mấy thứ công lao trôi bích thủy. Ba hùng danh tướng nhẹ hồng mao.Suối vàng như gặp Châu hùng võ. Hồn luống ăn năn biết tại sao”.

Xem thêm: "Gia Định tam hùng": Danh hiệu người đời gọi 3 dũng tướng dưới thời vua Gia Long

Sống Đẹp
songdep.com.vn

5 chủ đề bạn cần biết mỗi tuần

Mỗi thứ Tư, bạn sẽ nhận được email tổng hợp những chủ đề nổi bật tuần qua một cách súc tích, dễ hiểu, và hoàn toàn miễn phí!

Bài Mới

Bình luận