Văn học sau 1975 - lắng nghe tiếng nói trong mỗi bản thể

Văn học sau 1975 chẳng cần đi đến những vùng đất xa xôi bạt ngàn vị phong sương, chẳng cần chạm đến miền không gian vô tận của vũ trụ trời xanh, cũng chẳng cần trốn tránh sự thật, “cứ đứng trong lao khổ, mở hồn ra đón lấy tất cả những vang động của đời” (Nam Cao).

Đỗ Thu Nga Theo dõi
Sống Đẹp
Nguồn: Internet

“Chính nghĩa đã thắng, lòng nhân đã thắng nhưng cái ác, sự chết chóc và bạo lực phi nhân cũng đã thắng. Cứ nhìn mà xem, cứ ngẫm nghĩ mà xem sự thực là như thế đấy. Những tổn thất, những mất mát có thể bù đắp, các vết thương sẽ lành đau khổ sẽ hóa thạch nhưng nỗi buồn về cuộc chiến tranh thì sẽ càng ngày càng thấm thía hơn, sẽ không bao giờ nguôi”.

(“Nỗi buồn chiến tranh” - Bảo Ninh)

Văn chương, một nét thanh sạch của chén trà buổi sớm, giúp con người có những phút lắng mình trong tĩnh lặng để thể nghiệm âm ba cuộc đời. Văn chương đi ra từ thời cuộc và trưởng thành từ ”bầu trời chữ nghĩa”, được dệt nên biết bao “đám mây ngũ sắc” của tâm hồn nhà nghệ sĩ. Nó kết tinh từ hành trình vạn dặm trên chuyến tàu trần thế để thu về những giọt mật ngọt lành. Để rồi cuối cùng cái đích đến của văn chương là giữ sự toàn vẹn của “tính người”, tạo nên những hạt vàng linh diệu đi sâu vào sự chữa lành những vết thương. 

Nhưng dần những áng văn “bền như trăng sao” ấy bị đổi ngôi bởi sự phát triển của quy luật thị trường. Có kẻ làm thơ chỉ để phục vụ thị hiếu, đặt lời lãi vật chất lên cả trách nhiệm muôn đời của nghiệp cầm bút. Họ tạo nên những trang văn lấp đầy con chữ, nói bao thứ vặt vãnh ngoài đời, nhưng cái họ mang đến chỉ là hình thức, chỉ là một món ăn vật chất cho những kẻ thích sự “tạm bợ” và văn chương họ kết lại cũng chỉ là sự trống rỗng như ”một trò chơi vô tăm tích”. Như Nguyễn Minh Châu từng nói đó là thời kì “văn nghệ minh họa”: “nhà văn đánh mất cái đầu và tác phẩm đánh mất tính tư tưởng”. Đó là thời kỳ mang cái nhìn hạn hẹp về bề sâu, bề xa của hiện thực; chỉ tạo nên những áng văn thỏa mãn tâm lý ưa nâng niu, vuốt ve, trấn an bản ngã; chứ không đủ sức mang sứ mệnh thanh lọc hóa và thức tỉnh những hồn người. Với Nam Cao, đó là thứ sản phẩm “rất nhẹ”, “rất nông”, ”vô vị”, “nhạt phèo”. Song, nếu lãng mạn đến mức gieo vào đầu người ta “đầm đìa thuốc phiện” giữa lúc cuộc sống còn chất chứa bao “lầm than” đói khổ của ”cái đói ghì sát đất” thì đó là sự lừa mị, dối trá của văn chương. 

van-hoc-sau-1975-lang-nghe-tieng-noi-trong-moi-ban-the-0

Bước vào chặng đường văn học sau 1975, bằng sự trăn trở và suy tư, nhà nghệ sĩ đã tìm thấy cho mình một lý do để cất cao tiếng nói thời cuộc. Họ nỗ lực để tôn tạo cho mình một lối đi riêng, thoát khỏi những khuôn thước của thế hệ trước. Độc giả được tìm thấy chính mình, nhưng lại là cái chính mình trong nỗi day dứt bản thể…

“Trong mỗi con người đang sống, có lẫn người tốt kẻ xấu, rồng phượng lẫn rắn rết, thiên thần và ác quỷ. Chúng ta là con người, không thể tránh khỏi sai lầm, để phần con lấn át phần người”

(“Bức tranh” - Nguyễn Minh Châu)

Với sự chi phối của mỹ học thời chiến đã tạo nên một thời mỹ học ca ngợi hiện thực, phi thường lên ngôi cùng những gương mặt của chủ nghĩa anh hùng. Nhưng đã đến lúc “văn nghệ minh họa” cần phải lùi xa để nhường chỗ cho văn học thời hậu chiến. Nơi đó, cuộc sống con người được quan tâm, được đặt hàng trăm câu hỏi đi cùng sự nhức nhối, trăn trở. Bởi cũng như Nguyễn Trọng Tạo từng nói: “Tôi sống thời không thể đứng quay lưng/ Bao biến động dễ đâu nhìn thấy được”. Dù có bước vào thời kì hòa bình, đất nước có dứt tiếng súng từ lâu, mảnh đất này đã vơi đi mùi thuốc súng đạn nổ, nhưng những niềm họa hoằn trong trái tim con người vẫn ở đấy, vẫn phải chịu những “biến động” trong tâm hồn lẫn thời cuộc. Ta vẫn còn nhớ anh Kiên đã phải bước vào “thế giới bạt sầu vô cảm và tuyệt tự khủng khiếp của dòng giống con người” và khi trở về thời bình anh đã phải trải qua những “giấc mơ lay thức tâm hồn” - giấc mơ “đẫm máu” trong “Nỗi buồn chiến tranh”. Hay những bài thơ phản tỉnh giữa cuộc chiến của Lưu Quang Vũ, khi nhận ra đống tro tàn đổ nát của cuộc đời và lòng người, cái mộng lý tưởng mà người ta phụng thờ nhưng hiện thực lại đối nghịch đầy sự trơ tráo: “tuổi trẻ chúng tôi tìm gặp nhau/ đặt lại những câu hỏi/ về cuộc chiến tranh này/ về mọi giá trị trên đời/ nguồn gốc những nguyên nhân/ của chém giết và thù hằn/ bất công và đói rét/ cần phải làm gì/ để có lý do mà hy vọng?” trong “Hồ sơ mùa hạ”.

Văn học sau 1975 chẳng cần đi đến những vùng đất xa xôi bạt ngàn vị phong sương, chẳng cần chạm đến miền không gian vô tận của vũ trụ trời xanh, cũng chẳng cần trốn tránh sự thật, “cứ đứng trong lao khổ, mở hồn ra đón lấy tất cả những vang động của đời” (Nam Cao). Văn học giờ đây đặt con người vào trung tâm, “nghiền ngẫm” hiện thực bằng cách len lỏi vào mỗi bản thể, khám phá chiều sâu những “ẩn ức”, nỗi cô đơn thân phận con người. Văn chương cần phải chạm vào cõi nhân sinh, để thấu hiểu những nỗi đau nhân thế. Cần chữa lành bằng những liều thuốc “cứu rỗi”, bởi văn chương đâu phải “trang giấy hồng hay trang giấy trắng” (Chế Lan Viên), nó là một thế giới kết tinh từ tâm thức trăn trở ngang dọc của cuộc đời thi nhân trước sự “đa đoan” của thời cuộc. Con người không còn mang phẩm chất đơn diện, trong họ là tính lưỡng diện với những phức cảm không thể giãi bày, những vết thương xâu chuỗi chằng chịt, những chiếc mặt nạ đang che lấp sự thật… Người nghệ sĩ cần thức tỉnh, cần “ngụp lặn” để nhìn thấy những nội tâm đang giằng xé gay gắt của con người thời hậu chiến, những mất mát đớn đau, mối quan hệ phức tạp đang tung hoành và tìm lấy một ngọn đuốc sáng để “dẫn đường” những thân phận đi đến sự giải thoát. Bởi như Nguyễn Minh Châu từng chia sẻ, nhà văn là “kẻ nâng giấc cho kẻ cùng đường, tuyệt lộ, bị cái ác hoặc số phận đen đủi dồn con người ta đến chân tường, những con người có tâm hồn và thể xác bị hắt hủi và đầy đọa đến ê chề, hoàn toàn mất hết lòng tin vào con người và cuộc đời. Nhà văn tồn tại trên đời để bênh vực cho những con người không có ai để bênh vực”.

Nhưng làm sao để ta có thể chạm được cái bóng của mình khi trên đầu vẫn còn treo lơ lửng những câu hỏi về cõi nhân gian, sự hiện hữu của bóng tối và ánh sáng? Rồi nhân loại cũng sẽ đối mặt trước những cơn khủng hoảng, trước thế thời trở dạ, lịch sử xoay vần nhưng văn chương bao giờ cũng mang sứ mệnh “vẫy gọi tâm thức”, nó đánh thức lòng trắc ẩn để khiến chúng ta tiến gần “tính người”, chạm đến “tình người”. Xin mượn những vần thơ của Lưu Quang Vũ để cất cao sứ mệnh ấy mãi miên viễn hóa cùng thời gian:

“Những chữ lấm lem đứng dậy từ đời thật

Tin yêu cuộc đời theo cách của tôi

Những chữ đẹp xưa giờ tôi đuổi đi rồi

Bao chữ mới đang ầm ầm đạp cửa

Thơ rộng dài cánh lớn hãy bay đi”...

(Theo Mochi's garret - Gác xép văn chương)

Xem thêm: Đời sống văn học chính là đối thoại

Bình luận
Mới nhất
Vui lòng để bình luận.

Đọc thêm

"Mọi thứ nghệ thuật, cái đích đến của nó phải là phục vụ nhân sinh, nhưng muốn phục vụ nhân sinh cho tốt cũng phải có cái say sưa vì nghệ thuật" - Hoài Thanh.

Lý luận văn học: Quan niệm về người nghệ sĩ, văn chương và cuộc đời
0 Bình luận

Tuy thích chơi game, nhưng Ngô Quý Dương biết cách cân bằng thời gian, đạt nhiều thành tích trong học tập, mới trở thành thủ khoa trường chuyên.

Ngô Quý Dương: Nam sinh xuất sắc trở thành thủ khoa trường chuyên, mê game vẫn học cực giỏi
0 Bình luận

Trong một bài văn, việc biến tấu ngôn từ là điều cần thiết để tạo sự phong phú, đa dạng, hạn chế lặp từ. Nếu bạn chưa biết biến tấu ngôn từ thế nào thì hãy xem bài viết này nhé!

Những câu văn thay thế đặc sắc trong văn học
0 Bình luận

PC Right 1 GIF

Bài mới

Không chờ đủ thủ tục, bác sĩ quyết định phẫu thuật khẩn cấp cho chàng trai “vô danh, ví rỗng”

Chàng trai 20 tuổi nhập viện trong tình trạng hôn mê sâu, không giấy tờ, không người thân. Không chờ đủ thủ tục, các bác sĩ quyết định mổ khẩn cầu để cứu người trong thời gian vàng.

Hải An
Hải An 9 giờ trước
Người dân Quảng Ngãi mở rộng vòng tay san sẻ chỗ ở với cán bộ từ Kon Tum chuyển về

Thấy các cán bộ Kon Tum mới chuyển về chưa có chỗ ở, người dẫn Quảng Ngãi đã mở rộng vòng tay giúp đỡ, chào đón, giúp họ nhanh chóng ổn định cuộc sống và công việc.

Thanh Tú
Thanh Tú 2 ngày trước
Không chỉ kịp thời đưa cháu bé tai nạn đi cấp cứu chiến sĩ CSGT còn hỗ trợ viện phí

Phát hiện cháu bé bị tai nạn giao thông khi đang trên đường làm nhiệm vụ, chiến sĩ đội CSGT số 6 (CATP Hà Nội) đã kịp thời đưa nạn nhân đi cấp cứu và hỗ trợ một phần viện phí.

Hải An
Hải An 3 ngày trước
Giao hàng gặp trời mưa, nam shipper nhanh tay dọn đậu phộng giúp chủ nhà

Giao hàng gặp trời mưa, thấy nhà chỉ có người già và trẻ nhỏ, nam shipper liền nhanh tay gom đậu phộng giúp. Hành động ấm lòng khiến dân mạng tấm tắc khen ngợi.

Hải An
Hải An 3 ngày trước
Ấm lòng trước khoảnh khắc loạt ô tô che chắn cho xe máy qua cầu lúc mưa to gió lớn ở Hà Nội

“Những lúc này, tôi chỉ mong xe mình to hơn để che được nhiều người hơn”, chia sẻ của tài xế xe tải khiến nhiều người xúc động.

Hải An
Hải An 4 ngày trước
CSGT Lâm Đồng kịp thời hỗ trợ sản phụ sinh con an toàn trên đường

Vào khoảng 4h50 ngày 1/7, trong lúc tuần tra giao thông, CSGT Lâm Đồng đã kịp thời phát hiện và hỗ trợ một sản phụ chuyển dạ sinh con ngay trên xe đặc chủng.

Hải An
Hải An 4 ngày trước
3 cuộc đời được hồi sinh nhờ nghĩa cử hiến tạng cao đẹp

Sau tai nạn giao thông, một người phụ nữ ở TP.HCM được xác định chết não, gia đình đã quyết định hiến tạng, đem lại sự sống cho 3 bệnh nhân đang nguy kịch.

Hải An
Hải An 5 ngày trước
Bé gái bị co giật trên chuyến bay được bác sĩ cấp cứu kịp thời

Trên chuyến bay từ TP.HCM đến Hà Nội, một bé gái xuất hiện tình trạng co giật do hạ canxi máu - một rối loạn điện giải nguy hiểm, đã được các bác sĩ có mặt tái đó hỗ trợ cấp cứu thành công.

Hải An
Hải An 6 ngày trước
Lớp học bơi miễn phí suốt gần một thập kỷ giữa lòng Cần Thơ

Cứ vào dịp hè các bạn học sinh có hoàn cảnh khó khăn tại Cần Thơ lại rủ nhau đến lớp học bơi miễn phí của cô Quý tại hồ bơi Nhiệt điện Trà Nóc.

Đăng Dương
Đăng Dương 6 ngày trước
Ấm lòng 900 suất ăn mời thí sinh, phụ huynh trong kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025

Hội phụ nữ xã Trung Giã, Xuân Giang, huyện Sóc Sơn, Hà Nội đã nấu gần 900 suất ăn miễn phí để mời thí sinh và phụ huynh trong ngày diễn ra kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025.

Hải An
Hải An 27/06
Chủ quán Bạc Liêu miễn phí bữa sáng và trưa cho các sĩ tử thi tốt nghiệp THPT

Trong những diễn ra kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025, anh Trương Nguyễn Minh Tuấn (50 tuổi, TP.Bạc Liêu) – chủ quán chay đã miễn phí bữa sáng, trưa kèm chè đậu đỏ để tiếp sức các thí sinh.

Hải An
Hải An 27/06
Trường học ở Hà Nội thuê xe khách đưa hơn 500 thí sinh đến điểm thi tốt nghiệp THPT 2025

Vì muốn đảm bảo an toàn cho hơn 500 sĩ tử tham dự kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025, một trường học ở Hà Nội đã thuê 12 xe khách 16 chỗ đưa đến điểm thi. Bên cạnh đó trường còn bố trí cho các bữa ăn sáng, ăn trưa cho các thí sinh tại điểm thi.

Hải An
Hải An 26/06
Bức tâm thư xúc động người cha viết gửi 2 ân nhân ngày con gái đậu trường chuyên

Sau khi đăng tải bức tâm thư với tiêu đề “Lời cảm ơn đến những người tốt lặng lẽ” lên mạng xã hội, bài viết của người cha vừa có con thi lớp 10 đã nhận về hàng ngàn lượt tương tác.

Hải An
Hải An 25/06
Xuống Hà Nội khám bệnh, người phụ nữ bị lừa nhẵn túi bởi “người quen” may thay lại nhận được phép màu từ những người xa lạ

Bị lừa hết tiền trong túi khi xuống Hà Nội khám bệnh bởi một người phụ nữ tự xưng là “quen người nhà của chị”, may mắn thay chị H.T.Trang (41 tuổi, dân tộc Tày, quê Bắc Kạn) đã được bệnh viện và nhiều người giúp đỡ.

Hải An
Hải An 25/06
Mát lòng “bát cháo hành” tại góc phố nghĩa tình giữa mùa hè Hà Nội

Trong cái nắng chói chang của Hà Nội, tại một góc phố nhỏ tình người được lan tỏa từ nồi cháo thiện nguyện, từ những tấm lòng thảo thơm.

Hải An
Hải An 24/06
PC Right 1 GIF
Đề xuất