Nhà Trần đã biến Đại Việt thành "ông lớn" phương Nam như thế nào?

Dưới triều Trần, lực lượng quân đội đặc biệt được chú trọng phát triển để dẹp thù trong, giặc ngoài. Bên cạnh đó, nhà Trần đẩy mạnh phục hồi, phát triển kinh tế giúp Đại Việt để khẳng định vị thế.

Đỗ Thu Nga Theo dõi
Sống Đẹp
Nguồn: Internet

Nhà Trần thay ngôi nhà Lý

Từ cuối thế kỉ XII, nhà Lý ngày càng suy yếu. Chính quyền không còn chăm lo đến đời sống của nhân dân như trước, hầu hết quan lại lao vào ăn chơi sa đọa. Theo Khâm định Việt sử thông giám cương mục: "Bấy giờ nhà vua vẫn cứ tiến hành mọi việc thổ mộc không ngừng, nghe nói ngoài kinh thành có giặc cướp, cũng giả vờ làm ngơ để bưng bít đi, chỉ ham thích của cải. Các bầy tôi (quan lại) đều bắt chước, tranh nhau bán quan buôn ngục, ngoài ra không còn nghĩ đến việc gì". 

Lụt lội, hạn hán, mất mùa liên tục xảy ra. Nhiều dân nghèo bán vợ, con làm nô tì cho các gia đình giàu có, một số bỏ vào chùa kiếm sống. Dân chúng khổ cực, lầm than. Ở Nghệ An, Thanh Hóa, Ninh Bình... dân nghèo nổi dậy đấu tranh. Trong tình hình đó, một số thế lực phong kiến ở các địa phương lại đánh giết lẫn nhau, quấy phá nhân dân và chống lại triều đình.

nha-tran-da-bien-dai-viet-thanh-ong-lon-phuong-nam-nhu-the-nao-5
Trần Thủ Độ chính là "đạo diễn" giúp nhà Trần thay thế nhà Lý (Ảnh minh họa)

Nhà Lý dựa vào thế lực họ Trần để chống lại các lực lượng nổi dậy nên đã tạo cơ hội cho họ Trần buộc Lý Chiêu Hoàng (vua cuối cùng của nhà Lý) phải nhường ngôi cho Trần Cảnh vào tháng 12 năm Ất Dậu (đầu năm 1226). 

Đại Việt sử ký toàn thư chép: Trần Cảnh khi mới lên 8 tuổi,... "có chú họ là Trần Thủ Độ làm Điện tiền chỉ huy sứ, nên được vào hầu trong cung. Chiêu Hoàng thấy vua (Trần Cảnh) thì ưa. Năm Ất Dậu mùa đông, tháng 12 (đầu năm 1226), được Chiêu Hoàng nhường ngôi, lên ngôi Hoàng đế".

Vào những năm đầu tiên, do Trần Cảnh còn nhỏ nên toàn bộ quyền hành của nhà Trần đều do một tôn thất vai chú là Trần Thủ Độ nắm quyền. Chính Trần Thủ Độ đã là người âm thầm ép Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho cháu mình. Tuy Trần Thủ Độ  không có lễ giáo, thất học nhưng mưu sâu. Ông xử lý chuyện trong và ngoài triều tươm tất, giúp nhà Trần có những bước đầu vững chắc.

Củng cố chế độ phong kiến tập quyền

Sử viết, bộ máy quan lại nhà Trần cũng giống như nhà Lý, được tổ chức theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền gồm 3 cấp: Triều đình, các đơn vị hành chính trung gian từ lộ đến phủ, huyện, châu và cáp hành chính cơ sở là xã. Đứng đầu triều đình là vua (thời Trần cũng thực hiện chế độ Thái thượng hoàng). Các vua thường nhường ngôi sớm cho con, tự xưng là Thái Thượng hoàng, cùng với vua quản lý đất nước.

Các chức quan văn, võ trong triều đều do người họ Trần nắm giữ. Hệ thống quan lại được tổ chức như thời Lý nhưng quy củ và chặt chẽ hơn. Nhà Trần còn đặt thêm một số cơ quan như: Quốc sử viện (đảm nhiệm việc viết sử), Thái y viện (coi việc chữa bệnh trong cung vua), Tôn nhân phủ (nắm sự vụ của họ hàng tôn thất) và một số chức quan như Hà đê sứ, Khuyến nông sứ, Đồn điền sứ... Nhà Trần còn quy định cụ thể thời hạn để xem xét việc thưởng, phạt quan lại.

nha-tran-da-bien-dai-viet-thanh-ong-lon-phuong-nam-nhu-the-nao-0
Nhà Trần được tổ chức theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền

Khâm định Việt sử thông giám cương mục có chép: "Theo thể lệ nhà Trần, cứ 15 năm nếu không có lỗi nặng thì thăng một bậc chức vụ. Việc thăng thưởng, bổ sung được quy định rõ ràng".

Các quý tộc họ Trần được phong vương hầu, ban thái ấp. Quan lại được cấp bổng lộc. Cả nước chia thành 12 lộ, đứng đầu là các chức chánh, phó An phủ sử. Dưới lộ là phủ, do tri phủ cai quản. Châu, huyện do các chức tri châu, tri huyện trông coi. Dưới cùng là xã do xã quan đứng đầu.

Sửa sang luật pháp, ban hành bộ luật mới

Nhà Trần chú trọng việc sửa sang luật pháp, ban hành luật mới gọi là Quốc triều hình luật. Hình luật của nhà Trần cũng giống  như thời Lý, nhưng được bổ sung thêm. Luật pháp xác nhận và bảo vệ quyền tư hữu tài sản, quy định cụ thể về việc mua bán ruộng đất.

nha-tran-da-bien-dai-viet-thanh-ong-lon-phuong-nam-nhu-the-nao-4

Cơ quan pháp luật cũng được tăng cường và hoàn thiện. Nhà Trần cũng đặt cơ quan Thẩm hình viện để xét xử các việc kiện cáo. Để chuông lớn ở thềm điện cho dân kêu oan. 

Xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng

Khi thay thế nhà Lý, nhà Trần không chỉ nhanh chóng chỉnh đốn triều chính, sửa sang luật pháp mà còn đặc biệt chú trọng việc ổn định xã hội, tổ chức lại quân đội, củng cố quốc phòng. Quân đội nhà Trần gồm cấm quân, quân ở các lộ. Cấm quân là đạo quân bảo vệ kinh thành, triều đình, nhà vua.

Cấm quân được tuyển chọn từ những trai tráng khỏe mạnh ở quê hương nhà Trần (Tức Mặc, Nam Định). Quân các lộ ở đồng bằng gọi là chính binh, ở miền núi gọi là phiên binh. Tại các xã thì có hương binh. Khi chiến tranh, còn có quân đội của các vương hầu.

nha-tran-da-bien-dai-viet-thanh-ong-lon-phuong-nam-nhu-the-nao

Đáng chú ý, quân đội nhà Trần được tuyển dụng theo chính sách "ngụ binh ư nông" và theo chủ trương "quân lính cốt tinh nhuệ, không cốt đông". Nhà Trần cũng làm công tác tư tưởng rất tốt để xây dựng sự đoàn kết trong quân đội.

Khâm định Việt sử thông giám cương mục chép: ""Khi trong nước không có việc thì cho quân lính về làm ruộng; khi có việc chinh chiến, thì hết thảy mọi người dân đều là quân lính. Thế quân cường thịnh... ".

Quân đội nhà Trần được học tập binh pháp, luyện tập võ nghệ thường xuyên. Nhà Trần cũng cử nhiều tướng giỏi cầm quân đóng giữ các vùng hiểm yếu, nhất là biên giới phía Bắc. Vua Trần còn thường xuyên đi tuần tra phòng bị các nơi.

Phục hồi, phát triển kinh tế

Sau khi ổn định chính trị, xã hội, quân sự, nhà Trình bắt tay vào thực hiện các giải pháp nhằm phục hồi hồi và phát triển kinh tế:

Về nông nghiệp: Nhà Trần đẩy mạnh khẩn hoang, mở rộng diện tích sản xuất, đắp đê phòng lụt, đào sông, nạo vét kênh mương. Vua lệnh cho các lộ đắp đê từ đầu nguồn đến cửa biển để đề phòng nước sông lên to, gọi là đê Đỉnh nhĩ; đặt chức Hà đê sứ để trông coi, đốc thúc việc đắp đê; chỗ nào đắp vào ruộng đất của dân sẽ tính trả tiền lại.

"Năm 1266, nhà Trần cho phép các vương hầu, công chúa, phò mã, cung tần chiêu tập những người phiêu tán không có sản nghiệp làm nô tì đề khai khẩn ruộng hoang, lập điền trang. Vương hầu có điền trang từ đây", theo Đại Việt sử ký toàn thư. 

Nông dân cũng được nhà nước quan tâm, cố gắng tích cực cày cấy. Chính vì vậy, nông nghiệp nhanh chóng được phục hồi và phát triển.

nha-tran-da-bien-dai-viet-thanh-ong-lon-phuong-nam-nhu-the-nao-3

Về công nghiệp: Các xưởng thủ công nhà nước chuyên sản xuất gốm, dệt, chế tạo vũ khí. Thủ công nghiệp trong nhân dân có nhiều ngành nghề như đúc đồng, làm giấy, khắc ván in.. Các làng xã, chợ mọc ngày càng nhiều. Ở kinh thành Thăng Long, bên cạnh Hoàng thành, có 61 phường.

Các cửa biển Hội Thống (Hà Tĩnh), Hội Triều (Thanh Hoá), Vân Đồn (Quảng Ninh)... là nơi buôn bán tấp nập với thương nhân nước ngoài.

An Nam tức sự có đoạn: "Thuyền bè nước ngoài đến tụ hội ở đây (Hội Thống, Vân Đồn), mở chợ ngay trên thuyền. Cảnh buôn bán thật là thịnh vượng".

Về mặt thuế má: Có hai loại thuế là thuế thân và thuế điền. Thuế thân được đóng bằng tiền và ít nhiều tùy theo số ruộng có. Ai có dưới một mẫu ruộng thì được miễn thuế. Thuế điền thì đóng bằng thóc. Ngoài ra còn có thuế trầu cau, rau quả, tôm cá v.v. Về mặt tiền tệ, để tiện việc tiêu dùng - vàng, bạc được đúc thành phân, lượng và có hiệu của nhà vua.

Phật Giáo, Nho giáo, Đạo giáo phát triển rực rỡ

Có thể thấy, Nho giáo, Đạo giáo có ảnh hưởng rõ rệt ở triều đại này, tạo ra cục diện Tam giáo đồng nguyên, sự cân bằng ảnh hưởng của Phật giáo – Nho giáo – Đạo giáo. Trong 175 năm tồn tại, nhà Trần đã tổ chức 14 khoa thi (10 khoa chính thức và 4 khoa phụ), lấy 283 người đỗ. Có 2 khoa thi 1256 và 1266 lấy 2 trạng nguyên là Kinh trạng nguyên và Trại trạng nguyên nên tổng số có 12 người đỗ đầu trong các kỳ thi.

Thái thượng hoàng Trần Nhân Tông được coi là một danh nhân văn hóa nổi tiếng, người bảo trợ Phật giáo và Đạo giáo, thành lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử nổi tiếng và truyền đến đời nay. Bên cạnh đó, những danh thần Đoàn Nhữ Hài, Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Hiền, Nguyễn Trung Ngạn, Trương Hán Siêu, Chu Văn An, Trần Quang Triều,... là những cái tên nổi danh về tri thức, thơ văn, góp phần to lớn tạo nên thời kỳ nhà Trần hưng thịnh văn hóa.

Xem thêm: Thái sư Trần Thủ Độ - vị "đạo diễn" khởi dựng triều Trần, có lòng trung quân, ái quốc tột độ

Bình luận
Mới nhất
Vui lòng để bình luận.

Đọc thêm

Quân Nguyên Mông từng thống trị vùng đất rộng hơn 24 triệu trải dài từ châu Á sang Đông Âu. Thế nhưng cả 3 lần xâm lược nước ta đều bị quân dân nhà Trần đánh bại, vì sao vậy?

Vì sao quân Nguyên Mông 'bất khả chiến bại' lại thua thê thảm trước quân dân nhà Trần?
0 Bình luận

Có thể nói, tư tưởng quán xuyến suốt đời của Hưng Đạo Vương là 'một tấm lòng tận tụy đối với đất nước, là ý muốn đoàn kết mọi tầng lớp trong dân tộc thành một lực lượng thống nhất, là tinh thần yêu thương dân".

Tài thao lược của Hưng Đạo Vương khiến đạo quân mạnh nhất thế giới đại bại
0 Bình luận

Bạch Đằng năm 1288 là trận thủy chiến lớn nhất trong lịch sử Việt Nam, đã đánh bại hoàn toàn thủy quân Nguyên. Vậy sử gia nhà Nguyên viết gì về trận chiến này?

Sử gia nhà Nguyên: Trận Bạch Đằng 1288 đã diệt gọn thủy quân Nguyên
0 Bình luận

PC Right 1 GIF

Bài mới

Không chờ đủ thủ tục, bác sĩ quyết định phẫu thuật khẩn cấp cho chàng trai “vô danh, ví rỗng”

Chàng trai 20 tuổi nhập viện trong tình trạng hôn mê sâu, không giấy tờ, không người thân. Không chờ đủ thủ tục, các bác sĩ quyết định mổ khẩn cầu để cứu người trong thời gian vàng.

Hải An
Hải An 13 giờ trước
Người dân Quảng Ngãi mở rộng vòng tay san sẻ chỗ ở với cán bộ từ Kon Tum chuyển về

Thấy các cán bộ Kon Tum mới chuyển về chưa có chỗ ở, người dẫn Quảng Ngãi đã mở rộng vòng tay giúp đỡ, chào đón, giúp họ nhanh chóng ổn định cuộc sống và công việc.

Thanh Tú
Thanh Tú 2 ngày trước
Không chỉ kịp thời đưa cháu bé tai nạn đi cấp cứu chiến sĩ CSGT còn hỗ trợ viện phí

Phát hiện cháu bé bị tai nạn giao thông khi đang trên đường làm nhiệm vụ, chiến sĩ đội CSGT số 6 (CATP Hà Nội) đã kịp thời đưa nạn nhân đi cấp cứu và hỗ trợ một phần viện phí.

Hải An
Hải An 3 ngày trước
Giao hàng gặp trời mưa, nam shipper nhanh tay dọn đậu phộng giúp chủ nhà

Giao hàng gặp trời mưa, thấy nhà chỉ có người già và trẻ nhỏ, nam shipper liền nhanh tay gom đậu phộng giúp. Hành động ấm lòng khiến dân mạng tấm tắc khen ngợi.

Hải An
Hải An 3 ngày trước
Ấm lòng trước khoảnh khắc loạt ô tô che chắn cho xe máy qua cầu lúc mưa to gió lớn ở Hà Nội

“Những lúc này, tôi chỉ mong xe mình to hơn để che được nhiều người hơn”, chia sẻ của tài xế xe tải khiến nhiều người xúc động.

Hải An
Hải An 4 ngày trước
CSGT Lâm Đồng kịp thời hỗ trợ sản phụ sinh con an toàn trên đường

Vào khoảng 4h50 ngày 1/7, trong lúc tuần tra giao thông, CSGT Lâm Đồng đã kịp thời phát hiện và hỗ trợ một sản phụ chuyển dạ sinh con ngay trên xe đặc chủng.

Hải An
Hải An 4 ngày trước
3 cuộc đời được hồi sinh nhờ nghĩa cử hiến tạng cao đẹp

Sau tai nạn giao thông, một người phụ nữ ở TP.HCM được xác định chết não, gia đình đã quyết định hiến tạng, đem lại sự sống cho 3 bệnh nhân đang nguy kịch.

Hải An
Hải An 5 ngày trước
Bé gái bị co giật trên chuyến bay được bác sĩ cấp cứu kịp thời

Trên chuyến bay từ TP.HCM đến Hà Nội, một bé gái xuất hiện tình trạng co giật do hạ canxi máu - một rối loạn điện giải nguy hiểm, đã được các bác sĩ có mặt tái đó hỗ trợ cấp cứu thành công.

Hải An
Hải An 6 ngày trước
Lớp học bơi miễn phí suốt gần một thập kỷ giữa lòng Cần Thơ

Cứ vào dịp hè các bạn học sinh có hoàn cảnh khó khăn tại Cần Thơ lại rủ nhau đến lớp học bơi miễn phí của cô Quý tại hồ bơi Nhiệt điện Trà Nóc.

Đăng Dương
Đăng Dương 6 ngày trước
Ấm lòng 900 suất ăn mời thí sinh, phụ huynh trong kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025

Hội phụ nữ xã Trung Giã, Xuân Giang, huyện Sóc Sơn, Hà Nội đã nấu gần 900 suất ăn miễn phí để mời thí sinh và phụ huynh trong ngày diễn ra kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025.

Hải An
Hải An 27/06
Chủ quán Bạc Liêu miễn phí bữa sáng và trưa cho các sĩ tử thi tốt nghiệp THPT

Trong những diễn ra kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025, anh Trương Nguyễn Minh Tuấn (50 tuổi, TP.Bạc Liêu) – chủ quán chay đã miễn phí bữa sáng, trưa kèm chè đậu đỏ để tiếp sức các thí sinh.

Hải An
Hải An 27/06
Trường học ở Hà Nội thuê xe khách đưa hơn 500 thí sinh đến điểm thi tốt nghiệp THPT 2025

Vì muốn đảm bảo an toàn cho hơn 500 sĩ tử tham dự kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025, một trường học ở Hà Nội đã thuê 12 xe khách 16 chỗ đưa đến điểm thi. Bên cạnh đó trường còn bố trí cho các bữa ăn sáng, ăn trưa cho các thí sinh tại điểm thi.

Hải An
Hải An 26/06
Bức tâm thư xúc động người cha viết gửi 2 ân nhân ngày con gái đậu trường chuyên

Sau khi đăng tải bức tâm thư với tiêu đề “Lời cảm ơn đến những người tốt lặng lẽ” lên mạng xã hội, bài viết của người cha vừa có con thi lớp 10 đã nhận về hàng ngàn lượt tương tác.

Hải An
Hải An 25/06
Xuống Hà Nội khám bệnh, người phụ nữ bị lừa nhẵn túi bởi “người quen” may thay lại nhận được phép màu từ những người xa lạ

Bị lừa hết tiền trong túi khi xuống Hà Nội khám bệnh bởi một người phụ nữ tự xưng là “quen người nhà của chị”, may mắn thay chị H.T.Trang (41 tuổi, dân tộc Tày, quê Bắc Kạn) đã được bệnh viện và nhiều người giúp đỡ.

Hải An
Hải An 25/06
Mát lòng “bát cháo hành” tại góc phố nghĩa tình giữa mùa hè Hà Nội

Trong cái nắng chói chang của Hà Nội, tại một góc phố nhỏ tình người được lan tỏa từ nồi cháo thiện nguyện, từ những tấm lòng thảo thơm.

Hải An
Hải An 24/06
PC Right 1 GIF
Đề xuất