Tâm thanh tịnh là gì và những đặc điểm chính của tâm thanh tịnh

Tâm thanh tịnh là gì?

Theo giáo lý nhà Phật, rất khó diễn tả về tâm, mà càng nói chúng ta càng dễ rơi vào nói suông, nên chúng ta cần trải nghiệm. Sở dĩ Phật pháp còn tồn tại đến ngày nay sau gần 3.000 năm chính là nhờ giáo lý Tự tính tâm hay phẩm chất giác ngộ nơi mỗi người. Suốt cả cuộc đời, Đức Phật thuyết giảng rất nhiều kinh điển cũng chỉ để nói về tâm, về chính chúng ta chứ không phải cái gì xa xôi, mờ ảo.

Trong các kinh điển có nhiều cách gọi khác nhau về Tâm thanh tịnh. Chẳng hạn, trong Thiền tông, các vị gọi Tâm là bản lai diện mục, là "chủ nhân ông". Kinh Kim Cương gọi tâm là Kim cương hay Chân như.

Đối với người thực hành niệm Phật, tâm ấy được gọi là Di Đà tự tính. Đối với Mật thừa thì gọi là Đại Thủ Ấn, Đại Toàn Thiện, Tự tính tâm. 

Theo giáo lý nhà Phật, tâm không là gì khác, đơn giản chỉ là tự tịnh thanh tịnh nơi mình. Chúng ta biết rằng, không phải đến khi mình có thân thì mới có tâm. Thực ra, tâm có từ trước, sau đó tái sinh trong loài người hay các cảnh giới khác của luân hồi.

Tâm là nền tảng của tất cả Luân hồi, Niết bàn, hạnh phúc, khổ đau. Thấu hiểu được điều này, chúng ta cần thực hành thiền định.

Với mục đích xây dựng kiến thức căn bản cũng như định hướng mục tiêu tu tập đúng đắn cho các phật tử, sáng ngày 28/11/Giáp Ngọ (18/01/2015), TT.Thích Chân Quang – Phó ban Kinh tế Tài chánh T.Ư GHPGVN đã chia sẻ bài Pháp thoại với tựa đề “Tâm thanh tịnh” tại chùa Thiện Hòa (số 167/2 Thủ Khoa Huân, P.An Thạnh, thị xã Thuận An). 

Mở đầu bài Pháp, Thượng tọa chỉ ra rất nhiều loại hình tu tập mà các phật tử đang theo hiện nay, và khẳng định mỗi loại hình tu tập có một tên gọi, một hình thức thực hành khác nhau, nhưng đều hướng về mục đích cuối cùng là tu tâm để tâm được thanh tịnh, trong sạch. Tâm của chúng sinh không được thanh tịnh, hiền lành như tâm của các bậc Thánh. Để tâm được thanh tịnh như các bậc Thánh, chúng ta phải tu rất vất vả, và lâu dài. 

Tâm của chúng sinh rất quan trọng vì nó quyết định cõi mà chúng sinh đi về. Nếu tâm độc ác sẽ đi đến địa ngục; tâm tâm bỏn xẻn hay phung phí thì nơi đến là ngã quỷ; tâm ngu si, không biết phải trái thì nơi đến là súc sinh; tâm biết phân biệt đúng sai thì về cõi người; tâm nhiệt tình, năng nổ lo cho việc chung nhưng không có hướng đi về giải thoát thì về cõi Atula; tâm thuần thiện, hiền lành thì về cõi trời. Nói chung, tâm thanh tịnh thì về cõi thanh tịnh. Đó là nhân quả.

Những đặc điểm chính của tâm thanh tịnh

Để Phật tử biết thế nào là tâm thanh tịnh, Thượng tọa chỉ ra 5 đặc điểm chính:

Thứ nhất, tâm trong sạch là tâm không bị nhiễm bẩn bởi 4 điều là sự hung dữ, ác độc; sự tham lam, ích kỉ; sự sân hận và sự hiểu sai đạo lý. Qua đó phân tích rõ ràng từng loại tâm. Ví dụ tâm độc ác là tâm dám làm người khác đau khổ; tâm tham lam, ích kỷ là tâm muốn nhiều và lo nhiều về cho mình; tâm sân hận là tâm giận hờn, tự ái, nổi nóng; tâm hiểu sai đạo lí là sống hời hợt, không có quan điểm sống, không hiểu chủ trương, đường lối, chính sách. Từ những phân tích đó, Thượng tọa kết luận tâm sân hận chưa phải là ác vì chưa nghĩ tới việc hại người khác. Tuy nhiên, ranh giới giữa cái sân và cái ác không xa, nên người có tính sân hận dễ làm việc ác. Việc hiểu sai đạo lí cũng rất nguy hiểm vì nó làm tâm mình trở nên tà kiến và ô nhiễm. 

Thứ hai, tâm trong sạch là tâm được hỗ trợ bởi cái phước, chứ không phải cái tâm tự đứng một mình. Cái phước được hình thành, tích lũy từ những việc làm, những suy nghĩ đúng đắn, tích cực của ta. Nó là yếu tố quan trọng nhất nuôi dưỡng, duy trì sự sống cho tâm hồn và bộ não. Khi được phước hỗ trợ, ta sẽ trở nên thông minh, sáng suốt hơn; có thể điều khiển được tâm mình; dễ ngủ và dễ tập trung hơn.

Thứ ba, tâm trong sạch là tâm không ưa thích hưởng thụ, dục lạc; việc ăn uống không phải là ăn cho no, cho chán mà ăn đủ chất để đảm bảo sức khỏe; biết từ bỏ những thú vui của cuộc đời (ma túy, nhậu nhẹt, game,..). Nếu làm được những điều đó thì ta tu đúng hướng, tâm ta dần dần được thanh tịnh. Ngược lại, thì là tâm còn cấu ế, ô nhiễm. Việc giữ tâm trong sạch rất quan trọng vì đó là hạnh phúc. Chúng sinh không phải ai cũng biết điều này, nên cứ loay hoay đi tìm những hạnh phúc ảo, tạm bợ, khiến bản thân bị tổn hại cả về tiền bạc, sức khỏe.

Thứ tư, tâm trong sạch là tâm thường khởi lên những ý niệm lành và thiện. Đó là ý niệm thương người; ý niệm tôn kính Phật, tôn kính các bậc Thánh, kính trọng những người đáng kính; ý niệm bao dung với những người kém hơn mình về tài sản, tài năng, đạo đức, phước lành, v.v…

Thứ năm, tâm trong sạch là tâm có tu tập thiền định, đạt được chánh niệm hoặc cao hơn là chánh định nhưng kín đáo, khiêm tốn, không kiêu mạn. Người đạt được chánh niệm lúc nào cũng an trú được trong pháp môn mình tu, tâm tỏa sáng, thanh tịnh. Người đạt được chánh định có thể dẹp hết những suy nghĩ, bước vào những cảnh giới của Thánh vi diệu. 

Theo đó, mức độ thanh tịnh của tâm - tương ứng với một Thánh vị và một cõi trời. Người có tâm trong sạch hiện ra một đời sống mẫu mực mô phạm, trở thành tấm gương cho người xung quanh học tập theo.