Pháp đã từng "sốc nặng" khi phát động chiến dịch diệt chuột ở Hà Nội đầu thế kỷ 20

Người Pháp thuê người dân bản địa diệt chuột, số lượng có giảm đi. Song chuột sinh sản nhanh khiến họ quyết định trao thưởng cho ai mang được đuôi chuột đến. Song nào họ lại bị sốc khi người dân sẵn sàng nuôi chuột để kiếm thêm tiền.

Đỗ Thu Nga
09:00 10/11/2021 Đỗ Thu Nga
Sống Đẹp
Nguồn: Internet

Theo tờ VnExpress, câu chuyện này được đăng trên Obscura ngày 6/6 /2017 với tiêu đề "Cuộc thảm sát chuột ở Hà Nội năm 1902 không diễn ra đúng kế hoạch". 

Vào năm 1897, Paul Doumer - nhân viên Chính phủ Pháp (40 tuổi) đến Hà Nội. Ông rời bỏ sự nghiệp bộ trưởng tài chsinh sau thất bại lớn của kế hoạch về thuế thu nhập mới và được đề nghị giữ chức Toàn quyền Đông Dương - một nhóm thuộc địa Pháp ở Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.

Đến Đông Dương, Paul Doumer bắt đầu trong bị cho nơi này cơ sở hạ tầng hiện đại nhằm mục đích thể hiện sự thịnh vượng Pháp, nhất là ở Thủ đô Hà Nội. Bước sang thế kỷ mới, nhà của một tên thực dân Pháp điển hình ở Hà Nội nằm trên đại lộ rộng thênh thang, nhiều cây xanh. Ngôi biệt thự rộng rãi này có nhiều phòng, nội thất đến từ châu Âu và đáng chú hơn cả là có bồn cầu hiện đại.

chien-dich-diet-chuot-o-ha-noi-dau-tk-20-va-that-bai-cua-nguoi-phap-0
Paul Doumer, Toàn quyền Đông Dương từ năm 1897 đến 1902

Khi đó, Paul Doumer nghĩ rằng, không có cách nào tốt hơn để phân biệt Hà Nội thuộc Pháp với Hà Nội cũ là "toilet". Cũng trong thời gian cầm quyền,  Paul Doumer đã xây dựng hệ thống cống rãnh dưới mặt đất tại những khu đông đúc dân cư. 

Thế nhưng,  Paul Doumer đã rơi vào tình trạng mất tinh thần khi chuột bắt đầu xuất hiện trong các cống rãnh. Chuột sinh sôi nảy nở rất đông, đến mức khiến người ta nhìn thấy đã kinh hãi. 

Khi chính quyền do  Paul Doumer lãnh đạo đặt hơn 9 dặm ống cống bên dưới lòng đất ở Hà Nội, vô tình 9 dặm thiên đường mát mẻ dành cho loài gặm nhấm này được tạo ra. Đây là nơi chúng tha hồ sinh sôi mà không e sợ bất kỳ kẻ thù nào. Nếu đói, chúng có thể dễ dàng xâm nhập vào các căn hộ cao cấp để tìm kiếm thức ăn. Và cứ thế, chúng phát triển theo cấp số nhân, dần dần tràn lên cả mặt đất.

Nhưng có vẻ như điều đó chưa đủ để phá vỡ ảo tưởng của những kẻ thực dân về hình ảnh châu Âu bình yên trong lòng châu Á. Và khi dịch bệnh xuất hiện, chuột bị nghi là "thủ phạm" gây bệnh.

Để giải quyết tình trạng bệnh dịch, một giải pháp dược đưa ra: Những thợ săn chuột Việt Nam được chính phủ thực dân thuê chui xuống cống để tận tay bắt từng con chuột. Công cán sẽ được trả theo số lượng chuột mà họ bắt được.

Cũng từ đây thuật ngữ cuộc "thảm sát" chuột ở Hà Nội ra đời. Trong tuần cuối cùng của tháng 4 năm 1920, 7.985 con chuột đã bị giết - đó mới là khởi đầu. Các "sát thủ" tiếp tục tích lũy kinh nghiệm trong tháng 5, đẩy số chuột chết lên đến hơn 4.000 con mỗi ngày.

chien-dich-diet-chuot-o-ha-noi-dau-tk-20-va-that-bai-cua-nguoi-phap-8
Loài chuột sinh sôi nảy nở trong ống cống ở Hà Nội

Và con số này càng ngày càng đáng kinh ngạc. Chỉ trong ngày 30/5, 15.041 con chuột bị kết liễu. Đến tháng 6, số chuột bị giết mỗi ngày đạt mốc 10.000, đỉnh điểm là 22.112 vào ngày 21/6.

Cho đến thời điểm hiện tại vẫn không ai biết chính xác chuột đã được bắt và giết theo cách nào. Chúng ta chỉ biết về cuộc săn chuột này bởi trong những năm 90, sử gia Michael Vann khi nghiên cứu về chủ nghĩa thực dân Pháp đã phát hiện ra tập tài liệu "Cuộc tiêu diệt động vật: Chuột".

Bên trong tập tài liệu này còn một số giấy tờ lộn xộn, khó hiểu. Nó ghi lại danh sách số lượng chuột bị tiêu diệt ở Hà Nội tại giai đoạn vừa bước sang thế kỷ mới. Vann bị hấp dẫn bởi tài liệu này và quyết định tìm hiểu câu chuyện.

Săn chuột thời kỳ đó không hề dễ dàng và Van đã viết về chuyện đó như sau: "Người ta phải thâm nhập vào hệ thống cống rãnh tối tăm, chật chội, đi xuyên qua rác thải của con người ở nhiều hình thức phân hủy và săn lùng loài động vật hoang dã khá hung dữ, có thể bao gồm cả bọ chét mang bệnh dịch hạch hay các loại bệnh truyền nhiễm khác. Đó thậm chí chưa đề cập đến khả năng tồn tại động vật nguy hiểm khác như rắn, nhện và các sinh vật khiến tác giả lo sợ đến nổi da gà".

Sau cùng, những người cầm quyền trong chính quyền thực dân nhận ra rằng, họ không thể giảm bớt số lượng chuột đang sinh sôi với việc sử dụng đội quân diệt chuột ở quy mô nhỏ.

Và họ chuyển sang một kế hoạch quy mô hơn, đề nghị tất cả người dân tham các cuộc đi săn chuột. Phần thưởng được đưa ra là 1 xu cho 1 con chuột. Việc người dân cần làm là bắt chuột, sau đó gửi đuôi chuột đến văn phòng thành phố để chứng minh và nhận tiền thưởng.

Bằng cách này, chính phủ sẽ không bị ngập trong xác của những con chuột còn nguyên. "Tôi luôn thắc mắc không biết ai là người khốn khổ phải đếm những chiếc đuôi chuột đó", ông Vann nói.

Người Pháp khi đó đặc biệt hài lòng với phương án này bởi họ đang khuyến khích chủ nghĩa kinh doanh ở Việt Nam. Những ngày đầu, mọi chuyện diễn ra khá hiệu quả. Những chiến đuôi chuột liên tục được chuyển và tiền thưởng liên tục được xuất ra. Tuy nhiên, cảnh tượng gây tò mò bắt đầu diễn ra khắp thành phố: Những con chuột còn sống chạy loanh quanh, nhưng không có đuôi.

Hóa ra những thợ săn chỉ cắt cụt đuôi thay vì bắt cả một con chuột khỏe mạnh, đối tượng có khả năng sinh sản và có thể tạo ra rất nhiều con chuột khác - những con chuột mà đuôi của nó mang lại giá trị. Một số báo cáo còn chỉ ra người Việt buôn lậu chuột từ nước ngoài vào thủ đô. Giọt nước tràn ly khi các thanh tra y tế phát hiện những trang trại nuôi chuột mọc lên ở ngoại ô Hà Nội.

chien-dich-diet-chuot-o-ha-noi-dau-tk-20-va-that-bai-cua-nguoi-phap-6
Ông Vann trong một buổi nói chuyện

Lúc này, người Pháp lại nhận ra, đây không phải ý nghĩa kinh doanh mà họ muốn hướng đến. Và khoản tiền thưởng bị hủy bỏ. Những công dân trong thành phố "từ chức" thợ săn chuột để sống chung với chuột.

Tuy nhiên, người Pháp đã phán đoán chính xác nguyên nhân lây lan dịch hạch. Cụ thể, với những con chuột còn sót lại trong ống cống, dịch bệnh bùng phát ở Hà Nội. Ít nhất 263 người chết, hầu hết là người Việt Nam. 

Trong khi đó, Doumer bay về Pháp. Ông được hoan nghênh là vị Toàn quyền Đông Dương hiệu quả nhất lúc bấy giờ. Sau đó, ông trở thành Tổng thống Pháp.

"Đó là câu chuyện đạo đức về sự kiêu ngạo của những con người hiện đại, khi đặt quá nhiều niềm tin vào khoa học và lý trí, sử dụng kinh doanh để giải quyết mọi vấn đề. Đây cũng chính là lối tư duy dẫn tới chiến tranh thế giới thứ nhất - những người cầm đầu nghĩ rằng súng máy giết người rất hiệu quả nên sẽ khiến cuộc chiến kết thúc nhanh. Những gì thật sự xảy ra là một cuộc chiến tranh kéo dài, khiến rất nhiều người thiệt mạng", Vann nói.

Ngày nay, cuộc "thảm sát" chuột ở Hà Nội được xem là ví dụ điển hình của "hiệu ứng rắn hổ mang" - một thuyết kinh tế ám chỉ việc khuyến khích điều gì đó trong một hệ thống phức tạp có thể dẫn đến hậu quả khó lường.

"Hãy cảnh giác với những chương trình được tạo ra trong hoàn cảnh sự ngạo mạn thể hiện quá rõ rệt và chênh lệch quyền lực quá lớn, khi đó dấu hiệu hiển nhiên của vấn đề có thể bị lờ đi", nhà sử học rút ra bài học. 

Nghiên cứu của Michael G.Vann đã hấp dẫn họa sĩ Liz Clarke. Họ đã cùng thực hiện cuốn sách tranh The Great Hanoi Rat Hunt: Empire, Disease, and Modernity in French Colonial Vietnam (tạm dịch: Cuộc đại thảm sát chuột tại Hà Nội: Đế chế, Dịch bệnh và Sự Hiện đại ở VN thời Pháp thuộc) được Oxford University Press phát hành vào năm 2018.

Được biết, vào năm 1997, Vann đến Việt Nam để nghiên cứu tài liệu về cuộc thảm sát chuột. Một ngày nọ, ông với tay đến ngăn kéo trên cùng chứa các tài liệu bằng tiếng Pháp trước năm 1954 và cảm thấy một con chuột lướt nhanh qua tay mình. Đã một thời gian dài kể từ khi người Pháp rút khỏi Việt Nam, chuột vẫn tồn tại.

Hiệu ứng rắn hổ mang (Cobra Effect) do nhà kinh tế học Horst Siebert người Đức đặt, có nguồn gốc từ Ấn Độ thời thuộc Anh. Chính phủ Anh khi đó lo ngại về số lượng rắn hổ mang độc ở Delhi, do đó đề nghị thưởng tiền cho mỗi con rắn hổ mang bị bắt giết.

Chiến lược thành công lúc ban đầu, tuy nhiên sau đó nhiều người nghĩ đến việc tăng thu nhập bằng cách nuôi rắn hổ mang. Khi chính phủ phát hiện, chương trình treo thưởng bị hủy bỏ, quần thể rắn hổ mang hoang dã tiếp tục bành trướng. 

Xem thêm: Vua Bảo Đại từng bị tình địch người Pháp bắn gãy chân ở Đà Lạt?

Sống Đẹp
songdep.com.vn

5 chủ đề bạn cần biết mỗi tuần

Mỗi thứ Tư, bạn sẽ nhận được email tổng hợp những chủ đề nổi bật tuần qua một cách súc tích, dễ hiểu, và hoàn toàn miễn phí!

Bài Mới

Bình luận