"Bí kíp" đọc hiểu văn bản truyện để "ăn" trọn điểm đề thi tốt nghiệp

Ở bài viết này, chúng tôi xin chia sẻ đến các bạn học sinh (nhất là học sinh 2k5) về những yếu tố cơ bản của văn bản truyện.

1. Về nhân vật

Nhân vật là hình tượng các cá thể con người trong tác phẩm, được nhà văn nhận thức, tái tạo, thể hiện bằng các phương tiện riêng của nghệ thuật ngôn ngữ.

Nhân vật văn học là một hình tượng nghệ thuật ước lệ, được ta nhận ra bởi nhiều dấu hiệu khác nhau như: Tên, diện mạo, hành động - cử chỉ, ngôn ngữ, số phận. 

Tất cả những yếu tố trên tạo nên tính cách mang tính khái quát cao, ví dụ: Chị Dậu (người phụ nữ rách rưới, khổ sở); Chí Phèo (người nông dân say rượu, ăn vạ, tha hóa); Từ Hải (oan ức).... 

Nhân vật đóng vai trò quan trọng trong văn bản truyện. Chức năng cơ bản là miêu tả và khái quát các loại tính cách xã hội, đưa người đọc vào thế giới khác nhau của đời sống. Ngoài ra, nhân vật còn có chức năng biểu hiện quan niệm nghệ thuật của nhà văn về thế giới con người, chức năng tạo nên mối liên hệ giữa các sự kiện trong tác phẩm, tạo ra cốt truyện.

2. Về sự kiện và cốt truyện

Sự kiện (biến cố)

Đó là những hành vi, việc làm của nhân vật hay sự việc xảy ra đối với nhân vật dẫn đến hậu quả làm biến đổi hay bộc lộ một ý nghĩ nào đó.

Ví dụ: Kiều du xuân gặp mộ Đạm Tiên, sau đó gặp Kim Trọng và tình yêu nảy nở. Đây là hai sự kiện có ảnh hưởng sâu sắc đến toàn bộ đời Kiều.

Sự kiện trong văn học thường có ý nghĩa tượng trưng sâu sắc về nhân sinh, xã hội. Ví dụ: Sự kiện 1945, người chết ngả rạ, nhà anh Tràng lại nhặt được vợ (sự kiện trở thành cốt truyện). 

Cốt truyện

Đây là chuỗi các sự kiện được tạo dựng trong một tác phẩm. Cốt truyện có 2 tính chất:

- Tính liên tục hữu hạn trong trật tự thời gian, từ đầu cho đến khi truyện kết thúc.

- Các sự kiện có mối quan hệ nhân quả hoặc quan hệ bộc lộ ý nghĩa nào đó mà nhà văn muốn thể hiện.

Ví dụ: Cốt truyện "Chí Phèo" được xây dựng bằng sự xuất hiện năm lần bảy lượt của sự kiện: Các sự kiện vừa có tính liên tục, vừa có tính nhân quả, thể hiện một cuộc đời, một số phận nhân vật.

Vậy, cốt truyện có chức năng gắn kết các sự kiện thành chuỗi, bộc lộ các xung đột, mâu thuẫn của con người, tạo ra ý nghĩa nhân sinh, gây hấp dẫn.

3. Về hoàn cảnh

– Hoàn cảnh hẹp: hoàn cảnh giao tiếp trong tác phẩm

– Hoàn cảnh rộng: hoàn cảnh lịch sử, xã hội khi tác phẩm ra đời.

4. Về đề tài, chủ đề

Đề tài

Đây là phạm vi hiện thực đời sống được tác giả miêu tả trong tác phẩm văn học, mang ý nghĩa khái quát cao. Đề tài có tầm quan trọng rất lớn, nếu chưa nhận ra đề tài thì chưa thể bước tiếp đến hình tượng tác phẩm. 

Phạm vi đề tài có thể rộng hoặc cũng có thể hẹp: 

– Giới hạn bề ngoài.

– Phương tiện bên trong: cuộc sống nào, con người nào được tác giả miêu tả trong tác phẩm. “Tắt đèn” thể hiện cuộc sống bế tắc, bi kịch đói cơm rách áo của người nông dân trước cách mạng; “Sống mòn” phản ánh cuộc sống quẫn bách, mòn mỏi của tầng lớp trí thức nghèo trước cách mạng; Ơ-giê-ni-grăng đê là những tâm bi kịch trong gia đình tư sản thời kỳ tích luỹ TBCN…

Đề tài là một phương diện nội dung của tác phẩm, là đối tượng đã được nhận thức, là kết quả lựa chọn của nhà văn, là sự khái quát về phạm vi xã hội, lịch sử của đời sống được phản ánh trong tác phẩm.

Đề tài không những gắn với hiện thực khách quan mà còn do lập trường tư tưởng và vốn sống của tác giả quy định.

Chủ đề

Đây là một số nét tư tưởng lặp đi lặp lại trong tác phẩm của nhà văn. Nó thể hiện bản sắc tư duy, chiều sâu tư tưởng, khả năng thâm nhập vào bản chất của đời sống.

Cùng một chủ đề nhưng mỗi nhà văn có một cách đề cập khác nhau. Ví dụ: Chủ đề người nông dân trước cách mạng tháng Tám: 

- “Tắt đèn”: bi kịch đói cơm rách áo, tác giả lên tiếng đòi một cuộc sống vật chất tối thiểu cho con người, ca ngợi phẩm chất tốt đẹp của người nông dân…

- “Chí Phèo”: bi kịch tinh thần, tiếng kêu cứu của con người đòi được sống lương thiện…

Chủ đề góp phần rất quan trọng trong việc tạo ra giá trị và sức sống cho tác phẩm.

Xem thêm: Nếu muốn thấy cầu vồng, phải chấp nhận những cơn mưa