Khám phá nguồn gốc của viên gạch bông kinh điển gắn liền với một thế hệ người Việt

Hiện tại, những tấm gạch men sáng bóng có thể soi gương ngày càng trở nên phổ biến. Tuy nhiên, nếu xuyên về vài chục năm trước và thậm chí là lâu hơn, gạch bông lại là hình ảnh quen thuộc gắn liền với tuổi thơ nhiều người. 

Gạch bông với họa tiết đơn giản, thủ công, ẩn mình trên những sàn nhà cổ xưa, ấm cúng. Trong thời bao cấp, những viên gạch bông (hay còn gọi là gạch hoa, gạch xi măng) xuất hiện ở nhiều khách sạn, tòa nhà văn phòng hay công trình kiến trúc mà người Pháp xây dựng tại Việt Nam. Điều đáng nói, gạch bông xuất hiện và có “quá trình phát triển vô cùng ấn tượng, ly kỳ. 

Từ Pháp lan ra nhiều quốc gia trên thế giới

Khoảng những năm 1850, tại Viviers (Pháp), các kỹ sư đã nghiên cứu và cho ra đời một loại gạch lát nền được làm từ chính nguồn xi măng nổi tiếng tại đây. Loại gạch này cực bền, giàu tính thẩm mỹ với hoa văn trang trí đẹp mắt, được làm thủ công với sự hỗ trợ của những chiếc máy ép vận hành hơi nước. 

Ngay khi ra đời, gạch bông nhanh chóng được người tiêu dùng biết đến. Không bao lâu sau, tại khắp nước Pháp rầm rộ mọc lên các xưởng sản xuất gạch bông. Gạch bông xuất hiện từ những trung tâm kinh tế như Paris, Lyon cho đến thành phố cảng Marseille. Nhiều ghi chép cho thấy, gạch bông lần đầu tiên xuất hiện tại Barcelona vào khoảng thập niên 60 của thế kỷ XIX. Đến năm 1886, theo bước chân những đoàn viễn chinh của vương triều, người Tây Ban Nha đã du nhập loại gạch này khắp châu Mỹ Latin. 

Cũng trong khoảng thời gian này, cả Ấn Độ và Italy cũng có sản phẩm gạch bông cho riêng mình, chúng có điểm chung là đa dạng về màu sắc nhưng vẫn giữ được nét bình dị, giản đơn. Đặc biệt, những hoa văn mềm mại in trên gạch bông luôn đẹp độc đáo và rực rỡ.  

Sau này, gạch bông được xem là vật liệu cao cấp từ những năm 1920. Loại gạch này được dùng trang trí cung điện của tầng lớp thượng lưu,  lâu đài Pháp hay tòa nhà chính phủ ở Berlin… Gạch bông nhanh chóng trở thành chuẩn mực trong ngành trang trí nội thất thời bấy giờ.  

Du nhập vào Việt Nam

Để xây dựng cơ sở hạ tầng hiện đại tại Việt Nam, người Pháp mang theo những kỹ thuật, vật liệu xây dựng của phương Tây du nhập vào khoảng cuối thế kỷ XIX, trong đó có cả gạch bông. Việc sản xuất gạch bông gần như hoàn toàn thủ công, rất thích hợp sản xuất đại trà nên gạch bông được sử dụng nhiều trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng, kiến trúc. Nó được tận dụng hết mức trong trang trí, vừa đa dạng mẫu mã, màu sắc lại dễ vệ sinh, thoáng mát, bền đẹp nên càng được ưa chuộng. 

Trải qua nhiều năm ròng rã, để cho ra đời những viên gạch truyền thống, người thợ vẫn phải làm thủ công. Nguyên liệu quan trọng nhất của gạch bông chính là xi măng, bột cát tự nhiên, bột màu sau đó cho vào khuôn, máy ép trợ giúp để cho ra thành quả. Đầu tiên, phải lựa chọn khuôn mẫu hoa văn phù hợp, sau đó đặt vào khuôn thép có kích thước của gạch bông.

Sau đó, người thợ dùng tay đổ vào khuôn riêng hỗn hợp gồm xi măng trắng, bột cát tự nhiên, bột màu tùy chọn. Đây được coi là công đoạn đổ màu và tạo lớp đầu tiên cho gạch bông. Sau khi lấy khuôn ra sẽ có lớp đầu tiên của viên gạch. Tiếp đến, lớp thứ hai sẽ là một lớp mỏng hỗn hợp cát và xi măng mịn được phủ lên trên. Lớp này giúp lớp thứ nhất định hình tốt hơn.

Để đạt được độ dày gạch mong muốn, một hỗn hợp xi măng cùng cát sẽ được đổ tiếp vào khuôn, sau đó tất cả các lớp sẽ được cho vào máy ép thủy lực, hoàn thành công đoạn cuối cùng. Theo đó, nước của lớp thứ nhất ngấm ngược trở lại các nguyên liệu khô, giúp viên gạch cứng và chắc chắn hơn.

Tiếp đến, gạch sẽ được ngâm trong nước để tạo độ ẩm cần thiết và phơi khô trong một khoảng thời gian nhất định. Mỗi viên gạch sẽ được đánh bóng để tăng độ sáng. Có thể thấy, quá trình tạo nên một viên gạch bông khá cầu kỳ và phức tạp.

Đến thập niên 1990, gạch nung và gạch men xuất hiện, dần được ưa chuộng và thay thế gạch bông. Tuy nhiên, gạch bông vẫn được nhiều quán cà phê, lựa chọn làm đồ trang trí để tạo cảm giác cổ xưa, khiến nhiều người bồi hồi nhớ về một khoảng thời gian đã qua. 

Xem thêm: Bí mật về nguồn gốc và lịch sử thay đổi của tà áo dài Việt Nam qua từng thời kỳ