Người Việt xưa từng làm giàu bằng nghề buôn trầu trên đất An Khê

Nghề buôn nối tình hai miền Kinh - Thượng

Vùng đất An Khê xưa bao gồm thị xã An Khê và 3 huyện Đak Pơ, Kbang, Kông Chro của tỉnh Gia Lai ngày nay. Nơi đây được xem là căn cứ địa của 3 anh em nhà Tây Sơn trong buổi đầu chiêu binh tụ nghĩa. Từ nơi này họ tích trữ quân lương, triệu tập quân sĩ và tạo nên những chiến công hiển hách, lưu danh trong lịch sử đấu tranh chống giặc ngoại xâm của dân tộc.

Theo ông Trần Trung Thông, chuyên viên nghiên cứu lịch sử ở Bảo tàng Quang Trung (huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định) cho biết: “Trước khởi nghĩa, Nguyễn Nhạc là người buôn bán trầu dọc Sông Kon. Trầu thì từ Thượng nguồn đưa xuống, Cá chuồn mắm muối gửi lên. Trong giai đoạn buôn bán như vậy Nguyễn Nhạc kết thân với rất nhiều người giàu và nghèo. Theo một số tài liệu lịch sử chép: Khi khởi nghĩa, ông được đồng bào Tây Nguyên giúp sức, trong đó có sự tham gia của những nông dân nghèo mà Nguyễn Nhạc giúp đỡ và những tiểu thương giàu có cùng buôn bán với ông”.

Còn Cụ Ba Cảnh (Tổ dân phố 14, phường Tây Sơn và 16 phường An Phú, Thị trấn An Khê) kể lại rằng: “Thời các ông và bố tôi rất ít ai gọi vùng đất này là An Khê, người dân chỉ gọi là vùng Thượng đạo để phân biệt với vùng Hạ đạo ở dưới đèo. Gia đình tôi từ cụ nội đến bố tôi đều đi buôn trầu. Các cụ thường vào làng của đồng bào Gia Rai, Ba Na mua trầu mang về bán ở dưới vùng Hạ đạo. Cả xóm tôi xưa kia đều sống, làm giàu bằng nghề này”. 

Theo như cụ Ba Cảnh nói thì trầu của người Thượng khi đó rất đắt, không phải ai cũng có thể mua được. Chỉ có những người buôn bán lâu năm và uy tín thì mới được chia trầu cho để mang về xuôi. Còn đối với những người ở dưới xuôi lên thì phải nằm đợi đến vài ngày mới mang được trầu về xuôi. 

Trầu ở vùng Thượng đạo thường tập trung nhiều nhất ở ba nguồn chính: đó là nguồn Ốc Bưu (vùng Nam An Khê ngày nay), nguồn Tầu Dầu (vùng Đak Pơ) và một nguồn ở khu vực Quảng Ngãi. Ngày xưa, những người buôn trầu đã nghĩ ra một cách để hẹn trước với người Thượng, đó là tính lịch hẹn bằng một sợi dây. Ví như, nếu hẹn đêm mùng 10 lấy trầu thì sẽ thắt 10 nút buộc. Mỗi nút tương ứng với một đêm và cứ sau mỗi đêm người trồng trầu sẽ mở ra một nút để đúng hẹn.

Người ta tính trầu bằng cách xếp 10 lá thành một xếp, 10 xếp thành một trăm, 10 trăm thành một thiên và 10 thiên là một ràng. Trầu nơi đây được xem là loại trầu ngon bậc nhất, không có nơi nào sánh bằng, đặc biệt là trầu rừng vừa dẻo, vừa thơm, khi nhai miếng trầu xong nhổ miếng bã trầu cũng đẹp

Ngoài ra người Thượng ở vùng đất An Khê rất uy tín, khi đã hẹn với ai thì sẽ không bao giờ để lỡ hẹn cho dù có được các lái buôn khác đến trả giá trầu cao hơn nữa thì họ cũng không bao giờ bán. Chính nghề buôn trầu này đã góp phần tạo mối quan hệ giao thương buôn bán tấp nập giữa hai vùng, thượng đạo và hạ đạo.

Tục ăn trầu của người Việt

Ăn trầu là một phong tục cổ truyền của người Việt Nam có từ thời Hùng Vương và đến ngày nay vẫn còn tồn tại. Chúng xuất hiện nhiều trong đời sống sinh hoạt của người dân Việt như cưới hỏi, ma chay, lễ hội,... Người xưa từng có câu: “Miếng trầu là đầu câu chuyện” cho thấy trầu có một vị trí quan trọng trong đời sống hàng ngày của người dân Việt Nam. 

Không chỉ vậy người xưa còn phát hiện ra tác dụng to lớn của trầu trong việc bảo vệ hàm răng của mình. Chất chát trong trầu cau giúp cho lợi răng co lại ôm sát lấy chân răng, làm hàm răng cứng chặt lại không bị lung lay. Trong y học cổ truyền, trầu cau có tác dụng như một thứ thuốc chống bệnh sốt rét.

Theo PGS. TS Nguyễn Khắc Sử, Viện Khảo cổ học, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam: “Các tộc người bản địa ở An Khê, trong đó có người Ba Na - những cư dân nói ngôn ngữ Môn Khơ Me, họ chính là chủ nhân của một giai đoạn rất dài cho văn hóa ở khu vực này. Người kinh lên đây tiếp xúc, giao thoa với nhau tạo nên tình đoàn kết Kinh - Thượng mẫu mực cho giai đoạn đầu tiên và là sức mạnh tinh thần cho toàn bộ các cuộc khởi nghĩa nông dân nhà Tây Sơn”.

Xem thêm: Bộ ảnh cực hiếm về chuyến “phượt” Đồng Đăng vào năm 1906