Sát na là gì và "một sát na" là bao lâu?

Theo từ điển nhà Phật, sát na là thời gian rất ngắn, có thể tưởng tượng được. Có sách Phật ẩn dụ: một niệm (một suy nghĩ) thoáng qua trong tâm thức được tính bằng 90 sát na. 

Con nhà Phật ở đoạn sơ cơ thường có phương pháp quán tưởng dẫn đến tác động mạnh mẽ: nhìn tử thi, hay nghĩa địa, hay người hấp hối... để nghĩ về sự chết, vô thường. Trực quan ấy có tác động vô chừng.

Sự sống hữu hạn, không có gì phải bàn. Song thông thường người ta hãy nghĩ đến "đời người" ai ba bốn chục năm là ít, ngày này tuổi tăng, bảy tám mươi ở Việt Nam, mức ấy đến độ hưởng trợ cấp người cao tuổi - là lẽ thường sự sống, kiếp người. 

Có lẽ ít người nghĩ tới sự mong manh của những thân phận hẩm hiu, hãy cứ đến những địa dành cho thai nhi - những bào thai kết thúc sự sống trong lòng người mẹ, chưa thấy mặt trời.

Chuyện này ít hay nhiều, hi hữu hay phổ biến? Ở Việt Nam, kế hoạch hóa gia đình thành phong trào hay Trung Quốc - chính  sách một con tồn tại rất lâu - những thai nhi vô tội kết thúc sự sống quá sớm là vô số. Rồi tai nạn, chiến tranh, bệnh tật, nghèo đói... khiến sự sống vốn hữu hạn càng hữu hạn hơn, đúng - đời người trong chớp mắt.

Nói tóm lại tất cả mọi sự vật, mọi pháp trên thế gian này đều sinh diệt vô thường từng sát na một. Chỉ vì mắt con người, tư tưởng của người không nắm bắt kịp cho nên mới tưởng tượng sự vật tồn tại dài lâu, nhưng trên thực tế, là sinh diệt trong khoảnh khắc.

Trên “Kinh Hoa Nghiêm” nói với chúng ta, thời gian tồn tại của tất cả hiện tượng này là “khoảng sát na”. Trên Kinh Nhân Vương nói với chung ta, một khảy móng tay có 60 sát na, một sát na có 900 lần sanh diệt. Thời gian của một khảy tay mỏng rất ngắn, một khảy móng tay là một phần 60. 

Trong thời gian ngắn như vậy, cái tướng này có 900 lần sanh diệt. Giống như hiện tại chúng ta xem phim ảnh (dùng phim ảnh để làm thí dụ thì các vị dễ dàng hiểu được), phim ảnh ở trên màn bạc chiếu ra hình ảnh, trong máy chiếu là phim gốc, mọi người đều biết. Trong một giây đầu ống kính của máy đóng mở 24 lần, trong một giây chiếu ra 24 tấm, cái phim gốc đó liên tục tướng tiếp nối tướng, nhưng chúng ta xem thấy thì dường như là thật. Đây là một giây mới có 24 lần đóng mở. Phật liền dùng cách nói này trên Kinh Nhân Vương, cái khảy móng tay của người khỏe mạnh, thân thể của đại lực sĩ rất là khỏe mạnh, dũng mãnh nên khảy được rất nhanh, một giây có thể nhảy được bốn lần. Bốn nhân cho 60, rồi lại nhân tiếp cho 900, thì một giây bao nhiêu tấm ảnh, có bao nhiêu tấm phim gốc? Hai lần 180 ngàn tấm. Đó là hiện tượng mà hiện tại chúng ta thấy được. Trên màn bạc một giây 24 tấm thì đã có thể lừa được bạn rồi, bạn liền cho rằng đó là thật, nếu như một giây là hai lần 180 ngàn tấm thì bạn làm sao biết được nó là giả?

Chúng ta có thể từ trong Phạm điển 梵典 (1) cổ đại tìm ra được đáp án rõ ràng. Trong Tăng chỉ luật 僧只律  (2) chép như sau:

          Nhất sát na vi nhất niệm.

          Nhị thập niệm vi nhất thuấn.

          Nhị thập thuấn vi nhất đàn chỉ.

          Nhị thập đàn chỉ vi nhất la dự.

          Nhị thập la dự vi nhất tu du.

          Nhất nhật nhất dạ hữu tam thập tu du.

          一刹那为一念

二十念为一瞬

二十瞬为一弹指

二十弹指为一罗预

二十罗预为一须臾

一日一夜有三十须臾

1 sát na là 1 niệm

20 niệm là 1 thuấn

20 thuấn là 1 đàn chỉ

20 đàn chỉ là 1 la dự

20 la dự là 1 tu du

1 ngày 1 đêm có 30 tu du.

Tức 1 ngày 1 đêm có 24 tiếng đồng hồ, có 4.800.000 sát na, hoặc 240.000 thuấn, 12.000 đàn chỉ, 600 la dự, 30 tu du.

Nói cách khác,

1 ngày 1 đêm có 86.400 giây,

1 tu  du là 2880 giây

1 la dự là 144 giây

1 đàn chỉ là 7,2 giây (3)

1 thuấn là 0,36 giây

1sát na chỉ có 0,018 giây.

Sát na là đơn vị thời gian rất ngắn, đời người lắm khi khoảng thời gian còn được sống không tính bằng năm, tháng hay ngày, những thai nhi tính bằng sát na. Bạn hãy thăm các phòng cấp cứu ở bệnh viện, hãy nhìn những thiết bị hỗ trợ sự sống để hiểu độ dài sát na.