Ngòi bút Nam Cao [P2]: Khắc họa về một thế hệ đau khổ oằn mình trong thế giới của chủ nghĩa vật chất

Nam Cao đã khắc họa như vậy về một thế hệ trẻ đối diện với hai điều không thể tránh khỏi trong đời: lo âu và đau khổ. Sự khổ có muôn mặt: khổ vì nghèo, bệnh, vì bị phản bội, vì bị khinh chê, vì chứng kiến người thân phải khổ. Lão Hạc khổ vì nghèo túng và lo lắng cho con. Anh đĩ Chuột trong ‘Nghèo’ u uất vì bệnh tật và nợ nần. Chí Phèo khổ vì bị dân làng ghét bỏ. Văn sĩ Hộ trong ‘Đời Thừa’ và Điền trong ‘Trăng Sáng’ khổ vì nỗi lo chẳng thể theo đuổi đam mê trong tình trạng gia đình túng quẫn. Ngược lại, anh Phúc trong ‘Điếu Văn’ lại phiền muộn vì người vợ ưa "cắm sừng." Bé Hồng trong ‘Bài Học Quét Nhà’ chịu đựng bị mẹ đánh mắng thậm tệ, cái mà ngày nay gọi là bạo hành gia đình. Điều đáng buồn là ba người đầu tiên trong các trường hợp kể trên tìm sự giải thoát khỏi nỗi đau bằng cách tự vẫn.

Ngoài những phận đời đau khổ, Nam Cao cũng phác họa xã hội mà chủ nghĩa vật chất lên ngôi. Trong đó, mối quan hệ cộng đồng trở nên vị kỷ vì miếng ăn và tiền bạc. Ví dụ điển hình cho chủ nghĩa vật chất là câu mỉa mai được viết trong ‘Một Chuyện Xuvơnia.’

"Bây giờ Hàn mới biết rằng, trước khi nghĩ đến việc đặt những cái hôn lên cái miệng hoa của người yêu, cũng nên nghĩ đến việc đổ cơm vào đấy đã".

Một ví dụ khác là nhân vật người cha nghèo trong truyện ‘Một Đám Cưới’ ngấm ngầm thỏa thuận với bà hàng xóm về chuyện hôn nhân giữa con gái ông và con trai bà. Giao kèo chỉ xoay quanh khoản sính lễ đầy mùi tiền mà chẳng bận tâm niềm vui và sự lựa chọn của người con gái khi kết hôn. Như vậy, sự tôn sùng các giá trị vật chất khiến con người ích kỷ mà quên đi hạnh phúc của tha nhân.

Con người luôn phải vật lộn giữa ước mơ hạnh phúc và nhu cầu sinh tồn trong thế giới khắc nghiệt. Những người trẻ, vốn khát khao điều thiện, vẫn ngày ngày đối diện với bệnh tật, với các mối quan hệ phức tạp, với sự cạnh tranh gay gắt trên thị trường lao động, với sự suy thoái về kinh tế và môi sinh. Bởi thế, độc giả vẫn cảm thấy như Nam Cao đang cất tiếng thay họ về hiện thực dù các tác phẩm của ông đã ra đời cách đây hơn gần một thế kỷ. Tuy nhiên, nhà văn không dừng ở khía cạnh tăm tối đó. Ông còn gợi ý những phương thế giúp người đọc hiện đại tìm kiếm sự an yên trong tâm hồn giữa bao nỗi nhọc nhằn bủa vây.

Xem thêm: Chuyện nhà văn: Nơi Nam Cao nằm xuống cũng có tên Vũ Đại