Bàn về vấn đề "đôi mắt" trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao

“Đôi mắt” là tác phẩm được trích trong tập “Nhật ký ở rừng” do Nam Cao sáng tác vào năm 1948. Truyện ngắn lúc đầu mang tên “Tiên sư anh Tào Tháo” nhưng nghĩ lại, Nam Cao đã đổi tên thiên truyện này.

Vấn đề “đôi mắt” trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao gắn liền với thế giới quan, nhân sinh quan của nhà văn. Nó cũng chính là quan điểm, là tấm lòng của nhà văn đối với Tổ quốc, dân tộc và nhân loại. Sở dĩ “Truyện Kiều” trở thành tác phẩm bất hủ là vì Nguyễn Du “có con mắt trông thấu cả sáu cõi, tấm lòng nghĩ suốt cả nghìn đời” như người xưa đã ngợi ca.

Dù cùng là nhà văn, từng là bạn bè ở Hà Nội, nhưng khi gặp lại nhau trong kháng chiến, hai nhân vật Hoàng và Độ đã có những cách nhìn khác nhau về cuộc sống, con người và nhân dân trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Hoàng, văn sĩ có cái nhìn đầy phiến diện về những người nông dân nghèo và phong trào cách mạng của dân tộc, chỉ nhìn thấy những khuyết điểm bên ngoài và không nhìn thấy sự đẹp đẽ bên trong của nhân dân. Trái lại, Độ hiểu rằng để cuộc kháng chiến có thể bền vững và mang đến thắng lợi thì ngoài tài lãnh đạo của Bác còn có sự đóng góp và hy sinh từ những người nông dân nghèo mà Hoàng đã xem thường. Anh chỉ trích Hoàng rằng nếu “vẫn giữ đôi mắt ấy để nhìn đời thì càng đi nhiều, càng quan sát lắm, người ta chỉ càng thêm chua chát và chán nản”.

Không riêng gì trong hoàn cảnh chiến tranh, mà bất cứ thời nào, “đôi mắt” cũng có ý nghĩa sống còn đối với người cầm bút. Nhà văn muốn có tác phẩm hay, tác phẩm lớn xứng đáng với thời đại của mình thì phải đi cùng nhân dân, hòa chung cuộc sống của dân tộc; phải có cách nhìn đời, nhìn người sao cho chân thật, sáng suốt, tinh anh. Cho nên “đôi mắt” chính là gốc rễ của nghệ thuật chân chính.

Tác phẩm không chỉ là tuyên ngôn nghệ thuật đầy tinh tế mà còn góp phần khẳng định vị trí vững chắc của Nam Cao trên văn đàn Việt Nam dù có đứng trước bao nhiêu biến động của dòng chảy thời cuộc.

Xem thêm: Nỗi đau và hạnh phúc qua ngòi bút Nam Cao