Thấm thía khát vọng bình dị mà cao đẹp của người lao động từ Hồn Trương Ba

"Hồn Trương Ba, da hàng thịt" của tác giả Lưu Quang Vũ là một tác phẩm vô cùng ấn tượng, với hình tượng nghệ thuật đặc sắc. Từ nỗi đau phải sống trong nghịch cảnh tạm bợ, trái với tự nhiên nhưng không bị tha hóa mà ta thấu hiểu được khát vọng bình dị mà cao đẹp của người lao động. 

Dàn ý phân tích nhân vật Trương Ba

* Hồn Trương Ba trong nghịch cảnh trú nhờ vào xác hàng thịt nên đã dần đổi tính, sống khác mình, sống trong dằn vặt đau đớn.

Trương Ba vốn là người lao động nhưng thích những trò chơi thanh cao, trí tuệ và là một tay cao cờ đã bị chết một cách vô lý. Nam Tào sửa sai đã đẩy Trương Ba vào một nghịch cảnh: linh hồn phải trú nhờ vào thể xác của kẻ khác kẻ có lối sống trái ngược với mình.

- Do phải sống nhờ xác anh hàng thịt, hồn Trương Ba đã đổi khác: uống nhiều rượu, ham bán thịt, không còn mặn mà với những trò chơi trí tuệ nữa, nước cờ không còn thanh cao, khoáng đạt.

- Đau đớn nhất với Trương Ba là không được sống hòa hợp với người thân như trước nữa vì Trương Ba đã dần nhiễm cái tầm thường của xác anh đồ tể. Tất cả mọi người đều buồn trước sự tha hóa của Trương Ba.

+ Vợ buồn bã, đau khổ nhưng bản tính vị tha nên định nhường Trương Ba cho cô vợ hàng thịt.

+ Con dâu thấu hiểu hoàn cảnh của bố cũng chỉ biết thông cảm và xót thương thôi.

+ Cháu nội ngây thơ, trong sáng thì phản ứng quyết liệt.

- Trương Ba còn khổ sở hơn nhiều vì ông ý thức được sự thay đổi của mình không chỉ làm mình khổ sở mà còn làm cho người thân đau khổ mà không thể giải quyết.

* Hồn Trương Ba với cuộc đấu tranh tuyệt vọng với xác hàng thịt để thoát khỏi cảnh sống thô phàm.

- Linh hồn nhân hậu trong sạch, bản tính ngay thẳng của Trương Ba xưa kia, nay phải sống gá lắp nên không sai khiến được xác hàng thịt thô phàm mà còn bị nó điều khiển.

- Ý thức được điều đó, linh hồn Trương Ba đau khổ quyết định tách ra khỏi hàng thịt để sống độc lập nhưng tất cả những cố gắng đều vô ích.

- Trương Ba đã nổi giận, đã khinh bỉ, đã mắng mỏ xác hàng thịt hèn hạ nhưng cũng thấm thía nghịch cảnh của mình nên đành nhập trở vào xác hàng thịt trong tuyệt vọng.

* Hồn Trương Ba - con người lao động luôn hướng tới khát vọng bình dị mà cao đẹp được sống trọn vẹn, thanh cao bên người thân.

- Hồn Trương Ba phải nhập trở lại vào xác anh hàng thịt nhưng linh hồn ấy vẫn không cam chịu sống trong thân xác phàm tục.

- Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba với Đế Thích đã thể hiện rõ khao khát cao đẹp của con người.

+ Nỗi khao khát cháy bỏng của hồn Trương Ba là “bên trong một ngoài một nẻo. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn”.

+ Trương Ba đã đề nghị hãy làm cho hồn anh hàng thịt được sống lại.

+ Cuộc đời dài phía trước do Đế Thích sắp đặt khi hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị cũng không được Trương Ba chấp nhận vì không muốn trở nên “thảm hại, đáng ghét như kẻ tham lam… hưởng thụ lộc trời! Vô lý lắm!”.

+ Trương Ba đã đề nghị: ông hãy đưa hồn cu Tị về nhập vào xác nó.

+ Với mình Trương Ba muốn: Tôi không nhập vào xác ai nữa! Tôi đã chết rồi, hãy để cho tôi chết hẳn!.. .Tôi cảm thấy mình lại là Trương Ba thật rồi.

Khát vọng chính đáng cao đẹp của hồn Trương Ba chính là kết quả của cuộc đấu tranh chống lại sự dung tục, giả tạo để được sống toàn vẹn với mình, là mình.

Gợi ý phân tích nhân vật Trương Ba

Lưu Quang Vũ là người nghệ sĩ đa tài, không chỉ viết văn, làm thơ mà Lưu Quang Vũ còn là nhà soạn kịch tài năng bậc nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam. Trong những tác phẩm kịch của mình, Lưu Quang Vũ thường hướng đến những vấn đề xã hội nóng bỏng, qua đó thể hiện những quan niệm sâu sắc về đời người, kiếp người.Trong đó tác phẩm “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” là vở kịch nổi tiếng nhất khi bàn đến bi kịch của con người khi phải sống bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo.

Vở kịch xoay quanh nhân vật trung tâm là Trương Ba, vì sự tắc trách của Nam Tào, Bắc Đẩu nên Trương Ba bị chết oan, để sửa sai Nam Tào đã nghe theo lời khuyên của Đế Thích, để cho hồn Trương ba nhập vào xác người hàng thịt. Tuy nhiên, từ lúc sống nương nhờ trong thân xác của người hàng thịt, Trương Ba phải đối mặt với bao bi kịch cay đắng.

Trước hết, bi kịch của Trương Ba là bi kịch bị tha hóa. Trương Ba vốn là người làm vườn hiền lành, tốt bụng có lối sống trong sạch nhưng từ khi sống trong xác của anh hàng thịt Trương Ba dần thay đổi, dần trở nên bạo lực, ham vật chất và có những cảm xúc không đúng đắn khi ở bên vợ người hàng thịt “tay chân run rẩy”, “hơi thở nóng rực”, “cổ nghẹn lại”… Cũng có lúc vì quá tức giận mà Trương Ba đã mượn sức của người hàng thịt để đánh con trai đến “tóe máu mồm máu mũi”.

Trương Ba cảm thấy đau khổ hơn khi ông tự ý thức được sự thay đổi của bản thân và tự cảm thấy xấu hổ. Trương Ba dần trở nên tha hóa vì phải sống trong môi trường xô bồ, bát nháo, nhiều thị phi của người hàng thịt, mặt khác tuy chỉ là thể xác âm u đui mù nhưng xác người hàng thịt lại có tính cách, nhu cầu riêng và có sức mạnh để chi phối Trương Ba thực hiện những nhu cầu đó cho mình.

Trong cuộc đối thoại với xác người hàng thịt, Trương Ba đã vô cùng đau đớn khi phải sống cuộc sống không phải của mình “ Không. Không! Tôi không muốn sống như thế nào mãi! Tôi chán cái chỗ ở không phải cho tôi lắm rồi”. Đó là sự day dứt, đau khổ của một con người bị tha hóa và nhận thức được sự tha hóa của chính mình.

Bi kịch của Hồn Trương Ba được đẩy lên đỉnh điểm trong cuộc đối thoại với xác người hàng thịt và với những người thân. Đó là bi kịch của con người bị từ chối. Trước những thay đổi nhanh của Trương Ba, người vợ của ông đã vô cùng buồn bã và muốn bỏ đi để mặc Trương Ba với mối quan hệ không rõ ràng với vợ người hàng thịt “ông đâu còn là ông đâu, đâu còn là ông Trương Ba làm vườn ngày xưa”.

Cái Gái, người cháu luôn yêu thương Trương Ba cũng kiên quyết chối bỏ người ông hiện giờ xuất hiện trước mặt nó, tâm hồn giản đơn của đứa trẻ cũng nhận biết những sự thay đổi từ Trương Ba, bởi người ông hiền dịu, quan tâm trước đây của nó không có đôi bàn tay giết lợn, bàn chân to bè như cái xẻng cùng những hành động vụng về làm gãy chồi non của cây sâm quý mới ươm hay làm gãy chiếc diều của cu Tị. Thậm chí cái Tị còn gọi Trương Ba là lão đồ tể, xua đuổi Trương Ba với thái độ quyết liệt “ Ông xấu lắm, ác lắm. Cút đi! Lão đồ tể, cút đi”.

Chị con dâu là người hiểu và kính trọng Trương Ba nhất cũng không tránh khỏi những thất vọng khi thấy thầy mỗi ngày một khác đi, dù biết thầy của bây giờ khổ hơn xưa nhiều lắm nhưng trước cảnh gia đình sắp tan hoang chị con dâu đã không giấu được sự thất vọng khi … mỗi ngày thầy một đổi khác dần, mất mát dần, tất cả cứ như lệch lạc, nhòa mờ dần đi, đến nỗi có lúc chính con cũng không nhận ra thầy nữa…”

Bác Trưởng Hoạt cũng không muốn chơi cờ với Trương Ba nữa vì nếu trước đây nước cờ của Trương ba thoáng đạt, linh hoạt thì giờ đây nước cờ của Trương Ba cũng ti tiện như chính con người của anh hàng thịt. Trước sự thất vọng, từ chối của người thân, Trương Ba vô cùng đau khổ và mong muốn thoát khỏi hoàn cảnh trớ trêu của thực tại vì không muốn sống bên ngoài một đằng, bên trong một nẻo.

Bi kịch của Trương Ba còn là bi kịch của con người không được sống là mình, phải sống bên ngoài một đằng, bên trong một nẻo. Được tiếp tục sống bên cạnh những người thương yêu nhưng Trương Ba phải thực hiện trách nhiệm của người hàng thịt với công việc giết lợn, bán thịt hàng ngày. Không những thế, xác người hàng thịt có sức mạnh có thể chi phối hành động, suy nghĩ của Trương Ba khiến cho ông sống không được là mình, dần đánh mất đi những phẩm chất tốt đẹp và làm cho những người thân xung quanh thất vọng, buồn bã.

Đến cuối cùng, Trương Ba đã lựa chọn cái chết để được sống là mình toàn vẹn, nhường cơ hội sống của mình cho xác người hàng thịt, trả lại cho vợ của anh ta người hàng thịt hoàn chỉnh, mang cơ hội sống đến cho cu Tị còn bản thân tạm biệt người thân, gia đình để được là mình, bảo vệ được những giá trị tốt đẹp.

Thông qua cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác người hàng thịt tác giả Lưu Quang Vũ đã đặt ra mối trăn trở về quan hệ giữa thể xác và linh hồn, giữa nhu cầu vật chất và tinh thần bên trong một con người. Sự sống rất quý giá nhưng sống là mình, sống theo những giá trị tốt đẹp mà mình theo đuổi còn quý giá hơn. Để hạnh phúc con người cần dung hòa được những nhu cầu về vật chất và tinh thần.

Tổng hợp

Xem thêm: Áng văn chương sâu sắc về câu nói: "Nếu ví tác phẩm văn học như một hạt ngọc tròn trặn..."