Phật dạy rằng, nghe khen chớ vội mừng, bị chê chớ vội buồn

Theo nhà Phật, trong cuộc sống hằng ngày, ta phải luôn tâm niệm tạo ra phước báo, vun trồng công đức cho mình và người thân. Cứ làm chuyện của mình, tâm hướng thiện chứ không nên để ý tới lời của những người khác. Ai khen chê thành thật, hợp lý thì là phước vô lượng, kẻ chê bai vì ghen tị, không thật thì chịu tội vô lượng.

Phật dạy rằng, nghe khen chớ vội mừng, bị chê chớ vội buồn, khen hay chê chưa chắc đã là lời thật lòng. Một tiếng khen nhẹ nhàng đúng như ly nước mát giúp ta thấy sảng khoái, mát lòng mát dạ, nhưng nếu đó là lời khen giả dối của kẻ nịnh hót, gian dối thì ta chỉ trở nên kiêu căng, ngạo mạn vì bị lợi dụng mà thôi.

Khi xưa Đức Phật đi giáo hóa, có không ít người khen ngợi mà cũng chẳng thiếu kẻ không biết mà mắng chửi chê bai, nhận được khen chê đủ điều. Dù vậy, Ngài vẫn giữ tâm bình thản, an nhiên tự tại trước miệng lưỡi thế gian, lấy hành động để chứng minh với đời rằng mình đã thoát khỏi trần tục thế gian.

Trong Phật giáo, khen hay chê chỉ mang tính tương đối, vì thế nghe khen chớ vội mừng, bị chê chớ vội buồn. Khen chê là chuyện thường, có người thật lòng thì cũng có kẻ giả dối, có người khen để lấy lòng thiên hạ, cũng có người chê vì ghen tị giận dỗi. Vì thế, khi nghe những lời khen chê của thiên hạ, tốt hơn hết ta cứ giữ tâm mình bình tĩnh, đầu óc sáng suốt mà phân định.

Ai khen đúng thì ta tiếp thu, phát huy, ai khen sai thì ta dè dặt, coi chừng. Ai chê đúng thì ta xem xét, soi chiếu bản thân, ai chê sai cũng đừng tức giận, ghét bỏ. Một lời khen đúng sẽ giúp ta thăng hoa đạo đức, một lời khen sai chỉ khiến ta rơi vào hố sâu tội lỗi. 

Dưới cái nhà Phật giáo, khen chê đều xuất phát từ tình cảm, tâm tư. Tình cảm chi phối con người rất mạnh, ta khen ai cũng vì người đó làm lợi ích cho ta, còn buông lời chê trách ai cũng vì họ đã tổn thương, xúc phạm ta trước đó. Thực ra, với người mà mình đã có ác cảm thì dù cho họ có làm chuyện tốt, có tử tế với ta thì tâm ta vẫn làm lơ, nếu chẳng may không hợp ý, xích mích thì sẽ đem ra phê bình chỉ trích. Đối với người mà mình đã có cảm tình rồi, họ có làm điều gì sai trái ta cũng không dám phê phán, trái lại còn tìm cách thanh minh, bênh vực.

Dù sao, ta không nên lo lắng xem người khác đang nghĩ gì về mình, mà hãy tập trung vào chính mình trước hết, tu tâm dưỡng tính. Đừng để người khác kiểm soát thân ta, đừng phụ thuộc vào lời nói và hành động của người khác.