Vô thường là gì? Hiểu đúng về ý nghĩa của vô thường trong cuộc sống

Vô thường là gì?

Vô thường là không có gì có thể kéo dài hay tồn tại trường tồn mãi mãi. Đây là một thuật ngữ khá quen thuộc và thường xuất hiện trong Phật giáo, tất cả các sự vật hiện tượng đều không vĩnh viễn duy trì một trạng thái duy nhất mà luôn thay đổi, chuyển biến liên tục, ngay cả tấm thân con người cũng tuân theo vô thường. Vô thường (trong tiếng Phạn là anitya), nghĩa là "thay đổi", "không chắc chắn", "không trường tồn". 

Vô thường thường diễn ra theo 4 giai đoạn chính, tuân theo quy luật Sinh - Lão - Bệnh - Tử muôn đời nay. Mọi vật, mọi chuyện trên đời đều được hình thành hoặc sinh ra, sau đó tiếp tục tồn tại, hoạt động cho đến khi hao mòn, lão hóa và cuối cùng là mất đi. Vô thường tương quan với giáo lý Duyên khởi, cùng xác nhận rằng có một "nhân duyên móc đầu của vạn vật", và cho dù "vạn vật có một khởi đầu thì cũng phải có một chung kết". 

Làm sao để giữ tâm vô thường

Vô thường là một thuật ngữ quan trọng trong Phật giáo, là cơ sở triết lý và thực hành, là một chân lý hoàn toàn hiển nhiên. Sự chuyển dịch từ trạng thái không hiểu biết đến trạng thái ý thức và thừa nhận sự vô thường của vạn vật cũng như hai đặc tính là khổ và vô ngã là cơ sở cho con đường tu tập.

Đức Phật từng nói: "Tâm người như vượn chuyền cây, Như ngựa rông nơi đồng nội..." Tâm vô thường là tâm thế luôn thay đổi, không lúc nào cố định, thế nhưng nó lại chuyển biến quá nhanh, khiến con người đôi khi lầm tưởng đó là điều bất biến, đơn thuần. Thế nhưng thực tế, đâu phải ta lúc trước cũng là ta lúc này, ta hiện tại đâu phải là ta tương lai. Phải thấu hiểu được vô thường thì con người mới có thể nhận ra được sự vô bổ của các thú vui tạm bợ, giả dối và đi tìm những niềm vui, hạnh phúc chân thật. 

Trên thực tế, những suy nghĩ rối bời, lộn xộn trong đầu hay bị nhầm tưởng là tâm, nhưng thật chất đó chỉ là tâm hư vọng chứ không phải là tâm chân thật, và do đó cũng bị ảnh hưởng bởi luật vô thường. Bởi vậy, tâm niệm của con người thường rất nhanh chóng thay đổi, dễ bị phụ thuộc và bị chi phối bởi ngoại cảnh, xã hội hoặc những người khác.

Không chỉ con người mà ngay cả các sự vật, hiện tượng cũng chịu ảnh hưởng của luật vô thường. Tiền bạc không phải là tất cả, chỉ là một thứ vật chất hữu hạn, không nên quá coi trọng, bởi ngay cả khi chết đi thì chẳng ai mang được một xu theo mình. Một người làm chủ được đồng tiền, biết giá trị thực của tiền bạc thì sẽ thoát khỏi xiềng xích của vật chất, giữ cho tâm trí vô thường.

Ngay cả với thời gian, khi con người mải mê bận rộn với học tập, công việc thì thời gian vẫn cứ trôi qua. Không phải ai cũng sớm nhận ra rằng điều quý giá thực sự là tận hưởng từng phút giây của cuộc sống, sống một đời thanh thản, trọn vẹn, bởi vậy nên thời gian cũng tuân theo quy luật vô thường. Con người ta nên sống với tâm thế rằng: “Danh vọng vẻ vang chỉ là quá khứ, tiền tài, chức tước chỉ là tạm thời với hiện tại”. Việc giữ cho tâm hồn thanh thản, bình yên, không đố kị, ganh tị, giữ gìn sức khỏe mới chính là nền tảng vững chắc cho tương lai sau này.

Để hiểu được vô thường, con người phải có một tấm lòng rộng mở, nhân ái, biết lúc nào là đủ đầy, trọn vẹn. Giữ cho tâm vô thường, người đó có thể bình tĩnh trước những biến cố của cuộc đời, thản nhân trước những cảnh chia ly, đổ vỡ và có thể hy sinh tiền tài, thậm chí sinh mạng cho việc nghĩa.

Mỗi người nên tạo cho mình thói quen suy nghĩ tích cực, tự tìm niềm vui trong cuộc sống, làm từ thiện, chăm lo, chia sẻ với những người khác. Hiểu được vô thường, mỗi người sẽ nhận ra sự vô bổ của các thú vui tạm bợ, viển vông và giả dối.

Ý nghĩa của luật vô thường trong cuộc sống đời thường

Thấu hiểu vô thường, con người có thể cảm thấy bình an, an yên hơn cả, nhất là khi phải đối diện với những khổ đau, chia ly của đời người. Nhờ vậy mà con người có thể giác ngộ được và tìm thấy niềm vui và hạnh phúc thực sự, chân chính.

Nhờ vô thường, người ta có thể thẳng thắn và thành thực thừa nhận quy luật muôn thuở Sinh - Lão - Bệnh - Tử của cuộc đời, rằng đây là điều tất yếu phải xảy đến và không một ai hay bất kỳ điều gì có thể chống lại được. Như vậy, người có tâm vô thường sẽ không còn tự trách mình, trách người rồi làm khổ mình lẫn người, biết quý trọng những gì mình đang có, không ngừng phát triển và tìm kiếm chân lý để cuộc đời được ý nghĩa hơn.

Trải qua một đời người, tuy tưởng dài mà lại ngắn, con người sẽ nhận ra ta đã dành quá nhiều thời gian cho sự nghiệp, người thân, bạn bè, đến mức thời gian dành riêng cho mình cũng chẳng còn là bao. Nhờ có vô thường, một người mới có thể biết cách sống sao cho thật với lòng mình, không vì lòng người mà giả dối, chiều theo ý thích, bỏ ngoài tai những thị phi, hiềm khích mà cứ làm theo đạo lý.

Có câu nói rằng: "Sự sung sướng và hạnh phúc trong cuộc đời tùy thuộc vào sự thưởng thức nó ra sao". Sau cùng, đích đến của họ không phải là đỉnh vinh quang hay quyền lực mà là một cuộc sống ngay thẳng, không hổ thẹn với lương tâm hay người đời, có thể nhắm mắt xuôi tay trong tâm thế bình thản, an yên, đặt cho mình một dấu chấm vẹn nguyên, viên mãn.