Bạn có biết, ở Mỹ từng tồn tại đạo luật phản nhân văn "kỳ thị người xấu"

Tháng 7/1867, hai năm sau khi nội chiến Mỹ kết thúc, cựu binh Liên bang Martin Oates xuất hiện tại nơi công cộng thành phố San Francisco, bang California trong bộ dạng "nghèo khó, gần như loạn trí và bị liệt". Dựa trên sắc lệnh vừa mới được ban hành, cảnh sát tạm giữ Martin Oates, chờ nhà tế bần xây dựng xong sẽ gửi anh vào đó.

Sắc lệnh mới của San Francisco có nội dung cấm những người như Martin Oates - "người bị bệnh tật, què quặt, tàn phế, hoặc có cơ thể dị dạng tới mức gây kinh sợ " - xuất hiện tại nơi công cộng. Người vi phạm sẽ bị phạt tiền tối đa 25 USD (khoảng 400 USD ngày nay) hoặc phạt tù tối đa 25 ngày, nhưng có thể bị gửi tới trại tế bần nếu hợp lý.

Theo giáo sư Susan Schweik từ Đại học Berkeley, San Francisco chính là thành phố đầu tiên ở Mỹ thông qua Ugly Laws (luật xấu xí), để rồi Chicago thuộc tiểu bang Illinois học theo (năm 1881); Denver, bang Colorado và Lincoln, bang Nebraska (1889); Columbus, bang Ohio (1894); Portland, bang Oregon (1881); New Orleans, bang Louisiana (1883),... Đặc biệt, Pennsylvania còn áp dụng nó trên toàn tiểu bang vào năm 1891, cho các đối tượng không chỉ khiếm khuyết về mặt ngoại hình mà còn cả nhận thức. Trong khi hai thành phố New York và Los Angeles cũng định áp dụng quy định tương tự nhưng thất bại.

Ban đầu, những văn bản pháp lý dạng này thường được biết đến như luật chống ăn xin, phản ánh nỗ lực của chính quyền giữ hình ảnh của thành phố lúc bấy giờ. Mãi tới sau này, cái tên "luật xấu xí" mới ra đời, vừa để chỉ ngoại hình của những người bị áp dụng luật vừa để chỉ sự xấu xí của chính quy định trong luật.

Mục đích của luật xấu xí không phải đánh giá nhan sắc của người dân mà là một hình thức phân biệt đối xử hợp pháp. Các nhà lập pháp hy vọng với luật xấu xí, những người nghèo khó, tàn tật và khiếm khuyết (vốn là người thường hành nghề ăn xin) sẽ được "tống khứ" ra khỏi tầm mắt của công chúng, từ đó bảo đảm được mỹ quan đô thị, giảm thiểu căng thẳng giữa các lớp người trong xã hội.

Có nhiều yếu tố dẫn tới sự hình thành luật xấu xí. Nguyên nhân đầu tiên do lượng người di cư nghèo từ các khu vực khác tới nơi đô thị lớn ngày càng đông, tạo nên cảnh tượng hỗn độn nơi công cộng. Tiếp theo, do cuộc nội chiến Mỹ vừa kết thúc, nhiều cựu binh thương tật mất sức lao động tràn vào các thành phố lớn ăn xin. Nhiều kẻ ăn xin giả mạo cũng nhân cơ hội đó trà trộn khiến tình hình càng hỗn loạn.

Tác động của tư duy chủ nghĩa cá nhân, đặt nặng trách nhiệm của mỗi người phải tự lo cho bản thân, cùng với việc thiếu vắng hệ thống chăm sóc sức khỏe và phúc lợi thống nhất cũng là những yếu tố dẫn tới sự phát triển của luật xấu xí.

Mặc dù việc ban hành và thực thi luật xấu xí thưa dần vào khoảng Chiến tranh thế giới thứ I (1914-1918), các văn bản pháp lý này vẫn tồn tại trong nhiều thập kỷ sau đó. Lần cuối cùng, nhà chức trách sử dụng luật xấu xí để bắt giữ người vi phạm là vào 1974 tại thành phố Omaha, bang Nebraska.

Theo Cleveland, trong vụ việc ấy, một cảnh sát thành phố Omaha muốn bắt giữ ăn xin nhưng không có lý do chính đáng. Sau khi "lật tung" bộ quy định thành phố, người cảnh sát phát hiện sắc lệnh xấu xí vẫn còn hiệu lực và bắt giữ người ăn xin với lý do trên người anh ta có "nhiều vết tích và sẹo".

Không đồng tình với cảnh sát, công tố viên vụ việc nhận định rằng dù đạo luật vẫn còn hiệu lực, nhưng việc truy tố là bất khả thi vì không có đủ bằng chứng tại tòa để chứng minh "sự xấu xí" của nghi can. Nhà chức trách sau đó đã không thể đưa ra cáo trạng để buộc tội.

Mặc dù đã lỗi thời nhưng nhiều văn bản Ugly Laws vẫn còn hiệu lực cho đến tận cuối thập niên 1970. Năm 1974, Chicago là thành phố cuối cùng ở Mỹ bãi bỏ sắc lệnh sau khi nó đã tồn tại trong suốt 93 năm. Đến năm 1990, chính quyền liên bang mới ban hành The Americans with Disabilities Act (Đạo luật Người khuyết tật Mỹ) sau rất nhiều nỗ lực tranh đấu của các cá nhân và tổ chức hoạt động xã hội. Đạo luật ra đời nhằm bảo vệ quyền lợi cho người khuyết tật, để họ không còn bị phân biệt đối xử do những khiếm khuyết trên cơ thể hoặc về mặt tâm lý, được quyền bình đẳng về cơ hội việc làm, tiếp cận các dịch vụ công và không gian chung.

Điều may mắn là đạo luật phản nhân văn này đã không được lan truyền từ Mỹ và phổ biến ở các quốc gia khác. Nhưng vào năm 1902, thành phố Manila (Philippines), khi ấy còn nằm dưới sự cai trị của Mỹ, đã ban hành sắc lệnh cấm người ăn xin tác nghiệp, gây mất mỹ quan công cộng và hoàn toàn được viết bằng tiếng Anh.

Đọc thêm: Nhóm máu hé lộ những bí mật gì về cơ thể bạn?