Văn mạch dân tộc tự hào khi có Nguyễn Công Hoan

Nhà văn Nguyễn Công Hoan sinh năm 1903 tại làng Xuân Cầu (xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên). Ông xuất thân trong gia đình nho học nên từ nhỏ đã được nghe và học thuộc rất nhiều câu thơ, câu đối, những giai thoại mang tính trào lộng, châm biếm, đả kích tầng lớp quan tham, địa chủ cường hào, ác bá. Chính những thơ ca và giai thoại này đã ảnh hưởng sắc đến văn phong của ông.

Bậc thầy truyện ngắn và nghệ thuật trào phúng

Nguyễn Công Hoan viết văn từ rất sớm, từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Và ngay từ những ngày đầu cầm bút, ông đã xác định rõ ràng hướng đi và phong cách viết. Ông có biệt tài viết truyện ngắn trào phúng, giỏi phát hiện những tình huống mâu thuẫn đáng cười và cách kể chuyện chân thật, tự nhiên, có duyên cùng ngôn từ sinh động.

Nếu Nam Cao nhìn cuộc đời của con người chỉ là đang sống mòn hoặc đang chết dần hay đang bị tha hóa; Vũ Trọng Phụng nhìn cuộc đời chỉ toàn sự vô lý... thì Nguyễn Công Hoan, nhìn đời là một sân khấu hài kịch. Xã hội Việt Nam trong mắt ông vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX là giai đoạn của mọi thứ lố lăng, kệch cỡm, nhìn vào đâu cũng thấy sự giả dối, lừa bịp, những cái đáng cười, đáng chế giễu, thậm chí cười ra nước mắt…

Vào thời kỳ tác giả sinh sống, xã hội lố lăng hổ lốn với sự giao thoa của các nền văn hóa, con người chỉ sống vật vờ như những kiếp đời thừa, một cảnh tượng hết sức hài hước theo quan niệm của Nguyễn Công Hoan. Con gái Nguyễn Công Hoan đã chia sẻ: “Thời của ông, trong lúc một số nhà văn đang say sưa với chủ nghĩa lãng mạn, với những hư hư thực thực kiểu “Hồn bướm mơ tiên” thì ông lại dứt khoát lựa chọn một đường đi khác cho riêng mình”.

Còn GS.TS văn học người Nga Niculin đã gọi ông là “bậc thầy về truyện ngắn châm biếm”. Với hàng trăm truyện ngắn trào phúng, mỗi câu chuyện là một cảnh đời, một số phận, ông đã vẽ lên bức tranh sinh động về xã hội thực dân nửa phong kiến tàn ác, đầy rẫy bất công, giả dối.

Ông đả kích không thương tiếc bọn quan lại tham lam, bọn địa chủ cường hào bẩn thỉu, ngu dốt, bọn tư sản vô lương tâm chạy theo đồng tiền... Bằng ngòi bút trào lộng của mình, ông khiến bạn đọc không thể không "cười ra nước mắt". Nhưng sâu thẳm trong trái tim ông là lòng xót xa, thương cảm đối với những người dân nghèo bị cho là thấp cổ bé họng..

Thế giới nhân vật trong truyện của ông vô cùng đông đúc. Đó là những phu phen, thợ thuyền, dân quê, những địa chủ, lý dịch, cường hào; những nghị viên, dân biểu, quan lại; những con buôn, tư sản, chủ thầu; những giáo chức, nghệ nhân, viết văn, làm báo; những me tây, cô đầu, kép hát; những gái điếm, con sen, thằng nhỏ, lính cơ, thầy quyền, những bồi bếp, tây trắng, tây đen...

Ông dày công khắc họa nhân vật để sau mỗi hành động của nhân vật, tiếng cười bật lên với nhiều cung bậc khác nhau. Đó là tiếng cười khoái trá, sảng khoái. Đó cũng là tiếng cười mỉa mai, châm biếm, đả kích, đầy chua xót. Đó còn là tiếng cười căm phẫn xã hội đồng tiền đưa đẩy con người vào những hoàn cảnh trớ trêu mà cái bi, cái hài xen lẫn hòa trộn.

Nhờ cái tài đặc biệt ấy mà danh tiếng của ông nổi bần bật trên văn đàn Việt Nam. Ông được mệnh danh là bậc thầy truyện ngắn và nghệ thuật trào phúng khi cho ra mắt tập truyện ngắn "Kép Tư Bền". Tác phẩm đã gây một tiếng vang lớn và tên tuổi của ông nổi tiếng khắp Bắc Trung Nam, có 18 tờ báo đăng bài khen ngợi…

Ông viết nhiều, viết mạnh trong giai đoạn từ năm 1920 đến 1945. “Bước đường cùng” là tác phẩm tiêu biểu nhất, có giá trị cao nhất của Nguyễn Công Hoan. Với “Bước đường cùng” lần đầu tiên trong lịch sử văn học Việt Nam có một tác phẩm nói đến đời sống nông thôn Việt Nam một cách sâu sắc, vạch trần được một trong hai mâu thuẫn cơ bản của xã hội nước ta dưới thời thuộc Pháp là mâu thuẫn giữa nông dân và địa chủ phong kiến.

Người nông dân trong “Bước đường cùng không còn thụ động như người nông dân trong văn học Việt Nam ngày trước nữa. Đó là một hiện tượng rất mới trong văn học nước ta hồi bấy giờ. Chính quyền thực dân đã phải ra lệnh cấm lưu hành.

Cùng thời điểm này ông cũng có nhiều các tác phẩm khác tiêu biểu như: “Cô làm công” (tiểu thuyết, 1936), “Lá ngọc cành vàng” (tiểu thuyết, 1934), “Cái thủ lợn” (tiểu thuyết, 1939), “Phành phạch” (truyện ngắn, 1939)... Từ sau năm 1954, ông cũng có nhiều truyện ngắn viết về cải cách ruộng đất và chiến sĩ cách mạng.

Văn mạch dân tộc tự hào khi có Nguyễn Công Hoan

Theo Báo Tin tức, sau ngày hòa bình lập lại, ông công tác ở Hội Văn nghệ Việt Nam, làm cán bộ Nhà xuất bản văn nghệ. Khi Hội Nhà văn thành lập (1957), ông được bầu làm Chủ tịch Hội khóa đầu tiên và ủy viên Ban Thường vụ trong các khóa tiếp sau đó; đồng thời là ủy viên Ban Chấp hành Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam.

Đến năm 1977, văn đàn Việt Nam xót xa buồn thương khi hay tin Nguyễn Công Hoan qua đời, hưởng thọ 75 tuổi. Sau hơn 50 năm cầm bút, ông có sự nghiệp văn chương đồ sộ. Ông để lại cho đời nhiều tác phẩm truyện ngắn, truyện dài, tiểu thuyết, bút ký, tiểu luận về ngôn ngữ văn học có giá trị.

Với tài năng và những cống hiến không ngừng nghỉ cho nền văn học nước nhà, Nguyễn Công Hoan có một  vị trí sang trọng trong lịch sử văn học Việt Nam; một thế đứng vững vàng trong văn mạch dân tộc. Tên tuổi của ông còn được ghi trong "Từ điển bách khoa toàn thư" của Liên Xô những năm 60…

Đến nay, có rất nhiều công trình nghiên cứu và bài viết về ông (kể cả của những người nước ngoài), khai thác, tìm hiểu nhiều góc cạnh, nhiều tầng vỉa trong khối di sản lớn mà ông để lại. Năm 1996, cùng với 14 nhà văn xuất sắc của nền văn học Việt Nam thế kỷ XX, ông đã vinh dự được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I về Văn học nghệ thuật.

(Theo Báo Tin Tức, sachhay24h)

Xem thêm: Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp đã "náo động" cõi văn chương thế nào?