Ôn thi tốt nghiệp: Nghị luận về một chi tiết, tín hiệu thẩm mỹ trong tác phẩm văn học

a) Mở bài

Giới thiệu vấn đề

b) Thân bài

* Giới thiệu vài nét về tác giả và tác phẩm:

- Nam Cao là nhà nhân đạo lớn, nhà hiện thực bậc thầy của văn học Việt Nam hiện đại; sáng tác vừa chân thực giản dị vừa thấm đượm ý vị triết lí nhân sinh; có biệt tài phân tích, diễn tả tâm lí phức tạp của con người.

-  Chí Phèo và  Đời thừa là những truyện ngắn xuất sắc, rất tiêu biểu cho sáng tác của Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám. “Bát cháo hành” và “ấm nước đầy và nước hãy còn ấm” là những chi tiết đặc sắc góp phần quan trọng thể hiện tâm lí nhân vật, tư tưởng tác phẩm và điển hình cho nghệ thuật Nam Cao.

* Khái quát về chi tiết và vai trò của chi tiết trong tác phẩm văn chương (trong truyện ngắn). Ví dụ: Chi tiết nghệ thuật có tính tạo hình, chi tiết gắn liền với quan niệm nghệ thuật về con người, chi tiết có vai trò biểu lộ tư tưởng, chủ đề tác phẩm. Chi tiết đóng vai trò làm tiền đề cho sự phát triển của cốt truyện.

* Dẫn dắt cụ thể hoàn cảnh dẫn đến chi tiết:

- Chi tiết “bát cháo hành”.

- Chi tiết “ấm nước đầy và nước hãy còn ấm”.

* Phân tích cụ thể nội dung, nghệ thuật để rút ra nghĩa của chi tiết:

- Về chi tiết “bát cháo hành”

+ Ý nghĩa về nội dung:

++ Thể hiện sự chăm sóc ân cần của thị Nở khi  Chí Phèo ốm đau, trơ trọi.

++ Là biểu hiện của tình người hiếm hoi mà  Chí Phèo được nhận, là hương vị của hạnh phúc tình yêu muộn màng mà Chí Phèo được hưởng.

++ “Bát cháo hành” đã đánh thức tính người bị vùi lấp lâu nay ở Chí Phèo:

+++ Gây ngạc nhiên, gây xúc động mạnh, khiến nhân vật ăn năn, suy nghĩ về tình trạng thê thảm hiện tại của mình.

 +++ Khơi dậy niềm khát khao được làm hoà với mọi người; hy vọng vào một cơ hội trở về với cuộc sống lương thiện.

+ Ý nghĩa về nghệ thuật:

++ Là chi tiết rất quan trọng thúc đẩy sự phát triển của cốt truyện, khắc họa sắc nét tính cách, tâm lí và bi kịch của nhân vật.

++ Góp phần thể hiện sinh động tư tưởng Nam Cao: tin tưởng vào khả năng cảm hoá của tình người.

- Về chi tiết “ấm nước đầy và nước hãy còn ấm”

+ Ý nghĩa về nội dung: “Ấm nước đầy và nước hãy còn ấm” Từ dành sẵn để Hộ có cái uống khi tỉnh rượu, thể hiện sự chăm chút tận tâm của Từ, dù trước đó Từ vừa bị Hộ đối xử tệ bạc; biểu hiện của tình yêu thương sâu bền, lòng biết ơn và sự bao dung nguyên vẹn của người vợ yếu ớt; đánh thức lương tâm và lương tri của Hộ, khiến anh thấm thía về nghĩa tình, day dứt, ăn năn về những hành vi vũ phu với vợ con khi say.

+ Ý nghĩa về nghệ thuật: Giúp khắc hoạ tính cách, tâm lí nhân vật và góp phần thể hiện sinh động tư tưởng của Nam Cao về khả năng cảm hoá của tình người.

* Đánh giá về sự tương đồng và khác biệt

- Tương đồng. Cả hai chi tiết đều góp phần biểu hiện tình cảm, tấm lòng của người phụ nữ. Tình người của họ đã đánh thức tính người của những kẻ bị tha hoá. Những chi tiết đó đều bộc lộ niềm tin sâu sắc vào tình người; đều thể hiện biệt tài sử dụng chi tiết của Nam Cao.

- Khác biệt. “Bát cháo hành” (và “hơi cháo hành”) được tô đậm trong tác phẩm, là một nỗi ám ảnh đã thức tỉnh  Chí Phèo, phù hợp với tâm lí của người nông dân. “Ấm nước đầy và nước hãy còn ấm” chỉ xuất hiện thoáng qua, nhưng cũng đủ tác động làm thức tỉnh lương tri của Hộ, phù hợp với tâm lí của người trí thức.

c) Kết bài

Nam Cao đã có cái nhìn đầy nhân đạo đối với con người. Đó là cái nhìn đầy cảm thông, thương yêu và cũng rất trân trọng đối với những nạn nhân của chế độ xã hội cũ: người trí thức tiểu tư sản nghèo và người nông dân nghèo đang dần dần bị tha hóa. Mùi cháo hành đã đẩy lùi hơi rượu trong  Chí Phèo, ấm nước đầy và nước hãy còn ấm là những sáng tạo nghệ thuật đặc sắc bắt nguồn từ trái tim nhân đạo của nhà văn.

Xem thêm: Ôn thi tốt nghiệp: Đề thực chiến về kết thúc truyện ngắn "Vợ nhặt"