3 người phụ nữ có số phận lạ lùng trong sử Việt: Người từ sập rồng lại quy y cửa Phật, kẻ nô tì hóa hoàng phi

Trong suốt chiều dài lịch sử phong kiến Việt Nam, từng tồn tại không ít người phụ nữ có cuộc đời đầy biến động. Trong đó, 3 người phụ nữ có số phận lạ lùng nhất chính là Lý Chiêu Hoàng - Hoàng đế cuối cùng của triều Lý, hoàng phi họ Lê của Lê Uy Mục và Ngọc Bình công chúa của vua Lê Hiển Tông.

Hoàng đế cuối cùng của nhà Lý từng xuống tóc đi tu

Lý Chiêu Hoàng (李昭皇) hay còn được gọi là Chiêu Thánh Hoàng hậu, là hoàng đế thứ 9 cũng và là vị vua cuối cùng triều đại nhà Lý. Bà là Nữ hoàng duy nhất trong lịch sử Việt Nam, và cuộc đời bà đã trải qua biết bao những sóng gió, chông gai. 

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Lý Chiêu Hoàng (1218-1278) tên thật là Lý Phật Kim, sau đổi thành Lý Thiên Hinh, tước hiệu ban đầu là Chiêu Thánh Công chúa. Bà là con của vua Lý Huệ Tông và Linh từ Quốc mẫu Trần thị (được cho là Trần Thị Dung), trên bà còn một người chị gái là Thuận Thiên Công chúa. Năm lên 7 tuổi, Lý Chiêu Hoàng được chính vua cha ra chỉ truyền ngôi.

Bà lên ngôi khi còn quá nhỏ, lúc ấy quyền lực triều đình đã rơi hết vào tay họ Trần. Năm 1225, theo sự sắp đặt của Điện tiền Chỉ huy sứ Trần Thủ Độ, chú họ bên ngoại của bà, Lý Chiêu Hoàng buộc phải nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh. Bà chỉ ngồi trên ngai vàng được nửa năm, sau đó phải nhường ngôi, nhà Lý suy vong, nhà Trần thay thế.

Sau khi nhường ngôi, bà được sắc phong là Hoàng hậu Chiêu Thánh. 7 năm sau, Lý Chiêu Hoàng sinh con lần đầu, nhưng hoàng tử không may mất ngay sau đó. Người này được cho là Hoàng thái tử Trần Trịnh, hiện chỉ là nghi vấn. Trong sách Toàn thư, Thái tử Trịnh chỉ được ghi ngày nào mất, không có năm sinh, sử quan Ngô Sĩ Liên cho rằng "vừa sinh ra đã mất", chứ không quá chắc chắn là Thái tử sinh ra đã mất.

Sợ vua Trần Thái Tông không có con trai nối ngôi, Trần Thủ Độ ép vua giáng Chiêu Thánh làm công chúa, ép vua lập hoàng hậu mới chính là chị gái của Chiêu Hoàng, sau này là Hiển Từ Thuận Thiên Hoàng hậu. Có lẽ vì trải qua quá nhiều biến cố cuộc đời, Lý Chiêu Hoàng đã xuống tóc đi tu.

Thế nhưng, duyên nghiệp của vị hoàng đế duy nhất lịch sử chă kết thúc. Sau cuộc kháng chiến chống quân Mông Cổ (1257-1258), bà được vua Trần Thái Tông phục hồi tước vị Công chúa. Sau đó, bà được gả cho Ngự sử trung tướng Lê Phụ Trần, vì có công phò giúp Vua nên được ban tên "Phụ trần". Sách An Nam chí lược có ghi, Lê Phụ Trần được phong "Nhập nội Phán thủ", ban tước Bảo Văn hầu (保文侯)[12]. Khi ban hôn với Chiêu Thánh công chúa, vua Thái Tông còn nói: "Trẫm không có khanh, thì đâu có ngày nay. Khanh hãy cố gắng để cùng được trọn vẹn về sau".

Bà sống chung cùng chồng mới 20 năm và sinh được 2 con, con trai là Thượng vị hầu Lê Tông, con gái là Ứng Thụy công chúa tên là Khuê. Tương truyền rằng, cuộc hôn nhân gượng ép nhưng lại giúp cho Chiêu Thánh được hưởng sự yêu thương, hạnh phúc.

Năm 60 tuổi, Chiêu Thánh Công chúa qua đời khi về thăm quê ở Cổ Pháp (Từ Sơn, Bắc Ninh), mất sau gần 1 năm tròn với vua Trần Thái Tông. Suốt cuộc đời mình, Lý Chiêu Hoàng đã trải qua 7 danh vị, từ công chúa, hoàng thái tử, hoàng đế tới hoàng hậu, công chúa, ni cô và cuối cùng lại là công chúa, phu nhân nhà Trần.

Từ nô tì thành hoàng phi

Vào thời phong kiến, nô tì thuộc tầng lớp thấp kém nhất trong xã hội, gần như không có quyền cơ bản của con người. Thế nhưng, lại có một người dù thân phận thấp kém vẫn được làm hoàng phi, xảy ra dưới thời vua Lê Uy Mục.

Trong số các phi tần của Lê Uy Mục, có hoàng phi họ Lê (một số tài liệu ghi tên bà là Lê Thị Thanh) xuất thân đặc biệt, quê ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị ngày nay. Đại Việt thông sử ghi, bà bị sung làm nô tì trong cung vì gia đình mắc tội. Khi Lê Uy Mục còn chưa lên ngôi, một lần trông thấy bà thì đem lòng yêu mến. Sau khi lên ngôi vua, ông đón nô tì đó vào cung và phong làm hoàng phi.

Sách Ô Châu cận lục ghi rằng, nhờ được sủng ái, anh của vị hoàng phi họ Lê này cũng được phong tước hiệu, giao nhiệm vụ chiêu dân khai hoang, lập nên làng mới ở tỉnh Quảng Trị hiện nay. Khi bà mất, người dân ghi nhớ công ơn anh em bà nên đã lập đền thờ ở nhiều nơi. 

Hiện nay, đa phần đền miếu thờ đã hoang phế, chỉ còn ngôi miếu chính thờ bà ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị là còn nguyên. Hàng năm, vào ngày 27/3 âm lịch nhân dân trong vùng lại tổ chức tế lễ vương phi họ Lê tại miếu bà.

Vị công chúa hai lần lấy nhà vua

Giống như Lý Chiêu Hoàng, công chúa Ngọc Bình (1783-1810) nhà Hậu Lê cũng sinh ra trong gia đình đế vương, nhưng lại sống một cuộc đời chìm nổi, gian truân. Bà tên Lê Ngọc Bình (黎玉玶), còn gọi Lê Đức phi, là công chúa nhà Hậu Lê, con gái thứ 23 của vua Lê Hiển Tông, em gái công chúa Lê Ngọc Hân - vợ của vua Quang Trung.

Bà nổi tiếng với sắc đẹp "chim sa cá lặn", vào năm Cảnh Thịnh thứ 3 được Bắc cung Hoàng hậu Lê Ngọc Hân tiến cử, cưới Cảnh Thịnh Đế Nguyễn Quang Toản. Dù có tới 6 năm làm hoàng hậu của Cảnh Thịnh Đế (có nơi ghi chỉ là phi tần), bà không sinh người con nào.

Sau này, nhà Tây Sơn sụp đổ vào năm 1801, vua Cảnh Thịnh và cả công chúa Ngọc Bình bị bắt. Bộ Quốc sử di biên do Phan Thúc Trực soạn có ghi: "Năm Nhâm Tuất, Gia Long năm đầu (1802)... Ngày 21 Canh Thân, Thế Tổ (Gia Long) đến kinh thành Thăng Long, hào mục bắt anh em Nguyễn Quang Toản dâng lên vua... dâng nộp bà phi Lê Thị Ngọc Bình vào trong cung vua...".

Gia Long thấy Ngọc Bình xinh đẹp, ăn nói dịu dàng nên đã quyết định nạp làm phi, mặc cho triều thần của vua can ngăn. Có nơi ghi Gia Long phong bà là Chiêu viên, bà là người được kề cận vua thường xuyên nhất. Trong 10 năm làm phi tần của Gia Long, bà sinh được 2 hoàng tử là Quảng Uy công Nguyễn Phúc Quân (SN 1809), Thường Tín công Nguyễn Phúc Cự (SN 1810) và 2 công chúa  Mỹ Khê Công chúa Ngọc Khuê và An Nghĩa Công chúa Ngọc Ngôn.

Sách Đại Nam Thực lục chép: "Canh Ngọ, Gia Long năm thứ 9 [1810], Chiêu viên là Lê thị (con gái út của Lê Hiển Tông) mất, tặng Đức phi, an táng ở Trúc Lâm, Hương Trà, Thừa Thiên...". Có lẽ do sinh nở liên tục nên sức khỏe Ngọc Bình yếu dần, đến năm 25 tuổi thì bà qua đời. Gia Long ban thụy cho bà là Cung Thận Đức phi, an táng tại làng Trúc Lâm.

Có thể nói, hai chị em Ngọc Hân và Ngọc Bình có nhiều điểm tương đồng. Cả hai bà đều là công chúa con vua Lê Hiển Tông nhà Hậu Lê, sinh ra ở ngoài Bắc, lớn lên đều lấy chồng là hoàng đế nhà Tây Sơn, cùng từng là Hoàng hậu tại Phú Xuân. Do những điểm tương đồng căn bản đó mà những câu chuyện truyền tụng về cuộc đời hai bà, gây ra sự lầm lẫn giữa Ngọc Hân và Ngọc Bình. 

Công chúa Ngọc Bình quả thực là người phụ nữ có số phận lạ lùng. Bà là con vua, lại có hai đời chồng là hai vị vua ở hai triều đại đối nghịch trong lịch sử. Có lẽ vì thế mà dân gian thường truyền câu ca về công chúa Ngọc Bình rằng: "Số đâu có số lạ lùng/ Con vua lại lấy hai chồng làm vua".

Số phận éo le của công chúa Thuận Thiên: Đẻ rơi trên bờ sông Hồng, đang mang thai bị mẹ ruột ép lấy em chồng