Nhìn lại cuộc đời đầy nhiệt huyết của Sương Nguyệt Anh - nữ chủ bút Việt Nam đầu tiên được Google Doodle tôn vinh

Trong lời giới thiệu của mình, Google Doodle nói rằng: Sương Nguyệt Anh là nữ tổng biên tập đầu tiên của tờ báo phụ nữ đầu tiên ở Việt Nam. Bà là một thi sĩ tài năng. Một trong những bài thơ nổi tiếng nhất của bà viết về hoa mai. Do đó, hình vẽ của Doodle tôn vinh bà có sự kết hợp của hoa mai.

Google Doodle tôn vinh Sương Nguyệt Anh do nghệ sĩ khách mời từ Hà Nội Camelia Phạm thực hiện. 

Dưới đây, chúng tôi xin lược thuật lại đôi nét về cuộc đời và sự nghiệp của bà Sương Nguyệt Anh:

Người góa phụ tuổi 30

Bà Sương Nguyệt Anh (1864 - 1922) sinh tại xã An Đức, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre. Bà là con gái thứ tư (cho nên trong gia tộc thường gọi bà là Năm Hạnh) của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu. Thân mẫu của bà là cụ Lê Thị Điền, người làng Thanh Ba thuộc huyện Cần Giuộc. 

Bà có tên thật là Nguyễn Thị Khuê (theo "Nguyễn chi thế phổ"), nhưng tên ghi trên bia mộ là Nguyễn Ngọc Khuê, tự Nguyệt Anh. Ngoài bút hiệu Sương Nguyệt Anh, bà còn ký nhiều bút hiệu khác như Xuân Khuê, Nguyệt Nga, Nguyệt Anh.

Thuở nhỏ, bà cùng chị là Nguyễn Thị Xuyên được cha (Đồ Chiểu) truyền dạy nên học giỏi cả chữ Hán lẫn chữ Nôm. Khi khôn lớn, cả hai nổi tiếng tài sắc, được nhiều người ca tụng là Nhị Kiều. 

Sinh ra trong gia đình nhà Nho, được giáo dục kỹ lưỡng, bà Nguyệt Anh không chỉ được yêu mến bởi tính tình điềm đạm, đôn hậu mà còn nổi tiếng thông minh, sắc sảo. Tuổi thanh xuân, bà nổi tiếng cả về nhan sắc lẫn đức hạnh nhưng vẫn giữ được cốt cách giản dị, tự nhiên. Kể cả khi gia đình lâm vào cảnh khó khăn, bà phải nghỉ học để chăm lo gia đình, giúp cha già bốc thuốc chữa bệnh. 

Sinh thời, bà thường làm thơ bằng chữ Hán, chữ quốc ngữ để bày tỏ tâm sự trước cảnh nước mất nhà tan, nhân dân lầm than đau khổ. Bà cũng là nữ chủ bút đầu tiên của Việt Nam. Tờ "Nữ giới chung" do bà phụ trách là tờ báo đầu tiên của phụ nữ, được xuất bản tại Sài Gòn.

Năm 1888, khi bà vừa tròn 24 tuổi thì Đồ Chiểu mất. Tri phủ Ba Tường - ông Phú Xuyên đến hỏi bà làm vợ không được nên sinh lòng oán hận, đang tâm tìm cách hãm hại. Để tránh tai họa, bà cùng gia đình người anh (Nguyễn Đình Chúc) chuyển sang Cái Nứa (Mỹ Thơ) rồi dời về Rạch Miễu ở nhờ nhà ông nghè Trương Văn Mân. 

Tại đây, bà nên duyên với một phó tổng sở góa vợ tên Nguyễn Công Tính (có sách ghi Nguyễn Công Trình, Nguyễn Văn Tính, Nguyễn Công Tín) sau đó sinh được con gái là Nguyễn Thị Vinh.

Nhưng cuộc hôn nhân này sớm kết thúc trong bi thảm khi ông Tính bị Phủ Xuyên âm mưu sát hại. Chồng chết khi con gái mới 2 tuổi, bà mới 30 tuổi. Tuy nhiên, bà quyết không đi bước nữa, thủ tiết nuôi con, thờ chồng, mở trường dạy chữ Nho cho học trò trong vùng. Cũng từ đó, bà có thêm bút danh Nguyệt Anh một chữ "Sương", thành "Sương Nguyệt Anh", có nghĩa là "Nguyệt Anh góa chồng".

Nữ chủ bút tài hoa, trí tuệ của đất Việt

Những năm 1906-1908, hưởng ứng phong trào Đông Du của Phan Bội Châu, bà bán một phần điền sản và vận động quyên góp để giúp học sinh sang Nhật du học.

Năm 1917, Sương Nguyệt Anh đưa cháu ngoại lên Sài Gòn cùng với một nhóm chí sĩ yêu nước chuẩn bị xuất bản tờ báo đầu tiên của phụ nữ Việt Nam. Ngày 1/2/1918, báo Nữ giới chung ra số đầu tiên, Sương Nguyệt Anh trở thành nữ chủ bút báo đầu tiên trong lịch sử báo chí Việt Nam.

Nữ giới chung chủ trương nâng cao dân trí, khuyến khích công nông thương và nhất là đề cao vai trò của phụ nữ trong xã hội. Tòa soạn báo đặt ở số 155 đường Taberd, Sài Gòn (nay là đường Nguyễn Du, quận 1, TP.HCM).

Tuy nhiên sau gần một năm hoạt động, xuất bản được 22 số báo, tháng 7/1918, tờ báo bị đình bản. Suốt các số báo đó, Sương Nguyệt Anh dành trọn cả tài năng và tâm huyết của mình để góp phần làm chấn hưng tinh thần nữ giới nước nhà. Những số báo phát hành đều đề cập đến việc dạy nữ công, đức hạnh phụ nữ và phê phán luật lệ khắt khe với nữ giới thời đó, đồng thời chủ trương đấu tranh mạnh mẽ cho vấn đề bình đẳng nam nữ.

Trong cuộc đời thi sĩ, bà sáng tác nhiều, nhưng không gom thành tập. Nay chỉ còn một số bài thơ như: Đoan Ngọ nhật điếu Khuất Nguyên, Tức sự, Chinh Phụ thi, Thưởng bạch Mai, Vịnh ni cô, vua Thành Thái vào Nam, cảm tác khi lính Việt đi Âu chiến... và vài bài vè như Vè tiểu yêu, Vè thầy Hỷ, Vè đánh đề. 

Cho đến nay, khi nhắc đến Sương Nguyệt Anh, người ta vẫn thấy bà ở một tấm gương hoạt động cho nữ giới không ngừng nghỉ. Bà là một cây bút rắn rỏi từng nêu trên tờ "Nữ giới chung" nhiều vấn đề về phận sự đàn bà với gia đình và xã hội. Trong thời buổi giao thời, phụ nữ nước nhà vừa ra khỏi khuê môn để tiếp xúc với văn hóa phương Tây, bà Sương Nguyệt Anh rất xứng đáng là nữ sĩ tiền phong trên đất Việt.

Sau "Nữ giới chung", bà lại được mời làm chủ bút tờ Đèn Nhà Nam (tờ báo cải biến từ Nữ giới chung) nhưng bà từ chối.

Những năm tháng cuối đời

Thời gian này, bà thường xuyên bị đau nhức mắt, sức khỏe đi xuống. Nghe lời thầy thuốc, bà dẫn cháu ngoại về Mỹ Chánh Hòa (Ba Tri) ở với người em út là Nguyễn Đình Chiêm để chữa bệnh. Chỉ một thời gian ngắn, đôi mắt của bà mù hẳn. Dù vậy, bà vẫn tiếp tục nối nghề cha, dạy chữ, bốc thuốc chữa bệnh giúp đời. 

Sương Nguyệt Anh qua đời vào tháng 1/1921 tại làng Mỹ Chánh Hòa, thọ 57 tuổi. Bà được an táng cạnh mộ cha mẹ, hiện nay thuộc Khu di tích nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu, ấp 6, xã An Đức, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre.

Bằng tất cả tài năng, tâm huyết, suốt đời phấn đấu vì sự nghiệp chung, Sương Nguyệt Anh đã để lại trong tâm trí người Việt Nam hình ảnh đẹp về một nữ chủ bút đầu tiên, một nhà thơ đa tài và một người tiên phong trong công cuộc đấu tranh vì quyền lợi, địa vị của phụ nữ Việt Nam những năm đầu thế kỷ XX.

“Mỗi lần nói đến văn học sử Nam Bộ, người ta lại nghĩ tới bà, ngâm những câu thơ tế nhị của bà, nhớ đến tinh thần và chí khí thanh cao mà bà đã nêu gương cho hậu thế. Bà là nữ sĩ Thanh Quan của miền Nam”. Phạm Xuân Độ trong “Nữ thi hào Việt Nam” đã viết những dòng trân trọng như vậy về thi nghiệp của nữ sĩ Sương Nguyệt Anh.

Ngày nay, tên bà được đặt cho nhiều đường phố, trường học, câu lạc bộ... với niềm trân trọng, tự hào..

Xem thêm: María Grever - người phụ nữ được Google Doodle tôn vinh ngày 11/2/2021 là ai?