Năm 2022, đại dịch có thể chấm dứt không?
Phó biên tập The Economist của Edward Carr nói rằng, sẽ có những ổ dịch theo khu vực hoặc theo mùa, đặc biệt là ở những nơi có tỉ lệ tiêm chủng thấp. Các nhà dịch tễ học cũng sẽ theo sát các biến chủng mới có khả năng vượt qua khả năng miễn dịch của vaccine.
Nhưng dẫu vậy, trong những năm tới, COVID-19 sẽ chuyển từ đại dịch sang một dạng bệnh đặc hữu, giống như cảm cúm, cúm mùa. Hầu như cả thế giới sẽ trở về cuộc sống bình thường, hay đúng hơn là một điều bình thường mới. Gọi là thời kỳ hậu COVID-19.
Đằng sau viễn cảnh này là những thành công rực rỡ. Thành công là ở việc phần đông nhân loại đã được tiêm chủng, ở chỗ có những phương thuốc đặc trị theo từng giai đoạn và làm giảm nguy cơ tử vong.
Việc tạo ra vaccine và thuốc một cách nhanh chóng cũng là cột mốc quan trọng đối với khoa học. Vaccine bại liệt kể từ khi được thử nghiệm đã mất đến 20 năm mới được cấp phép tại Mỹ. Trong khi đó, chỉ chưa đầy 2 năm, vaccine COVID-19 đã được thế giới tìm ra và sản xuất mỗi tháng 1,5 tỷ liều. Dự đoán lên tới tổng cộng 22 tỷ liều vào tháng 6 năm tới.
Nhưng cũng cần nhắc lại, vaccine không mang đến khả năng bảo vệ 100%, nhất là trên nhóm người già. Chính thì thế, y khoa thế giới đã tạo ra thuốc đặc trị, với khả năng làm giảm nguy cơ tử vong tới 20 - 30%. Sự kết hợp giữa vaccine và thuốc đặc trị cũng giống như những bức tường, mỗi bức sẽ ngăn chặn một phần độc lực của virus, và tựu trung tạo ra một lá chắn ổn định để khiến COVID trở nên bớt nguy hiểm hơn.
Nhưng trong viễn cảnh ấy vẫn có những thất bại. Độ nguy hiểm của COVID trong tương lai thực chất phụ thuộc vào những gì nhân loại làm được ở hiện tại. Và ở hiện tại, sự miễn dịch mà nhân loại đạt được đi kèm với một cái giá rất đắt.
Có rất nhiều người được bảo vệ khỏi các biến chủng Covid hiện nay là nhờ họ bị lây nhiễm và khỏi bệnh. Và còn rất nhiều người - chủ yếu ở các nước đang phát triển - vẫn chưa được tiêm chủng hoặc tiếp cận thuốc điều trị, ít nhất là đến nửa sau năm 2022.
Các cuộc điều tra từ The Economist cho thấy, số ca tử vong vượt dự đoán thường niên trong giai đoạn xảy ra đại dịch. Theo kết quả đưa ra ngày 22/10, tổng số người chết trên thế giới rơi vào khoảng 16,5 triệu (dao động từ 10,2 đến 19,2 triệu) - nghĩa là lớn hơn 3,3 lần so với con số chính thức. Nếu dựa trên giả định về tỷ lệ lây nhiễm gây tử vong, số người đã nhiễm có thể lên tới 1,5 tỷ đến 3,6 tỷ người - cao hơn từ 6 - 15 lần so với con số được ghi nhận.
Sự kết hợp giữa lây nhiễm tự nhiên và vaccine có thể lý giải được tại sao người ta phát hiện kháng thể COVID-19 trên 93% người trưởng thành tại Anh trong mùa thu. Nhìn chung, người có nhiễm có thể tái nhiễm nhưng hệ thống miễn dịch đã từng đối mặt với virus trong lần tiếp theo sẽ phản ứng mạnh hơn. Và với việc có thêm các phương pháp điều trị mới cùng số người trẻ nhiễm bệnh gia tăng, đây có thể là lý do vì sao tỷ lệ tử vong ở nước Anh chỉ bằng 1/10 so với thời điểm đầu năm 2011. Chuyện tương tự cũng sẽ xảy ra với các quốc gia khác.
Nhưng mọi chuyện sẽ khác nếu có một biến chủng nguy hiểm hơn xuất hiện. Virus về bản chất sẽ luôn đột biến, và càng nhiều đột biến thì khả năng xuất hiện một biến chủng mới sẽ gia tăng. Nhưng biến chủng mới sẽ khó lòng chết chóc hơn so với Delta. Các phương pháp điều trị hiện nay tiên tiến hơn, trong khi công nghệ vaccine cũng có thể nhanh chóng thay đổi để đáp ứng các biến chủng mới.
Xu hướng con người sẽ chết vì COVID chủ yếu sẽ do họ đã già yếu, hoặc không thể tiếp cận vaccine và thuốc. Cũng có thể là do sự thất bại của tuyên truyền, với những người không chịu tiêm chủng. Dẫu vậy, thực tế là các nước giàu có đang tích trữ vaccine, trong khi việc đưa thuốc đến các vùng nghèo và xa xôi lại khó khăn.
Năm 2022, COVID có thể chưa chấm dứt. Nhưng hẳn là đến 2023, nó sẽ không còn là một căn bệnh nguy hiểm với các nước phát triển nữa. Dẫu vậy ở các nước nghèo hơn, nó vẫn sẽ là một mối đe dọa. Và rồi dần dần, nó sẽ chỉ trở thành một căn bệnh trong lịch sử mà thôi.
Biến chủng Delta, Kappa qua mặt vaccine COVID-19?
Các nhà khoa học Trường Y, Đại học Washington đã lấy mẫu máu từ 37 người trong độ tuổi 22-66. Những người này đã tiêm đủ 2 liều vaccine Moderna hoặc Pfizer-BioNTech, hoặc một liều vaccine Johnson & Johnson
Dữ liệu phân tích cho thấy, biến chủng Delta, Delta Plus và Kappa làm giảm hiệu lực trung hòa virus của kháng thể tạo ra nhờ vaccine.
Biến chủng Delta Plus khiến cho hiệu lực kháng thể giảm mạnh nhất. Kháng thể trên khoảng 50% người được tiêm vaccine Johnson & Johnson mất hoàn toàn hiệu lực trước các biến chủng, kết quả thử nghiệm cho thấy.
Dù hai biến chủng này có khả năng đề kháng các loại kháng thể tạo ra nhờ vaccine mạnh mẽ hơn. Delta hiện mới là biến chủng virus thống trị trên phạm vi toàn cầu.
Theo nghiên cứu, vaccine hiện nay chủ yếu tập trung vào gai glycoprotein trên bề mặt virus SARS-CoV-2. Gai glycoprotein trên virus chứa đầu N-terminal giúp tăng khả năng bám dính vào tế bào, cùng một đầu liên kết thụ thể giúp virus liên kết với thụ thể ACE2 trên tế bào của vật chủ.
Đa phần kháng thể do vaccine tạo ra sẽ tấn công vào một số vị trí cụ thể của hai đầu nói trên. Vì thế các biến chủng xuất hiện đột biến ở đầu N-terminal và đầu liên kết thụ thể, như đã xảy ra trên Delta và Kappa, kháng thể bị vô hiệu hóa.
Song qua quan sát kỹ cấu trúc lây nhiễm chính trên các biến chủng, các nhà khoa học đã xác định được kháng thể ký hiệu S2X303 có hiệu quả trung hòa virus nổi trội, với khả năng tấn công nhiều biến chủng.
Bằng việc tìm ra phương thức kháng thể này có thể tương tác với đầu N-terminal trên virus, các nhà khoa học có thể xác định cách thức kháng thể tiêu diệt virus. Việc xác định kháng thể có khả năng vô hiệu hóa nhiều biến chủng có thể giúp các nhà khoa học phát triển các loại vaccine COVID-19 thế hệ mới, tạo ra hệ thống miễn dịch hiệu quả trước sự tiến hóa của các biến chủng.
Xem thêm: Người đã tiêm vaccine tiếp xúc với F0 phải tets COVID-19 thì bao lâu có kết quả?