Một vài kỹ năng hay cho bài nghị luận văn học

I. MỞ BÀI

Mở bài 1

(Áp dụng cho văn xuôi): Nhà phê bình văn học người Nga, Bêlinxki khẳng định: “Tác phẩm nghệ thuật sẽ chết nếu nó miêu tả cuộc sống chỉ để miêu tả, nếu nó không phải là tiếng thét khổ đau hay lời ca tụng hân hoan, nếu nó không đặt ra những câu hỏi hoặc trả lời những câu hỏi đó”. Vậy nên, mỗi nhà văn muốn “đứa con tinh thần” của mình sẽ bám rễ vào mảnh đất văn chương thì không đơn thuần chỉ là phản ánh những gì nhức nhối, mà trước hết phải là “nhà nhân đạo từ trong cốt tủy” (Sê-khốp) để đặt ra “những câu hỏi và trả lời những câu hỏi đó”. Và nhà văn A với tình yêu thương con người vô bờ bến, cũng đã để cuộc đời “phả gió” vào trái tim mình, thôi thúc ông đi tìm kiếm những hạt bụi vàng lấp lánh trên cuộc đời, đúc thành những bông hoa hồng vàng sáng chói chứa chan tinh thần nhân đạo mang tên “B”. Đặc biệt, ấn tượng nhất với người đọc nhất có lẽ là đoạn văn “...”. Đoạn trích thể hiện (Vấn đề NL 1) đồng thời qua đó cho người đọc thấy... (Vấn đề NL 2)

Mở bài 2

 (Áp dụng cho thơ): Bàn về quy luật sáng tạo nghệ thuật, William Word -thi sĩ người Anh từng nói: “Thơ ca là sự bột phát của những tình cảm mãnh liệt”. Với ý niệm ấy, mỗi bài thơ chính là dòng chảy cảm xúc mạnh mẽ, giàu tâm huyết của người cầm bút. Nhà thơ với ‘trực giác nhiệm màu’, với tâm hồn nhạy cảm dễ rung động trước nhu cầu bộc bạch của nỗi lòng đã bật lên tiếng thơ mà ‘góp hương sắc cho đời’.Bài thơ B của A là một tiếng thơ như thế. Đặc biệt, tác giả đã khắc họa thành công đoạn thơ dưới đây, đoạn thơ thể hiện (Vấn đề NL 1) đồng thời qua đó cho người đọc thấy... (Vấn đề NL 2).

Mở bài 3

 (Áp dụng chung): Puskin từng viết: “Linh hồn là ấn tượng của một tác phẩm. Cây cỏ sống được là nhờ ánh sáng, chim muông sống được là nhờ tiếng ca, một tác phẩm sống được là nhờ tiếng lòng của người cầm bút”. Và nhà văn/ nhà thơ A đã để tiếng lòng của mình cất lên qua tác phẩm B. Đến với tác phẩm B, người đọc chắc hẳn vô cùng ấn tượng với đoạn trích... Qua đó thấy được ... (vấn đề nghị luận 1) cũng như... (Vấn đề nghị luận 2).

II. THÂN BÀI

a. Khái quát:

Mỗi tác phẩm nghệ thuật phải thực sự là "tiếng sáo thổi lòng thời đại, thành giao liên dẫn dắt đưa đường". Dường như ý thức rõ về điều này, nhà văn A đã viết nên "B". Áng văn là "tiếng sáo", là "giao liên" dẫn ta tới C.

Nêu xuất xứ/ Hoàn cảnh sáng tác/ Cảm hứng chủ đạo (Với thơ)/ Tóm tắt (Với truyện, kịch).

b. Phân tích nội dung

* Với thơ:

Dùng lời văn của mình để làm rõ nội dung (nói cái gì? nói như vậy là có ý gì?); nghệ thuật (biện pháp nghệ thuật gì?); ý nghĩa của dẫn chứng (có thể từ ngữ tiêu biểu hoặc cả câu thơ được trích dẫn).

Để phân tích được dẫn chứng phải hiểu nghĩa của từ ngữ, vận dụng những hiểu biết về tác giả, hoàn cảnh sáng tác bài thơ, những kiến thức đọc hiểu về văn bản, hiểu biết về văn học và đời sống; liên tưởng và tưởng tượng, nhận xét và suy luận (lưu ý: phân tích, cảm nhận chứ không diễn xuôi đoạn thơ, sẽ bị trừ điểm).

* Với bút kí, tùy bút, văn xuôi:

- Xác lập luận điểm dựa trên nhóm câu có cùng chung nội dung

- Chú ý các câu văn, hình ảnh có sử dụng nghệ thuật. Nhất là kiểu câu sử dụng các động từ, tính từ. Kiểu câu phức, câu ghép, câu đặc biệt…

- Có sự liên kết với nội dung chung và giá trị chung của tác phẩm đó.

- Sau khi cảm nhận hết đoạn trích thì cảm nhận đoạn sau đó một cách sơ lược (7-8 dòng); nếu như là đoạn kết tác phẩm thì thôi.

c. Phân tích nghệ thuật

Leonit Leonop cho rằng: “Mỗi tác phẩm là một phát minh về hình thức và một khám phá về nội dung”. Thật vậy, bên cạnh một nội dung sâu sắc, hình thức nghệ thuật là một yếu tố quan trọng không thể thiếu làm nên giá trị tác phẩm. Tác phẩm B của A là một tác phẩm văn học trọn vẹn không chỉ bởi giá trị nội dung sâu sắc mà còn bởi hình thức nghệ thuật độc đáo. (Nối tiếp phần nhận xét dưới đây)

- Đối với thơ:

Đoạn thơ đã sử dụng thành công thể thơ......... kết hợp với ngôn ngữ thơ mộc mạc, giản dị/ tinh tế, tài hoa; hình ảnh thơphong phú, giàu cảm xúc. Tác giả còn sử dụng nhuần nhuyễn các biện pháp tu từ:..............

- Đối với văn xuôi:

Tác giả đã xây dựng thành công tình huống truyện độc đáo, cốt truyện hấp dẫn người đọc. Cách kể chuyện sinh động, lôi cuốn. Ngôn ngữ mộc mạc, giản dị, gần gũi với lời ăn tiếng nói của con người. Nghệ thuật phân tích tâm lí nhân vật sâu sắc, tinh tế...

- Đối với tùy bút, bút kí:

Tác giả đã thể hiện sự quan sát tinh tế, tỉ mỉ, tài hoa; vận dụng vốn kiến thứcphong phú, uyên bác thuộc nhiều lĩnh vực. Ngôn ngữ giàu chất tạo hình. Những hình ảnh so sánh, liên tưởng độc đáo. Đặc biệt, tác giả vận dụng thành công các thủ pháp nghệ thuật:...........

- Đối với kịch:

Tác giả A đã tạo ra một tình huống nghệ thuật đặc sắc, giàu tính biểu tượng, xây dựng những nhân vật có tính cách đa diện, phức tạp và sống động qua lời thoại giàu tính cá thể và hành động kịch logic, có sự phối hợp nhịp nhàng giữa hành động bên ngoài và hành động bên trong. Ngôn ngữ kịch vừa có màu sắc mỉa mai, dí dỏm, vừa mang tính chất triết lí nghiêm trang, phù hợp với tính cách nhân vật.

d. Đánh giá:

Nếu như “tương lai của một nhà văn được đánh giá qua văn học anh ta để lại” như lời của Albert Camus thì tôi nghĩ A có thể tự hào về những gì mà ông/bà đã để lại cho đời. Trang sách của A đã làm đúng công việc của một kẻ sĩ " nâng giấc cho những người cùng đường tuyệt lộ", làm đúng công việc của một kẻ sĩ luôn " quan hoài thường trực cho số phận con người". B sẽ tồn tại trong dòng văn học như một chân giá trị để cảnh tỉnh con người về cuộc đời đa sự, và giữ cho chúng ta một cách tiếp cận đời sống sâu sắc, một cách nhìn đầy mới mẻ về C (Vấn đề nghị luận)

Thực hiện yêu cầu 2 (Câu hỏi phụ)

III. KẾT BÀI

Kết bài 1

Bêlinxki quan niệm: “Tác phẩm nghệ thuật sẽ chết nếu nó miêu tả cuộc sống chỉ để miêu tả, nếu nó không phải là tiếng thét khổ đau hay lời ca tụng hân hoan, nếu nó không đặt ra những câu hỏi hoặc trả lời những câu hỏi đó”. Mỗi tác phẩm như một nấc thang nâng đỡ bước chân người đọc đi đến phần người, đi đến những giá trị chân – thiện – mĩ của cuộc sống. Tác phẩm B nói chung và đoạn văn/ đoạn thơ trên nói riêng của tác giả A như một làn gió mang tới cho tâm hồn con người thứ mát lành của triết lí sống đáng quý. Gấp lại trang sách mà ngọn gió ấy vẫn không ngừng thổi muôn đời.

Kết bài 2

Đoạn thơ/ đoạn văn trên tiêu biểu cho tài năng và phong cách nghệ thuật của tác giả A . “Thời gian hủy hoại các lâu đài nhưng làm giàu những vần thơ” (Jorge Luis Borges). Một khoảnh khắc, ta bất chợt nhận ra, rằng thời gian vô tình nhất cũng trở nên dịu dàng khi đứng trước những vần thơ, câu viết. Năm tháng chảy trôi không khiến “B” rơi vào quên lãng, mà rơi vào khoảng trống trong trái tim và khối óc của con người, để người ta mãi nhớ, mãi trân trọng một tác phẩm để đời như thế.

Xem thêm: Vài lưu ý quan trọng khi làm phần thi nghị luận xã hội