Một số thuật ngữ sử dụng trong bài văn nghị luận văn học

Tình huống truyện

Tình huống truyện là hoàn cảnh riêng được trao bởi một sự kiện đặc biệt, tiêu biểu mà tại đó, cuộc sống được dồn tụ, được nén chặt lại và bộc lộ sắc nét nhất ý đồ tư tưởng của người nghệ sĩ.

Có ba kiểu tình huống truyện thường gặp: tình huống hành động (Chữ người tử tù, Vợ nhặt...), tình huống tâm trạng (Những đứa con trong gia đình...), tình huống nhận thức (Chiếc thuyền ngoài xa...).

Trữ tình ngoại đề

Trữ tình ngoại đề là một trong những yếu tố ngoài cốt truyện giúp tác giả làm rõ hơn tư tưởng của tác phẩm, bộc lộ quan điểm của mình đối với nhân vật cũng như quan niệm nhân sinh của mình...

Nghịch lý là thủ pháp xây dựng trên tương quan đối lập gây án tượng bất ngờ, khơi gợi những suy nghĩ có chất trí tuệ lý thú. Nguyên tắc nghịch lý là một trong những cơ sở để xây dựng hình tượng các nhân vật.

Bi kịch

Bi kịch thường phản ánh mối xung đột không thể điều hòa được giữa cái thiện và cái ác, cái cao cả và cái thấp hèn... diễn ra trong một tình huống cực kỳ căng thẳng mà nhân vật thường chỉ thoát ra khỏi nó bằng cái chết hoặc kết thúc bi thảm gây nên những suy tư và xúc động mạnh mẽ đối với người đọc, người xem.

Dòng ý thức

Dòng ý thức là kỹ thuật viết của văn học hiện đại hướng tới tái hiện đời sống nội tâm, cảm xúc, liên tưởng. Viết tác phẩm theo nối dòng ý thức đòi hỏi nhà văn sáng tạo, vận dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật mới như đảo ngược thời gian, thời gian đồng hiện, hòa trộn thực hư, hiện tại, quá khứ, tương lai. 

Xung đột

Xung đột là những va chạm, những đụng độ trực tiếp hoặc sự không tương thích, đối thoại giữa tính cách với hoàn cảnh, giữa các tính cách với nhau, giữa những phương diện khác nhau của một tính cách.

Hình tượng nghệ thuật

Hình tượng nghệ thuật là cái khách thể đời sống được nghệ sĩ tái hiện bằng tưởng tượng sáng tạo trong tác phẩm. Hình tượng nghệ thuật không phải là sao chép y nguyên, mà là tái hiện có chọn lọc, sáng tạo thông qua trí tưởng tượng và tài năng của nghệ sĩ, sao cho các hình tượng mang lại ấn tượng sâu sắc, làm cho người nghệ sĩ cũng như người đọc, người xem day dứt và trăn trở. 

Điển hình hóa

Điển hình hóa luôn luôn gắn với quá trình khái quát hóa và cá thể hóa nhằm làm cho hình tượng vừa khái quát được những nét quan trọng nhất, bản chất nhất của đời sống, lại có được hình thức cụ thể - cảm tính của cá thể độc đáo và không lặp.

Giọng điệu

Giọng điệu là thái độ, tình cảm, lập trường tư tưởng của nhà văn đối với hiện tượng được miêu. Giọng điệu thể hiện trong lời văn quy định cách xưng hô, gọi tên, dùng từ, sắc điệu, tình cảm, thành kính, suồng sã, ngợi ca hay châm biếm, giọng điệu phản ánh lập trường xã hội thái độ tình cảm và thị hiếu thẩm mỹ của tác giả.

Xem thêm: “Trong anh và em hôm nay… Làm nên Đất Nước muôn đời”