Bàn về cảm hứng nhân đạo trong 2 tác phẩm Chí Phèo và Vợ chồng A Phủ

ĐỀ BÀI:

Nhân đạo là một trong hai cảm hứng chủ đạo xuyên suốt nền văn học Việt Nam. Cảm hứng nhân đạo đó ở văn học từ 1930 đến 1945 có gì giống và khác ở văn học từ 1945 đến 1975 ? 

Hãy phân tích và chứng minh qua hai truyện ngắn Chí Phèo của Nam Cao (theo Ngữ văn 11, tập một) và Vợ chồng A Phủ của Tô Hoài (theo Ngữ văn 12, tập hai). 

DÀN Ý CHI TIẾT:

A. Tìm hiểu đề

- Dạng đề : Tổng hợp - So sánh hai giai đoạn, hai tác phẩm, của hai tác giả, cùng thể loại, có định hướng. 

- Đối tượng nghị luận : Cảm hứng nhân đạo ở văn học từ 1930 đến 1945 có gì giống và khác ở văn học từ 1945 đến 1975 ? 

- Thao tác : Tổng hợp, phân tích, chứng minh, so sánh, giải thích… 

- Phạm vi dẫn chứng : Chí Phèo và Vợ chồng A Phủ.

B. Lập dàn ý

1. Giới thiệu : Vấn đề cần nghị luận, hai tác giả, hai tác phẩm 

2. So sánh sự giống và khác của cảm hứng nhân đạo trong văn học Việt Nam từ 1930 đến 1945 và từ 1945 đến 1975 

2.1. Giống 

- Ca ngợi vẻ đẹp của con người, nhất là tầng lớp nhân dân cực khổ lầm than

- Tố cáo, lên án những thế lực bạo tàn gây đau khổ cho con người

- Đồng cảm với những số phận bất hạnh

- Đồng tình với ước mơ, nguyện vọng chính đáng của con người và khát khao đổi thay số phận cho họ.

2.2. Khác 

+ Văn học từ 1930 đến 1945 

- Coi con người là nạn nhân bất lực của hoàn cảnh. 

- Khao khát đổi thay số phận cho con người nhưng bế tắc, bất lực.

+ Văn học từ 1945 đến 1975 

- Quan niệm con người không phải là nạn nhân của hoàn cảnh mà có khả năng cải tạo hoàn cảnh. 

- Khẳng định và tin tưởng khả năng cách mạng của con người dưới sự lãnh đạo của Đảng, giúp họ nhanh chóng đổi thay số phận.

2.3. Lí giải nguyên nhân 

a. Giống : Đều là các nhà văn chân chính, đều là những nhà nhân đạo từ trong cốt tuỷ (Sê-khốp).

b. Khác : Do hoàn cảnh lịch sử xã hội, do ý thức hệ tư tưởng.

- Các nhà văn 1930-1945 (chủ yếu là các nhà văn hiện thực phê phán) : Mang ý thức hệ tư sản, tiểu tư sản, hầu hết chưa tham gia cách mạng nên mới chỉ thấy tác động một chiều của hoàn cảnh đối với con người, nhìn con người và hiện thực xã hội có phần bi quan. 

- Các nhà văn 1945-1975 : Đồng thời là những chiến sĩ cách mạng, trực tiếp tham gia vào hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ, thấm nhuần tư tưởng của chủ nghĩa cộng sản nên có tinh thần lạc quan cách mạng, thấu suốt tương lai. 

3. Phân tích, chứng minh qua Chí Phèo và Vợ chồng A Phủ 

3.1. Giống 

a. Ca ngợi vẻ đẹp của con người 

* Chí Phèo : Ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn của người nông dân như :

+ Chí Phèo : Nhiều lần khẳng định bản chất hiền lành, lương thiện của Chí, ngay cả khi Chí là con quỷ dữ của làng Vũ Đại.

+ Thị Nở : Bản chất nhân hậu.

* Vợ chồng A Phủ : Ca ngợi vẻ đẹp người lao động miền núi Tây Bắc :

+ Vẻ đẹp hình thức : 

- Mị : Gián tiếp qua chi tiết trai đến đứng nhẵn chân vách đầu buồng Mị; qua việc Pá Tra đến hỏi Mị làm con dâu trừ nợ ; qua việc A Sử bắt Mị về làm vợ. 

- A Phủ : Khoẻ mạnh, cường tráng, nam tính.

+ Vẻ đẹp tâm hồn, tính cách : 

- Mị : Yêu đời, yêu cuộc sống ; yêu tự do ; yêu lao động ; hiếu thảo ; sức sống tiềm tàng, mãnh liệt.

- A Phủ : Tự do ; mạnh mẽ ; cần cù lao động. 

b. Tố cáo, lên án những thế lực bạo tàn gây đau khổ cho con người 

* Chí Phèo : Tố cáo các thế lực :

+ Thực dân : Gián tiếp qua hình ảnh nhà tù.

+ Phong kiến : Câu kết với nhau bóc lột người nông dân đến tận xương tuỷ và đẩy họ vào con đường lưu manh tha hoá, tiêu biểu là bá Kiến. 

+ Thành kiến nghiệt ngã của xã hội (lời bà cô thị Nở).

* Vợ chồng A Phủ : Lên án giai cấp thống trị miền núi, tiêu biểu là cha con thống lí Pá Tra :

+ Bóc lột người lao động bằng cách cho vay nặng lãi và lợi dụng sức lao động của con người :

- Mị phải làm dâu gạt nợ nhà thống lí Pá Tra, món nợ truyền kiếp, thực chất là một thứ người ở không công.

- A Phủ vay tiền của Pá Tra để nộp vạ và trở thành người ở trừ nợ, người ở không công.

- Những người đàn bà sống trong nhà thống lí Pá Tra, tuổi còn trẻ nhưng cái lưng đã còng rạp xuống vì công việc.

+ Đày ải, biến người lao động thành những nô lệ, phục vụ cho chúng :

- Mị : Trước khi về nhà Pá Tra là một cô gái rất yêu đời, yêu cuộc sống. Sau khi về nhà Pá Tra chỉ còn là con trâu, con ngựa, con rùa, lầm lũi cả ngày không nói, chỉ biết vùi vào việc làm cả đêm cả ngày như một cỗ máy.

- A Phủ : Trước khi về nhà Pá Tra là một thanh niên với tính cách tự do, mạnh mẽ, không sợ cường quyền, bạo lực. Sau khi về nhà Pá Tra trở thành một nô lệ, làm lợi cho nhà thống lí. 

+ Cấu kết với thực dân Pháp đàn áp phong trào cách mạng vùng cao : Bố con Pá Tra đã vào ở trong đồn Tây.

c. Đồng cảm với những số phận bất hạnh 

* Chí Phèo 

+ Đồng cảm với số phận của Chí Phèo :

- Miêu tả Chí như là nạn nhân của xã hội : Chí hiền lành, lương thiện ; thực dân, phong kiến đã làm cho Chí tha hoá ; Chí khao khát hoàn lương mà không được ; Chí phải chết đau khổ trên ngưỡng cửa của xã hội loài người. 

- Sự đồng cảm còn thể hiện ở những day dứt trong tiếng chửi của Chí ở đầu tác phẩm ; những bế tắc của Chí trong câu hỏi ở cuối tác phẩm.

+ Đồng cảm với số phận thị Nở :

- Miêu tả thị Nở với tất cả sự thiệt thòi nhất của hoá công : Xấu, nghèo, dở hơi, dòng giống mả hủi.

- Sự đồng cảm còn thể hiện ở việc thấu hiểu khát khao tình yêu, hạnh phúc của thị, rất muộn mằn, khiêm tốn, chỉ là một người đàn ông như Chí Phèo nhưng cũng không có được. 

* Vợ chồng A Phủ : Đồng cảm sâu sắc với số phận người lao động nghèo ở miền núi như Mị và A Phủ : 

- Miêu tả họ như là nạn nhân của món nợ truyền kiếp.

- Miêu tả họ như là nạn nhân của tín ngưỡng lạc hậu : Cả Mị, A Phủ và những người đàn bà khác đều tin rằng mình đã bị cúng trình ma nhà thống lí Pá Tra cho nên chỉ còn biết đợi ngày rũ xương ở đây thôi.

d. Đồng tình ước mơ, nguyện vọng chính đáng của con người, khát khao đổi thay số phận cho họ

- Ước mơ được sống tự do : Mị, A Phủ

- Khát khao tình yêu, hạnh phúc : Thị Nở, Mị

- Mong muốn được sống bình thường, lương thiện : Chí Phèo.

3.2. Khác 

a. Chí Phèo 

- Nam Cao nhìn những người nông dân như Chí Phèo, thị Nở là những nạn nhân, sản phẩm của hoàn cảnh xã hội thực dân phong kiến.

- Mặc dù đồng tình và khao khát đổi thay số phận cho những người nông dân cùng hơn cả dân cùng, những con người dưới đáy, bị xa lánh, hắt hủi nhưng tác giả cũng đành bất lực : Kết thúc tác phẩm là sự chấm dứt đột ngột của mối tình Chí Phèo thị Nở, là cái chết bi phẫn của Chí trên ngưỡng cửa trở về với cuộc đời lương thiện, thể hiện cái nhìn bi quan về tương lai của người nông dân.

b. Vợ chồng A Phủ 

- Tô Hoài nhìn người lao động miền núi Tây Bắc không phải là nạn nhân của hoàn cảnh mà là những người có khả năng cải tạo hoàn cảnh.

- Đồng tình với khát vọng đổi thay số phận của họ, quan trọng hơn, ông đã chỉ ra con đường tất yếu họ cần phải đi và khẳng định khả năng đi tới với cách mạng của họ, đấu tranh tự giải phóng chính mình : Mị, A Phủ đã giải thoát cho nhau, cùng nhau tới Phiềng Sa trở thành du kích.

4. Đánh giá khái quát 

- Cảm hứng nhân đạo cùng với cảm hứng yêu nước là hai sợi chỉ đỏ xuyên suốt toàn bộ nền văn học Việt Nam. Về cơ bản có những biểu hiện chung song ở mỗi thời kì, giai đoạn, do hoàn cảnh lịch sử xã hội, do ý thức hệ tư tưởng của các nhà văn khác nhau, lại có những biểu hiện riêng. 

- Sự giống và khác của cảm hứng nhân đạo ở hai giai đoạn văn học tạo nên sự phong phú, đa dạng trong thành tựu của nền văn học nước nhà về mặt nội dung tư tưởng.

(Nguồn: Lớp văn cô Trần Phương)

Xem thêm: Tham khảo ngay: Đề thi và đáp án môn Ngữ văn thi tốt nghiệp THPT 3 năm gần nhất