Nguyên phi Ỷ Lan - nữ chính trị gia kiệt xuất trong lịch sử Việt Nam

Nguyên phi Ỷ Lan là bà hoàng tài sắc vẹn toàn, một nhà Phật học nổi tiếng, một nữ danh nhân tuyệt vời trong lịch sử Việt Nam.

Đỗ Thu Nga Theo dõi
Sống Đẹp
Nguồn: Internet

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, từ sau chiến thắng Chiêm Thành, nước Đại Việt trở thành vùng đất thanh bình, thịnh vượng với nền nông nghiệp phát triển. Bên cạnh đó các công trình, cung điện, chùa chiền tráng lệ cũng bắt đầu được xây dựng. Các nghề thủ công như đúc đồng, điêu khắc, làm gốm... cũng phát triển đạt đến đỉnh cao. Thuyền buôn của Đại Việt giăng buồm đi khắp các nơi ở khu vực Đông Nam Á đến các nước Tống, Chiêm Thành, Chân Lạp... để buôn bán hương liệu, gia vị, tơ lụa, đồ gốm, thổ sản... 

Thậm chí Đại Việt còn có nguồn lợi từ mỏ vàng, mỏ đồng ở phía Bắc. Người Việt ở các vùng có mỏ khoáng sản trở nên giàu có. Khi có tiền, họ mua người ở từ nước Tống về giúp việc. Hải cảng Vân Đồn tập nập ghe thuyền ngoại quốc đến buôn bán. Dưới thời Lý Thành Tông, nước Chân Lạp cũng thường gửi sứ giả sang nộp cống phẩm. Nước Tống hùng mạnh nhưng cũng không dám dòm ngó xuống phía Nam.

Thế nhưng, đúng thời điểm nước nhà hưng thịnh (1072) thì vua Lý Thánh Tông lại băng hà (hưởng dương 50 tuổi). Thái tử kế vị là Lý Càn Đức khi đó mới 7 tuổi (lịch sử gọi là vua Lý Nhân Tông). Vì vua còn nhỏ chưa hiểu triệu trị nước nên triều đình rơi vào cảnh đấu đá nội bộ, tranh giành quyền lực.

vi-sao-nguyen-phi-y-lan-bi-goi-la-ba-hoang-lam-tai-nhieu-toi-5
Lý Thánh Tông - vị hoàng đế tạo nên trăm năm thịnh thế

Lúc này, phe của nguyên phi Ỷ Lan được Thái úy Lý Thường Kiệt ủng hộ. Phe của Thượng Dương Hoàng Thái hậu được Thái sư Lý Đạo Thành phò tá. Hai bên không ưa nhau, nhiều cuộc cạnh tranh chốn quan trường đã nổ ra.

Sử sách ghi chép rất rõ, bà Ỷ Lan là mẹ đẻ của vua Lý Nhân Tông, lại là người có tài trị quốc, từng có kinh nghiệm nhiếp chính lúc tiên đế Lý Thánh Tông thân chinh nên được không ít triều thần ủng hộ. Thế nhưng, Thái sư Lý Đạo Thành lại là người trọng lễ giáo, ông đã cùng những người ủng hộ suy tôn Thượng Dương hoàng thái hậu - vợ chính thức của tiên đế Lý Thánh Tông lên làm nhiếp chính. Thượng Dương Hoàng Thái hậu tuy có danh chính ngôn thuận nhưng lại không thông hiểu chuyện trị quốc, thiếu uy tín trong quần thần. 

Lúc này, nguyên phi Ỷ Lan lại cũng sinh lòng tự phụ. Bà nghĩ rằng, mình có công sinh ra vua lại giỏi giang, có nhiều công trạng hơn nhưng không được dự nhiếp chính nên sinh lòng ghen ghét, bất phục. Từ một cô gái hái dâu vùng Kinh Bắc, bà trở thành người phụ nữ đầy quyền lực, mưu mô ở chốn hậu cung.

Ỷ Lan đã thuyết phục Thái úy Lý Thường Kiệt về phe mình trong cuộc chiến tranh giành quyền lực để làm áp lực lên vị vua nhỏ Lý Nhân Tông và triều thần. Mặc khác, bà dùng thân phận mẹ vua để nói với vua rằng: Mẹ già khó nhọc mới có ngày hôm nay mà giờ phú quý người khác được hưởng thế thì sẽ để mẹ già vào đâu?

vi-sao-nguyen-phi-y-lan-bi-goi-la-ba-hoang-lam-tai-nhieu-toi
Tranh vẽ Nguyên phi Ỷ Lan

Vua Lý Nhân Tông đã vì chữ hiếu với mẹ để mà ra tay, Thượng Dương Hoàng Thái hậu khi đó bị giam lỏng trong cung với 72 tì nữ. Đến năm 1073, vua Lý Nhân Tông cùng một số triều thần lại thể theo tục lệ tùy táng vốn thịnh hành trong giới quý tộc trung đại, bắt Thượng Dương Hoàng Thái hậu và 72 tì nữ phải chết theo tiên đế Lý Thánh Tông. Sau khi Thượng Dương Hoàng Thái hậu chết, Ỷ Lan Hoàng Thái phi được vua phong làm Linh Nhân Hoàng Thái hậu, giữ vai trò nhiếp chính lần 2 cùng với Thái úy Lý Thường Kiệt làm phụ chính. 

Vua phong cho Lý Thường Kiệt chức Đôn Quốc thái úy, Đại tướng quân, Đại tư đồ, gia hiệu Thượng phụ công, đứng đầu cả 2 ban văn, võ. Thái sư Lý Đạo Thành và toàn bộ những người ủng hộ Thượng Dương Hoàng Thái hậu đã hoàn toàn thất thế. Thái sư Lý Đạo Thành lãnh chức Tả gián nghị đại phu, được điều ra coi châu Nghệ An. Đối với vị Thái sư này thì chức vụ này chẳng khác gì bị đi đày. Vốn đây là một bước đi loại trừ địch thủ chính trị tại Trung ương của Ỷ Lan Linh Nhân hoàng thái hậu.

Và những đấu đá tranh quyền của nội bộ nhà Lý đã không thể lọt qua được mắt tai mắt của nhà Tống. Phía phương Bắc nhận thấy đây là thời cơ có lợi để tiến quân đánh Đại Việt. Tuy nhiên, mưu đồ của nhà Tống đã không thành công.

 Cụ thể, vào năm 1076, triều Tống phái đại binh sang xâm chiếm Đại Việt. Thái hậu Ỷ Lan đã cùng Lý Thường Kiệt và một số quần thần bày mưu chống địch. Kết quả, đại quân Tống thất bại thảm hại, lũ lượt kéo nhau chạy bán sống bán chết về nước. 

Trong chiến thắng đó có công lao không hề nhỏ của Thái hậu Ỷ Lan. Sau 13 năm tiến cung, không chỉ trở thành một nguyên phi bình thường mà còn trở thành 1 người phụ nữ quyền lực nhất trong lịch sử Việt Nam. 

vi-sao-nguyen-phi-y-lan-bi-goi-la-ba-hoang-lam-tai-nhieu-toi-8
Tượng nguyên phi Ỷ Lan

Lời bàn:

Cho đến nay, nhiều cứ liệu lịch sử nhận xét: Nguyên phi Ỷ Lan là một nhân vật lịch sử xuất chúng. Bà là người phụ nữ tài sắc vẹn toàn, một nhà Phật học nổi tiếng, một trong những nữ danh nhân tuyệt vời của lịch sử Việt Nam. 

Bên cạnh công lao ổn định và phát triển đất nước, bà Ỷ Lan còn có hai việc nổi bật đã được sử cũ biên chép, đó là việc "chuộc người" (năm 1103) và việc "đề xuất lệnh cấm trộm trâu và giết trâu bừa bãi" (năm 1117) như đã kể trên. Việc thứ nhất được sử thần Ngô Sĩ Liên khen là: "Thái hậu đổi đời cho họ, cũng là việc làm chân chính vậy". Còn việc thứ hai khiến nhiều người dân càng kính trọng và biết ơn bà, bởi "con trâu là đầu cơ nghiệp".

Tuy nhiên, trong trang sử đời bà không khỏi có một vết đen, đó là việc giết chết Thái hậu Thượng Dương và 72 người thị nữ. Tục truyền rằng bà rất hối hận về việc này nên đã làm nhiều chùa Phật để sám hối, rửa oan. Xét khía cạnh khác, qua bài kệ của bà còn lưu lại trong cuốn Thiền Uyển tập anh, đã chứng tỏ bà không chỉ là người "hiểu sâu tôn chỉ" đạo Phật, mà còn là người giỏi chữ nghĩa. Và theo GS Nguyễn Khắc Thuần, "chính những lời đối đáp giữa bà với các bậc cao tăng đã đặt nền tảng đầu tiên cho việc ra đời của sách Thiền Uyển tập anh rất có giá trị sau này".

Tuy xuất thân là một nữ nông dân nghèo, được hưởng vinh hoa phú quý nhưng tâm hồn bà không bị vẩn đục. Trong bài “Kệ” còn truyền đến ngày nay, bà đã viết: Sắc là không, không tức sắc/Không là sắc, sắc tức không/Sắc? Không? thôi mặc cả/Mới thấu được chân tông. Với tư tưởng trong bài “Kệ” này, hoàng thái hậu Ỷ Lan đã được thế giới ghi nhận là một tác gia Phật học thời Lý - Trần và là nữ Phật học đầu tiên của nước nhà.

Ỷ Lan (7 tháng 4, 1044 – 24 tháng 8, 1117) hay còn gọi là Linh Nhân Hoàng thái hậu. bà là phi tần của Hoàng đế Lý Thánh Tông, mẹ ruột của hoàng đế Lý Nhân Tông trong lịch sử Việt Nam.

Bà đã hai lần đăng đàn nhiếp chính, khiến đất nước dưới triều triều Lý được hưng thịnh, những đóng góp cho hoàng triều nhà Lý nhất là về Phật giáo và tài năng trị nước của bà đều được sử gia khen ngợi và tán dương. Tuy vậy, để có thể có quyền hành nhiếp chính đất nước, bà đã mưu kế dựa vào Lý Thường Kiệt, phế truất và sát hại Thái hậu nhiếp chính tiền nhiệm là Thượng Dương Hoàng thái hậu. Việc làm này đã gây nên nhiều tranh cãi xung quanh bà.

Bà qua đời vào năm 1117, thọ 73 tuổi, Mùa thu, tháng 8, cùng năm ấy, chôn Linh Nhân Hoàng thái hậu ở Thọ lăng, thuộc phủ Thiên Đức (nay là đất huyện Tiên Sơn, thuộc Bắc Ninh).

Câu nói nổi tiếng nhất của bà là: "Muốn nước giàu dân mạnh, điều quan trọng là phải biết nghe lời can gián của đấng trung thần. Lời nói ngay nghe chướng tai nhưng có lợi cho việc làm. Thuốc đắng khó uống nhưng chữa được bệnh... Phải xem quyền hành là một thứ đáng sợ. Quyền lực và danh vọng thường làm thay đổi con người. Tự mình tu đức để giáo hóa dân thì sâu hơn mệnh lệnh. Dân bắt chước người trên thì nhanh hơn pháp luật. Muốn nước mạnh hoàng đế phải nhân từ với muôn dân. Phàm xoay cái thế thiên hạ ở nhân chứ không phải ở bạo. Hội đủ những điều ấy, nước Đại Việt sẽ vô địch".

Xem thêm: Nỗi oan ngàn năm của bà hoàng Thượng Dương và thảm án chấn động lịch sử triều Lý

Bình luận
Mới nhất
Vui lòng để bình luận.

Đọc thêm

Cuộc đời Trường Lạc Thái hậu trải qua bao thăng trầm với số phận bi thảm nhất sử Việt. Bà từng là quý phi được sủng ái bỗng 1 ngày thất sủng, sống trong cô đơn. Sau đó dính nghi án giết vua và cuối đời bị chính cháu nội sát hại.

Bà hoàng có số phận bi thảm nhất sử Việt: Bỗng dưng thất sủng, hạ độc giết vua, bị cháu nội ban chết vì lý do không ngờ
0 Bình luận

Sử Việt ghi nhận ít nhất 3 Thái hậu lâm triều nhiếp chính nhưng nước tiếng về tham vọng quyền lực và chứa đựng nhiều ẩn ức lịch sử hơn là Tuyên Từ Thái hậu Nguyễn Thị Anh. 

Nguyễn Thị Anh - Thái hậu ác nhất sử Việt: Mưu hại Hoàng tự, giết vua gây thảm án Lệ Chi Viên, tàn sát công thần
0 Bình luận

Sinh thời, Hoàng Thái hậu Từ Dũ là người đoan chính, nhã nhặn, đức độ. Bà sống qua 10 đời vua Nguyễn, thọ gần 100 tuổi, có cách dạy vua Tự Đức độc đáo và lối sống vô cùng giản dị.

Hoàng Thái hậu Từ Dũ: Thọ gần 100 tuổi, sống qua 10 đời vua Nguyễn
0 Bình luận

PC Right 1 GIF

Bài mới

TP.HCM mở lớp học bơi miễn phí cho người dân

Bắt đầu từ tháng 5 này, Trung tâm Thể thao dưới nước TP.HCM sẽ bắt đầu mở các lớp học bơi cơ bản miễn phí cho người dân thành phố.

Hải An
Hải An 4 ngày trước
Học sinh Việt Nam xuất sắc giành huy chương vàng tại 'kỳ thi Hóa học khó nhất hành tinh”

Cả 4 học sinh Việt Nam tham dự Kỳ thi Olympic Hóa học Quốc tế Mendeleev năm nay đều đạt huy chương, gồm 2 huy chương Vàng và 2 huy chương Bạc.

Thanh Tú
Thanh Tú 4 ngày trước
Không nhà, không người thân cụ bà 30 năm sống dưới gầm cầu thang vẫn dang tay với người lạ

Suốt 3 thập kỷ sống dưới gầm cầu thang, cụ bà Nguyễn Thị Sang (79 tuổi, TPHCM) vẫn sẵn sàng mở lòng, cưu mang người xa lạ. Giữa phố thị tấp nập, đâu đó vẫn có những mảnh đời nương tựa nhau bằng nghĩa tình vô giá!

Hải An
Hải An 5 ngày trước
Hành động ấm lòng của hai thực tập sinh khi thấy bà cụ U80 đưa em gái 69 tuổi vào viện khám

“Gặp tôi, bà Húng giọng run run, hai hàng nước mắt chực trào nói “bác ơi, bác cứu lấy em tôi. Nó khó thở. Tôi thương nó quá”. Giây phút ấy tôi rất xúc động”, nam thực tập sinh chia sẻ.

Thanh Tú
Thanh Tú 5 ngày trước
Cụ bà U90 11 năm miệt mài nấu cháo tặng cho bệnh nhân có hoàn cảnh khó khăn

Hơn 10 năm nay, đã có hàng ngàn suất cháo được cụ Chu Thị Lương (81 tuổi, ngụ TT.Cẩm Xuyên, H.Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh) trao đến tay những người có hoàn cảnh khó khăn.

Hải An
Hải An 6 ngày trước
Ấm lòng nghĩa đồng bào với hơn 1.700 “bữa cơm đoàn kết” mừng ngày giải phóng Hải Phòng

Những ngày này, khắp các thôn, tổ dân phố, đâu đâu cũng rộn ràng “bữa cơm đoàn kết” được người dân Hải Phòng tổ chức để chào mừng 70 năm ngày giải phóng thành phố.

Thanh Tú
Thanh Tú 6 ngày trước
Người hùng giữa đời thực: Bác sĩ kịp thời cứu cô gái bị tai nạn, nằm co giật trên đường

Trên đường về nhà, bác sĩ Phạm Tiến Mạnh vô tình nhìn thấy một cô gái bị tai nạn giao thông, nằm trên đường trong tình trạng tay chân co quắp, sùi bọt mép nên vội vã xuống hỗ trợ.

Hải An
Hải An 7 ngày trước
Kịp thời cứu người phụ nữ mang thai 8 tháng rơi xuống giếng sâu 20m

Người phụ nữ mang thai ở tháng 8 thai kỳ không may rơi xuống giếng sâu 20m trong khi đi mua đồ cho gia đình, may mắn được Công an tỉnh Tây Ninh ứng cứu kịp thời.

Đăng Dương
Đăng Dương 7 ngày trước
“10 năm cõng bạn” – khoảnh khắc đẹp nhất tại lễ tốt nghiệp Đại học Bách Khoa

Ngô Văn Hiếu- nhân vật chính trong câu chuyện từng gây xúc động "10 năm cõng bạn" đến trường, tiếp tục lay động nhiều người khi vượt gần 100km, từ Thái Bình lên Hà Nội để cõng người bạn thân lên sân khấu ĐH Bách khoa nhận bằng tốt nghiệp.

Hải An
Hải An 12/05
Chiếc ốp điện thoại đẹp nhất của bố: “Con yêu bố lắm”

Chiếc ốp ấy có thể không phải là món đồ đắt tiền, không hợp thời hay sang trọng. Nhưng chắc chắn, với người bố ấy đó là chiếc ốp điện thoại đẹp nhất trên đời.

Người dân Nghệ An chung tay “giải cứu” hỗ trợ xe chở dưa hấu bị lật

Sáng ngày 10/5, tại TP Vinh (Nghệ An) người dân cùng nhau hỗ trợ, mua giúp dưa hấu cho tài xế xe tải sau va chạm với ô tô khách, khiến một tấn dưa hấu đổ tràn ra đường.

Cựu chiến binh Đà Nẵng tự nguyện hiến gần 700m2 đất để mở đường

Ông Bùi Văn Tượng - cựu chiến binh tại TP. Đà Nẵng đã tự nguyện hiến gần 700m² đất để mở rộng con đường xóm nhỏ, góp phần thay đổi diện mạo khu dân cư, dựng xây quê hương.

Hải An
Hải An 10/05
Quân đội Nhân dân Việt Nam hào hùng tham gia lễ duyệt binh trên Quảng trường Đỏ

68 quân nhân đại diện cho Quân đội nhân dân Việt Nam đã tham gia Lễ duyệt binh kỷ niệm 80 năm Ngày Chiến thắng trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, diễn ra trên Quảng trường Đỏ Matxcơva (Nga).

Thanh Tú
Thanh Tú 09/05
Vinmec ghép gan thành công cho bệnh nhi 8 tháng tuổi

Vinmec vừa thực hiện thành công ca ghép gan đặc biệt cho bệnh nhi N.L.T 8 tháng tuổi, chỉ nặng 6.5kg từ nguồn tạng hiến của bệnh nhân chết não.

Người đàn ông Hà Nội đánh rơi 500 triệu đồng vui mừng được nhận lại

Đánh rơi chiếc ví da cùng số tiền mặt gần 500 triệu đồng, anh Nguyễn Thanh Bách (Hà Nội) xúc động, vui mừng khi nhận lại số tài sản lớn và giấy tờ tùy thân nhờ vào hành động tử tế của một quản lý nhà hàng tại Hòa Bình.

Thanh Tú
Thanh Tú 09/05
PC Right 1 GIF
Đề xuất