Nguyên phi Ỷ Lan - nữ chính trị gia kiệt xuất trong lịch sử Việt Nam

Nguyên phi Ỷ Lan là bà hoàng tài sắc vẹn toàn, một nhà Phật học nổi tiếng, một nữ danh nhân tuyệt vời trong lịch sử Việt Nam.

Đỗ Thu Nga Theo dõi
Sống Đẹp
Nguồn: Internet

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, từ sau chiến thắng Chiêm Thành, nước Đại Việt trở thành vùng đất thanh bình, thịnh vượng với nền nông nghiệp phát triển. Bên cạnh đó các công trình, cung điện, chùa chiền tráng lệ cũng bắt đầu được xây dựng. Các nghề thủ công như đúc đồng, điêu khắc, làm gốm... cũng phát triển đạt đến đỉnh cao. Thuyền buôn của Đại Việt giăng buồm đi khắp các nơi ở khu vực Đông Nam Á đến các nước Tống, Chiêm Thành, Chân Lạp... để buôn bán hương liệu, gia vị, tơ lụa, đồ gốm, thổ sản... 

Thậm chí Đại Việt còn có nguồn lợi từ mỏ vàng, mỏ đồng ở phía Bắc. Người Việt ở các vùng có mỏ khoáng sản trở nên giàu có. Khi có tiền, họ mua người ở từ nước Tống về giúp việc. Hải cảng Vân Đồn tập nập ghe thuyền ngoại quốc đến buôn bán. Dưới thời Lý Thành Tông, nước Chân Lạp cũng thường gửi sứ giả sang nộp cống phẩm. Nước Tống hùng mạnh nhưng cũng không dám dòm ngó xuống phía Nam.

Thế nhưng, đúng thời điểm nước nhà hưng thịnh (1072) thì vua Lý Thánh Tông lại băng hà (hưởng dương 50 tuổi). Thái tử kế vị là Lý Càn Đức khi đó mới 7 tuổi (lịch sử gọi là vua Lý Nhân Tông). Vì vua còn nhỏ chưa hiểu triệu trị nước nên triều đình rơi vào cảnh đấu đá nội bộ, tranh giành quyền lực.

vi-sao-nguyen-phi-y-lan-bi-goi-la-ba-hoang-lam-tai-nhieu-toi-5
Lý Thánh Tông - vị hoàng đế tạo nên trăm năm thịnh thế

Lúc này, phe của nguyên phi Ỷ Lan được Thái úy Lý Thường Kiệt ủng hộ. Phe của Thượng Dương Hoàng Thái hậu được Thái sư Lý Đạo Thành phò tá. Hai bên không ưa nhau, nhiều cuộc cạnh tranh chốn quan trường đã nổ ra.

Sử sách ghi chép rất rõ, bà Ỷ Lan là mẹ đẻ của vua Lý Nhân Tông, lại là người có tài trị quốc, từng có kinh nghiệm nhiếp chính lúc tiên đế Lý Thánh Tông thân chinh nên được không ít triều thần ủng hộ. Thế nhưng, Thái sư Lý Đạo Thành lại là người trọng lễ giáo, ông đã cùng những người ủng hộ suy tôn Thượng Dương hoàng thái hậu - vợ chính thức của tiên đế Lý Thánh Tông lên làm nhiếp chính. Thượng Dương Hoàng Thái hậu tuy có danh chính ngôn thuận nhưng lại không thông hiểu chuyện trị quốc, thiếu uy tín trong quần thần. 

Lúc này, nguyên phi Ỷ Lan lại cũng sinh lòng tự phụ. Bà nghĩ rằng, mình có công sinh ra vua lại giỏi giang, có nhiều công trạng hơn nhưng không được dự nhiếp chính nên sinh lòng ghen ghét, bất phục. Từ một cô gái hái dâu vùng Kinh Bắc, bà trở thành người phụ nữ đầy quyền lực, mưu mô ở chốn hậu cung.

Ỷ Lan đã thuyết phục Thái úy Lý Thường Kiệt về phe mình trong cuộc chiến tranh giành quyền lực để làm áp lực lên vị vua nhỏ Lý Nhân Tông và triều thần. Mặc khác, bà dùng thân phận mẹ vua để nói với vua rằng: Mẹ già khó nhọc mới có ngày hôm nay mà giờ phú quý người khác được hưởng thế thì sẽ để mẹ già vào đâu?

vi-sao-nguyen-phi-y-lan-bi-goi-la-ba-hoang-lam-tai-nhieu-toi
Tranh vẽ Nguyên phi Ỷ Lan

Vua Lý Nhân Tông đã vì chữ hiếu với mẹ để mà ra tay, Thượng Dương Hoàng Thái hậu khi đó bị giam lỏng trong cung với 72 tì nữ. Đến năm 1073, vua Lý Nhân Tông cùng một số triều thần lại thể theo tục lệ tùy táng vốn thịnh hành trong giới quý tộc trung đại, bắt Thượng Dương Hoàng Thái hậu và 72 tì nữ phải chết theo tiên đế Lý Thánh Tông. Sau khi Thượng Dương Hoàng Thái hậu chết, Ỷ Lan Hoàng Thái phi được vua phong làm Linh Nhân Hoàng Thái hậu, giữ vai trò nhiếp chính lần 2 cùng với Thái úy Lý Thường Kiệt làm phụ chính. 

Vua phong cho Lý Thường Kiệt chức Đôn Quốc thái úy, Đại tướng quân, Đại tư đồ, gia hiệu Thượng phụ công, đứng đầu cả 2 ban văn, võ. Thái sư Lý Đạo Thành và toàn bộ những người ủng hộ Thượng Dương Hoàng Thái hậu đã hoàn toàn thất thế. Thái sư Lý Đạo Thành lãnh chức Tả gián nghị đại phu, được điều ra coi châu Nghệ An. Đối với vị Thái sư này thì chức vụ này chẳng khác gì bị đi đày. Vốn đây là một bước đi loại trừ địch thủ chính trị tại Trung ương của Ỷ Lan Linh Nhân hoàng thái hậu.

Và những đấu đá tranh quyền của nội bộ nhà Lý đã không thể lọt qua được mắt tai mắt của nhà Tống. Phía phương Bắc nhận thấy đây là thời cơ có lợi để tiến quân đánh Đại Việt. Tuy nhiên, mưu đồ của nhà Tống đã không thành công.

 Cụ thể, vào năm 1076, triều Tống phái đại binh sang xâm chiếm Đại Việt. Thái hậu Ỷ Lan đã cùng Lý Thường Kiệt và một số quần thần bày mưu chống địch. Kết quả, đại quân Tống thất bại thảm hại, lũ lượt kéo nhau chạy bán sống bán chết về nước. 

Trong chiến thắng đó có công lao không hề nhỏ của Thái hậu Ỷ Lan. Sau 13 năm tiến cung, không chỉ trở thành một nguyên phi bình thường mà còn trở thành 1 người phụ nữ quyền lực nhất trong lịch sử Việt Nam. 

vi-sao-nguyen-phi-y-lan-bi-goi-la-ba-hoang-lam-tai-nhieu-toi-8
Tượng nguyên phi Ỷ Lan

Lời bàn:

Cho đến nay, nhiều cứ liệu lịch sử nhận xét: Nguyên phi Ỷ Lan là một nhân vật lịch sử xuất chúng. Bà là người phụ nữ tài sắc vẹn toàn, một nhà Phật học nổi tiếng, một trong những nữ danh nhân tuyệt vời của lịch sử Việt Nam. 

Bên cạnh công lao ổn định và phát triển đất nước, bà Ỷ Lan còn có hai việc nổi bật đã được sử cũ biên chép, đó là việc "chuộc người" (năm 1103) và việc "đề xuất lệnh cấm trộm trâu và giết trâu bừa bãi" (năm 1117) như đã kể trên. Việc thứ nhất được sử thần Ngô Sĩ Liên khen là: "Thái hậu đổi đời cho họ, cũng là việc làm chân chính vậy". Còn việc thứ hai khiến nhiều người dân càng kính trọng và biết ơn bà, bởi "con trâu là đầu cơ nghiệp".

Tuy nhiên, trong trang sử đời bà không khỏi có một vết đen, đó là việc giết chết Thái hậu Thượng Dương và 72 người thị nữ. Tục truyền rằng bà rất hối hận về việc này nên đã làm nhiều chùa Phật để sám hối, rửa oan. Xét khía cạnh khác, qua bài kệ của bà còn lưu lại trong cuốn Thiền Uyển tập anh, đã chứng tỏ bà không chỉ là người "hiểu sâu tôn chỉ" đạo Phật, mà còn là người giỏi chữ nghĩa. Và theo GS Nguyễn Khắc Thuần, "chính những lời đối đáp giữa bà với các bậc cao tăng đã đặt nền tảng đầu tiên cho việc ra đời của sách Thiền Uyển tập anh rất có giá trị sau này".

Tuy xuất thân là một nữ nông dân nghèo, được hưởng vinh hoa phú quý nhưng tâm hồn bà không bị vẩn đục. Trong bài “Kệ” còn truyền đến ngày nay, bà đã viết: Sắc là không, không tức sắc/Không là sắc, sắc tức không/Sắc? Không? thôi mặc cả/Mới thấu được chân tông. Với tư tưởng trong bài “Kệ” này, hoàng thái hậu Ỷ Lan đã được thế giới ghi nhận là một tác gia Phật học thời Lý - Trần và là nữ Phật học đầu tiên của nước nhà.

Ỷ Lan (7 tháng 4, 1044 – 24 tháng 8, 1117) hay còn gọi là Linh Nhân Hoàng thái hậu. bà là phi tần của Hoàng đế Lý Thánh Tông, mẹ ruột của hoàng đế Lý Nhân Tông trong lịch sử Việt Nam.

Bà đã hai lần đăng đàn nhiếp chính, khiến đất nước dưới triều triều Lý được hưng thịnh, những đóng góp cho hoàng triều nhà Lý nhất là về Phật giáo và tài năng trị nước của bà đều được sử gia khen ngợi và tán dương. Tuy vậy, để có thể có quyền hành nhiếp chính đất nước, bà đã mưu kế dựa vào Lý Thường Kiệt, phế truất và sát hại Thái hậu nhiếp chính tiền nhiệm là Thượng Dương Hoàng thái hậu. Việc làm này đã gây nên nhiều tranh cãi xung quanh bà.

Bà qua đời vào năm 1117, thọ 73 tuổi, Mùa thu, tháng 8, cùng năm ấy, chôn Linh Nhân Hoàng thái hậu ở Thọ lăng, thuộc phủ Thiên Đức (nay là đất huyện Tiên Sơn, thuộc Bắc Ninh).

Câu nói nổi tiếng nhất của bà là: "Muốn nước giàu dân mạnh, điều quan trọng là phải biết nghe lời can gián của đấng trung thần. Lời nói ngay nghe chướng tai nhưng có lợi cho việc làm. Thuốc đắng khó uống nhưng chữa được bệnh... Phải xem quyền hành là một thứ đáng sợ. Quyền lực và danh vọng thường làm thay đổi con người. Tự mình tu đức để giáo hóa dân thì sâu hơn mệnh lệnh. Dân bắt chước người trên thì nhanh hơn pháp luật. Muốn nước mạnh hoàng đế phải nhân từ với muôn dân. Phàm xoay cái thế thiên hạ ở nhân chứ không phải ở bạo. Hội đủ những điều ấy, nước Đại Việt sẽ vô địch".

Xem thêm: Nỗi oan ngàn năm của bà hoàng Thượng Dương và thảm án chấn động lịch sử triều Lý

Bình luận
Mới nhất
Vui lòng để bình luận.

Đọc thêm

Cuộc đời Trường Lạc Thái hậu trải qua bao thăng trầm với số phận bi thảm nhất sử Việt. Bà từng là quý phi được sủng ái bỗng 1 ngày thất sủng, sống trong cô đơn. Sau đó dính nghi án giết vua và cuối đời bị chính cháu nội sát hại.

Bà hoàng có số phận bi thảm nhất sử Việt: Bỗng dưng thất sủng, hạ độc giết vua, bị cháu nội ban chết vì lý do không ngờ
0 Bình luận

Sử Việt ghi nhận ít nhất 3 Thái hậu lâm triều nhiếp chính nhưng nước tiếng về tham vọng quyền lực và chứa đựng nhiều ẩn ức lịch sử hơn là Tuyên Từ Thái hậu Nguyễn Thị Anh. 

Nguyễn Thị Anh - Thái hậu ác nhất sử Việt: Mưu hại Hoàng tự, giết vua gây thảm án Lệ Chi Viên, tàn sát công thần
0 Bình luận

Sinh thời, Hoàng Thái hậu Từ Dũ là người đoan chính, nhã nhặn, đức độ. Bà sống qua 10 đời vua Nguyễn, thọ gần 100 tuổi, có cách dạy vua Tự Đức độc đáo và lối sống vô cùng giản dị.

Hoàng Thái hậu Từ Dũ: Thọ gần 100 tuổi, sống qua 10 đời vua Nguyễn
0 Bình luận

PC Right 1 GIF

Bài mới

Xúc động khoảnh khắc con trai gả mẹ 53 tuổi đi lấy chồng: “Dù ở độ tuổi nào, ai cũng xứng đáng có được những hạnh phúc riêng của mình”

Trong ngày cưới, người con trai đã chủ động trao tặng nhẫn vàng, kiềng vàng và bày tỏ lời cảm ơn, biết ơn vì công sinh thành, nuôi dưỡng, cũng như chúc phúc cho mẹ.

Thanh Tú
Thanh Tú 3 ngày trước
Mùa hè tình nguyện đặc biệt của những bạn trẻ Mỹ tại Việt Nam

Dù chỉ mới 16,17 tuổi và không phải là những thợ xây chuyên nghiệp nhưng nhóm bạn trẻ đến từ Mỹ đã không ngại ngần xắn tay áo, khiêng gạch, trộn xi măng giúp người dân Quảng Ngãi xây nhà tình nghĩa.

Hải An
Hải An 3 ngày trước
Hà Nội chi 3.000 tỷ hỗ trợ bữa trưa cho học sinh tiểu học

Từ năm học 2025-2026 tới đây, 768.000 học sinh tiểu học ở Hà Nội, gồm cả công lập và tư thục, sẽ được hỗ trợ 20.000-30.000 đồng bữa ăn trưa mỗi ngày.

Hải An
Hải An 3 ngày trước
Nam sinh đưa em đến điểm thi nhờ người trông hộ đã trúng tuyển vào trường THPT top đầu Hà Nội

Nam sinh Nguyễn Mạnh Đức từng được biết đến với khoảnh khắc đưa em gái đến điểm thi nhờ anh chị tình nguyện viên trong hộ để vào thi lớp 10 đã trúng tuyển vào trường THPT top đầu Hà Nội.

Hải An
Hải An 5 ngày trước
Tin vui: Toàn dân được khám sức khỏe định kỳ miễn phí từ năm 2026

Từ năm 2026, người dân sẽ được khám sức khỏe định kỳ miễn phí ít nhất một lần mỗi năm, theo dự thảo Nghị quyết của Bộ Chính trị đang được xây dựng.

Hải An
Hải An 5 ngày trước
Ông ngoại Hà Nội một tay chăm cháu 7 tháng tuổi từ A đến Z khiến cộng đồng mạng trầm trồ

Nhìn khoảnh khắc ông ngoại U70 chăm sóc cháu nhỏ từ bế ru, cho ăn, quấy cháu,… đến chơi cùng cháu cả ngày với thái độ ân cần, yêu thương khiến ai cũng xúc động và ngưỡng mộ.

Hải An
Hải An 6 ngày trước
Cảnh sát Hà Nội huy động ca nô giải cứu nữ sinh viên chới với dưới sông Hồng

Nhận được thông tin một nữ sinh viên nhảy cầu Vĩnh Tuy, chới với dưới dòng nước xiết ở sông Hồng, Cảnh sát PCCC&CNCH đã kịp thời huy động ca nô để giải cứu.

Đăng Dương
Đăng Dương 6 ngày trước
Khoảnh khắc ấm lòng: CSGT kịp thời hỗ đưa tài xế đột quỵ trên cao tốc đi cấp cứu

Phát hiện tài xế xe cẩu bất tỉnh trong cabin trên cao tốc Pháp Vân – Cầu GIẽ, CSGT đã ngay lập tức mở đường, hỗ trợ đưa nạn nhân tới bệnh viện cấp cứu.

Đăng Dương
Đăng Dương 7 ngày trước
Không chờ đủ thủ tục, bác sĩ quyết định phẫu thuật khẩn cấp cho chàng trai “vô danh, ví rỗng”

Chàng trai 20 tuổi nhập viện trong tình trạng hôn mê sâu, không giấy tờ, không người thân. Không chờ đủ thủ tục, các bác sĩ quyết định mổ khẩn cầu để cứu người trong thời gian vàng.

Hải An
Hải An 05/07
Người dân Quảng Ngãi mở rộng vòng tay san sẻ chỗ ở với cán bộ từ Kon Tum chuyển về

Thấy các cán bộ Kon Tum mới chuyển về chưa có chỗ ở, người dẫn Quảng Ngãi đã mở rộng vòng tay giúp đỡ, chào đón, giúp họ nhanh chóng ổn định cuộc sống và công việc.

Thanh Tú
Thanh Tú 04/07
Không chỉ kịp thời đưa cháu bé tai nạn đi cấp cứu chiến sĩ CSGT còn hỗ trợ viện phí

Phát hiện cháu bé bị tai nạn giao thông khi đang trên đường làm nhiệm vụ, chiến sĩ đội CSGT số 6 (CATP Hà Nội) đã kịp thời đưa nạn nhân đi cấp cứu và hỗ trợ một phần viện phí.

Hải An
Hải An 03/07
Giao hàng gặp trời mưa, nam shipper nhanh tay dọn đậu phộng giúp chủ nhà

Giao hàng gặp trời mưa, thấy nhà chỉ có người già và trẻ nhỏ, nam shipper liền nhanh tay gom đậu phộng giúp. Hành động ấm lòng khiến dân mạng tấm tắc khen ngợi.

Hải An
Hải An 03/07
Ấm lòng trước khoảnh khắc loạt ô tô che chắn cho xe máy qua cầu lúc mưa to gió lớn ở Hà Nội

“Những lúc này, tôi chỉ mong xe mình to hơn để che được nhiều người hơn”, chia sẻ của tài xế xe tải khiến nhiều người xúc động.

Hải An
Hải An 02/07
CSGT Lâm Đồng kịp thời hỗ trợ sản phụ sinh con an toàn trên đường

Vào khoảng 4h50 ngày 1/7, trong lúc tuần tra giao thông, CSGT Lâm Đồng đã kịp thời phát hiện và hỗ trợ một sản phụ chuyển dạ sinh con ngay trên xe đặc chủng.

Hải An
Hải An 02/07
3 cuộc đời được hồi sinh nhờ nghĩa cử hiến tạng cao đẹp

Sau tai nạn giao thông, một người phụ nữ ở TP.HCM được xác định chết não, gia đình đã quyết định hiến tạng, đem lại sự sống cho 3 bệnh nhân đang nguy kịch.

Hải An
Hải An 01/07
PC Right 1 GIF
Đề xuất