Quốc triều chánh biên toát yếu - cuốn sử liệu quý về sự hưng phế của của triều Nguyễn

"Quốc triều chánh biên toát yếu" đã "giải mã" nhiều chuyện hay, trong đó có việc vua Tự Đức từng ban rượu cho Phan Thanh Giản và Lâm Duy Thiếp.

Đỗ Thu Nga Theo dõi
Sống Đẹp
Nguồn: Internet

Cuốn sử liệu quý về triều đại phong kiến cuối cùng

"Quốc triều chánh biên toát yếu" đã được dịch ra chữ Quốc ngữ và ban cấp cho các trường học theo chỉ thị của vua Khải Định năm thứ tám (1923). Cho đến nay, công trình này vẫn còn là tài liệu hữu ích dành cho cả giới nghiên cứu và độc giả phổ thông.

Cuốn sử liệu quý này do Quốc sử quán triều Nguyễn biên soạn năm 1908. Cuốn sử liệu quan trọng này đã ghi lại nhiều dấu ấn thăng trầm của lịch sử, đặc biệt là cuộc xâm lược của người Pháp giữa thế kỷ XIX.

Cuốn sách này là một bức tranh toàn cảnh, khách quan về kinh tế-chính trị-văn hóa-quân sự trong hơn một thế kỷ của Việt Nam. Công trình này của Quốc sử quán có ý nghĩa rất lớn đối với công cuộc xây dựng triều đại của nhà Nguyễn. Tác phẩm biểu thị những giai đoạn thăng trầm khác nhau của vương triều quân chủ cuối cùng và đồng thời làm nổi bật hình ảnh một quốc gia có nền văn hiến lâu đời, nền văn hoá đa dạng.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phan Ngọc Huyền - Khoa Lịch sử, trường ĐH Sư phạm Hà Nội cho biết, công trình này cũng như những sử liệu được soạn thảo suốt triều đại nhà Nguyễn là nguồn tư liệu vô cùng quan trọng để khẳng định chủ quyền của dân tộc. Những chiếu chỉ, lời dụ được ghi chép nhằm khẳng định sự tồn tại và hoạt động của người Việt tại các vùng cương vực xa xôi.

Su-hung-phe-trieu-Nguyen-nam-gon-o-cuon-Quoc-trieu-chanh-bien-toat-yeu-9

Trừ chương đầu (năm 1778-1802) với những cuộc binh biến, bảy chương sau cho thấy một triều đại mới trên đà phát triển từ đối nội đến đối ngoại, đạt được những thành công rực rỡ rồi đi đến giai đoạn rối ren, bất ổn.

“Cuốn sách chép từ thời đế vương Gia Long đến Đồng Khánh hoàng đế theo xu hướng tóm tắt mà không nghiên cứu hay đưa ra bình luận gì thêm. Với tinh thần lấy sự tóm lược sự kiện làm chính, cuốn sách về cơ bản là chính xác và không rườm rà,” tiến sỹ Phan Ngọc Huyền cho hay.

Với hậu thế, cuốn sách này có giá trị sử liệu to lớn khi cung cấp một tầm nhìn bao quát về xã hội đương thời dựa trên những quyết sách của thiên tử. Lối viết sử lược biên ngắn gọn của “Quốc triều chánh biên toát yếu” cũng cho phép người đọc có thể dễ dàng nắm bắt cả một triều đại trong 500 trang sách súc tích thay vì phải dành cả đời để nghiên cứu 500 quyển “Đại Nam thực lục".

Tiến sỹ Phan Ngọc Huyền đánh giá việc ghi chép và sắp xếp các sự kiện theo một dòng thời gian đồng nhất cho thấy triều đình có sự chuyển dịch dần từ khi quan võ chiếm thế thượng phong đến khi đất nước yên bình, quan văn chiếm phần ưu thế. 

“Cuốn sách đã chứng minh với hậu thế rằng dù trong những giai đoạn khó khăn, các đời vua triều Nguyễn vẫn đề cao việc phát triển nguồn sử liệu bằng cách liên tục cho biên soạn các công trình sử học,” ông nói.

Chuyện về vua Tự Đức trong "Quốc triều chánh biên toát yếu"

"Quốc triều chánh biên toát yếu" ra đời lúc Việt Nam bị Pháp đô hộ nhưng đến nay vẫn là tham khảo quý giá vì "giải mã" nhiều chuyện hay, trong đó có việc vua Tự Đức từng ban rượu cho Phan Thanh Giản và Lâm Duy Thiếp. 

Su-hung-phe-trieu-Nguyen-nam-gon-o-cuon-Quoc-trieu-chanh-bien-toat-yeu-7

Ít ai biết được, vua Tự Đức đã từng ban rượu cho Phan Thanh Giản và Lâm Duy Thiếp trước khi cử hai người này vào Sài Gòn đàm phán. Tại đây, hai vị Chánh phó sức đặt bút ký vào bản hiệp ước sơ bộ 1862 khiến ba tỉnh miền Đông Nam kỳ rơi vào tay người Pháp.

Sau khi trở về Huế, Phan Thanh Giản lại được cử làm Tổng đốc vĩnh Long, Lâm Duy Thiếp làm Tuần phủ Thuận Khánh, hai tỉnh giáp với vùng nhượng địa vừa rơi vào tay người Pháp. Hoặc sự biến thành Phiên An do Lê Văn Khôi cầm đầu được tóm lược rất súc tích và đầy đủ trong sách Quốc triều Chánh biên toát yếu, do Nhã Nam và NXB Thế giới ấn hành.

Trang sử chống thực dân bi trang được chép rất chân thực

Như đã nói, các sự kiện, thông tin, nhân vật được lựa chọn theo quan điểm của nhóm sử quan nên một số sử liệu quan trọng (đối với một số người đọc) không tìm thấy trong Quốc triều Chánh biên toát yếu.

Đơn cử như năm 1831, vua Minh Mạng giải thể Bắc thành, đổi trấn thành tỉnh, bỏ chức Tổng trấn, đặt Tổng đốc và Tuần phủ thay thế, mở đầu cho cuộc cải cách hành chính quan trọng bậc nhất trên lãnh thổ Việt Nam không được đề cập trong Quốc triều chánh biên toát yếu. Nhưng sự kiện Lý Văn Phức đưa hơn 40 người Tàu bị phong nạn về Quảng Đông (Trung Quốc) năm 1831 thì được nhắc đến.

Su-hung-phe-trieu-Nguyen-nam-gon-o-cuon-Quoc-trieu-chanh-bien-toat-yeu-7

Hoặc sau khi Lê Văn Duyệt mất, vua Minh Mạng xóa bỏ Gia Định thành, đổi 5 trấn cũ thành 6 tỉnh cũng không được đề cập. Cho nên đọc đoạn nội dung  “Tháng 11 […] cho nguyên Tổng đốc Sơn Tây là Lê Đại Cương làm Tổng đốc An Hà” (tr.186) có thể một số độc giả sẽ thấy khó hiểu, bởi An Hà ở đây không được giải thích là tỉnh An Giang và tỉnh Hà Tiên, còn gọi là tỉnh kép An – Hà, tương tự như An – Biên (tức tỉnh Phiên An và tỉnh Biên Hòa, tháng 8.1833 đổi Phiên An thành Gia Định nên gọi là Định – Biên) và Long – Tường (tức tỉnh Vĩnh Long và tỉnh Định Tường)…

Tuy nhiên, ở rất nhiều đoạn sử khác, các sử quan đã làm tốt công việc của mình. Chẳng hạn, chỉ nửa với tráng sách (tr.381) đã làm rõ được chuỗi sự việc phó đô đốc Bonard đưa thư nghị hòa, vua Tự Đức ban rượu cho Phan Thanh Giản và Lâm Duy Thiếp trước khi cử hai người vào Sài Gòn đàm phán, tại đây hai vị Chánh phó sứ đặt bút ký vào bản hiệp ước sơ bộ 1862 khiến ba tỉnh miền Đông Nam kỳ rơi vào tay người Pháp.

Sau khi trở về Huế, Phan Thanh Giản lại được cử đi làm Tổng đốc Vĩnh Long, Lâm Duy Thiếp làm Tuần phủ Thuận Khánh, hai tỉnh giáp với vùng nhượng địa vừa rơi vào tay người Pháp. Hoặc sự biến thành Phiên An do Lê Văn Khôi cầm đầu được tóm lược súc tích, đầy đủ... Nhìn chung, những lựa chọn sự kiện, lối viết cô đọng, sự bác lãm, ngòi bút chính trực của các sử quan Quốc sử quán triều Duy Tân, đứng đầu là Tổng tài Cao Xuân Dục, được thể hiện rõ neys và thành công trong 500 trang sách này. 

Bức tranh toàn cảnh về sự hưng suy của nhà Nguyễn 

"Quốc triều chánh biên toát yếu" là bức tranh toàn cảnh, khách quan về kinh tế - chính trị - văn hoá - quân sự trong hơn một thế kỷ của Việt Nam. Công trình này của Quốc sử quán có ý nghĩa rất lớn đối với công cuộc xây dựng triều đại của nhà Nguyễn.

Tác phẩm biểu thị những giai đoạn thăng trầm khác nhau của vương triều quân chủ cuối cùng và đồng thời làm nổi bật hình ảnh một quốc gia có nền văn hiến lâu đời, nền văn hoá đa dạng.

Công trình này, cũng như những sử liệu được soạn thảo suốt triều đại nhà Nguyễn, là nguồn tư liệu vô cùng quan trọng để khẳng định chủ quyền của dân tộc. Những chiếu chỉ, lời dụ được ghi chép nhằm khẳng định sự tồn tại và hoạt động của người Việt tại các vùng cương vực xa xôi.

Với hậu thế, cuốn sách có giá trị sử liệu to lớn khi cung cấp một tầm nhìn bao quát về xã hội đương thời dựa trên những quyết sách của thiên tử.

Xem thêm: Vị vua duy nhất của triều Nguyễn được người phương Tây ngợi ca là "con người phi thường"

Bình luận
Mới nhất
Vui lòng để bình luận.

Đọc thêm

Đình Gia Miêu là công trình tiêu biểu của kiến trúc triều Nguyễn tại xứ Thanh. Đây cũng là nơi phát vương của triều Nguyễn.

Chuyện về Đình Gia Miêu - nơi phát vương triều Nguyễn
0 Bình luận

Cặp ấn kiếm quý giá của vương triều Nguyễn mang số phận long đong và đầy ly kỳ. Cặp ấn kiếm này cũng chính là nguyên nhân khiến Bảo Đại và con trai - Thái tử Bảo Long tranh chấp dẫn đến kiện nhau ra tòa.

Cặp ấn kiếm quý giá của triều Nguyễn từng khiến cha con vua Bảo Đại kiện nhau ra tòa giờ ở đâu?
0 Bình luận

Trong số những bóng hồng từng gắn bó với vua Bảo Đại chắc chắn phải kể đến thứ phi Mộng Điệp, được mọi người biết đến với danh hiệu “thứ phi phương Bắc”.

Thứ phi Mộng Điệp cùng câu chuyện ly kỳ về ấn kiếm của triều Nguyễn
0 Bình luận

PC Right 1 GIF

Bài mới

Không chờ đủ thủ tục, bác sĩ quyết định phẫu thuật khẩn cấp cho chàng trai “vô danh, ví rỗng”

Chàng trai 20 tuổi nhập viện trong tình trạng hôn mê sâu, không giấy tờ, không người thân. Không chờ đủ thủ tục, các bác sĩ quyết định mổ khẩn cầu để cứu người trong thời gian vàng.

Hải An
Hải An 18 giờ trước
Người dân Quảng Ngãi mở rộng vòng tay san sẻ chỗ ở với cán bộ từ Kon Tum chuyển về

Thấy các cán bộ Kon Tum mới chuyển về chưa có chỗ ở, người dẫn Quảng Ngãi đã mở rộng vòng tay giúp đỡ, chào đón, giúp họ nhanh chóng ổn định cuộc sống và công việc.

Thanh Tú
Thanh Tú 2 ngày trước
Không chỉ kịp thời đưa cháu bé tai nạn đi cấp cứu chiến sĩ CSGT còn hỗ trợ viện phí

Phát hiện cháu bé bị tai nạn giao thông khi đang trên đường làm nhiệm vụ, chiến sĩ đội CSGT số 6 (CATP Hà Nội) đã kịp thời đưa nạn nhân đi cấp cứu và hỗ trợ một phần viện phí.

Hải An
Hải An 3 ngày trước
Giao hàng gặp trời mưa, nam shipper nhanh tay dọn đậu phộng giúp chủ nhà

Giao hàng gặp trời mưa, thấy nhà chỉ có người già và trẻ nhỏ, nam shipper liền nhanh tay gom đậu phộng giúp. Hành động ấm lòng khiến dân mạng tấm tắc khen ngợi.

Hải An
Hải An 3 ngày trước
Ấm lòng trước khoảnh khắc loạt ô tô che chắn cho xe máy qua cầu lúc mưa to gió lớn ở Hà Nội

“Những lúc này, tôi chỉ mong xe mình to hơn để che được nhiều người hơn”, chia sẻ của tài xế xe tải khiến nhiều người xúc động.

Hải An
Hải An 4 ngày trước
CSGT Lâm Đồng kịp thời hỗ trợ sản phụ sinh con an toàn trên đường

Vào khoảng 4h50 ngày 1/7, trong lúc tuần tra giao thông, CSGT Lâm Đồng đã kịp thời phát hiện và hỗ trợ một sản phụ chuyển dạ sinh con ngay trên xe đặc chủng.

Hải An
Hải An 4 ngày trước
3 cuộc đời được hồi sinh nhờ nghĩa cử hiến tạng cao đẹp

Sau tai nạn giao thông, một người phụ nữ ở TP.HCM được xác định chết não, gia đình đã quyết định hiến tạng, đem lại sự sống cho 3 bệnh nhân đang nguy kịch.

Hải An
Hải An 5 ngày trước
Bé gái bị co giật trên chuyến bay được bác sĩ cấp cứu kịp thời

Trên chuyến bay từ TP.HCM đến Hà Nội, một bé gái xuất hiện tình trạng co giật do hạ canxi máu - một rối loạn điện giải nguy hiểm, đã được các bác sĩ có mặt tái đó hỗ trợ cấp cứu thành công.

Hải An
Hải An 6 ngày trước
Lớp học bơi miễn phí suốt gần một thập kỷ giữa lòng Cần Thơ

Cứ vào dịp hè các bạn học sinh có hoàn cảnh khó khăn tại Cần Thơ lại rủ nhau đến lớp học bơi miễn phí của cô Quý tại hồ bơi Nhiệt điện Trà Nóc.

Đăng Dương
Đăng Dương 6 ngày trước
Ấm lòng 900 suất ăn mời thí sinh, phụ huynh trong kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025

Hội phụ nữ xã Trung Giã, Xuân Giang, huyện Sóc Sơn, Hà Nội đã nấu gần 900 suất ăn miễn phí để mời thí sinh và phụ huynh trong ngày diễn ra kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025.

Hải An
Hải An 27/06
Chủ quán Bạc Liêu miễn phí bữa sáng và trưa cho các sĩ tử thi tốt nghiệp THPT

Trong những diễn ra kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025, anh Trương Nguyễn Minh Tuấn (50 tuổi, TP.Bạc Liêu) – chủ quán chay đã miễn phí bữa sáng, trưa kèm chè đậu đỏ để tiếp sức các thí sinh.

Hải An
Hải An 27/06
Trường học ở Hà Nội thuê xe khách đưa hơn 500 thí sinh đến điểm thi tốt nghiệp THPT 2025

Vì muốn đảm bảo an toàn cho hơn 500 sĩ tử tham dự kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025, một trường học ở Hà Nội đã thuê 12 xe khách 16 chỗ đưa đến điểm thi. Bên cạnh đó trường còn bố trí cho các bữa ăn sáng, ăn trưa cho các thí sinh tại điểm thi.

Hải An
Hải An 26/06
Bức tâm thư xúc động người cha viết gửi 2 ân nhân ngày con gái đậu trường chuyên

Sau khi đăng tải bức tâm thư với tiêu đề “Lời cảm ơn đến những người tốt lặng lẽ” lên mạng xã hội, bài viết của người cha vừa có con thi lớp 10 đã nhận về hàng ngàn lượt tương tác.

Hải An
Hải An 25/06
Xuống Hà Nội khám bệnh, người phụ nữ bị lừa nhẵn túi bởi “người quen” may thay lại nhận được phép màu từ những người xa lạ

Bị lừa hết tiền trong túi khi xuống Hà Nội khám bệnh bởi một người phụ nữ tự xưng là “quen người nhà của chị”, may mắn thay chị H.T.Trang (41 tuổi, dân tộc Tày, quê Bắc Kạn) đã được bệnh viện và nhiều người giúp đỡ.

Hải An
Hải An 25/06
Mát lòng “bát cháo hành” tại góc phố nghĩa tình giữa mùa hè Hà Nội

Trong cái nắng chói chang của Hà Nội, tại một góc phố nhỏ tình người được lan tỏa từ nồi cháo thiện nguyện, từ những tấm lòng thảo thơm.

Hải An
Hải An 24/06
PC Right 1 GIF
Đề xuất