Những tấn bi kịch rúng động sử Việt, buồn nhất là thảm án của bà hoàng Thượng Dương và 72 thị nữ

1. 'Vua Lê bất lực... nhìn Chúa Trịnh giết con'

Sử chép, khi Chúa Trịnh Tùng giúp vua Lê Thế Tông lấy lại kinh thành Thăng Long năm 1529, bắt giết cha con Mạc Mậu Hợp và đuổi dư đảng của họ Mạc chạy lên Cao Bằng, thì thanh thế Nam triều nổi lên mạnh mẽ. Và cũng từ đó, vua Lê bị họ Trịnh quản chế, bức bách rất ngặt. Mọi chuyện đều không được tự quyết, nhà vua chỉ khoanh tay rũ áo giữa triều đình, như bù nhìn giữ dưa ngoài đồng ruộng.

Hoàng Lê nhất thống chí có chép, khi Trịnh Sâm lên ngôi chúa, liền lập mưu với gia thần là viên hoạn quan Thiều quận công Nguyễn Kim Đĩnh vu cho Thái tử Vỹ (Lê Duy Vỹ, con vua Lê Hiển Tông) thông dâm với cung nữ của Trịnh Doanh. Sau đó đem tội này tâu với vua Hiển Tông để bắt Thái tử bỏ ngục.

Trước đó, trong giếng Tam Sơn ở mé sau điện bỗng có tiếng nổ lớn như sấm, Thái tử dùng thuật số để bói, biết mình sắp gặp hạn lớn bèn đến nói với vua. Vua Hiển Tông cũng lấy làm lo, vẫn phải luôn cầu nguyện cho con.

Kịp tới ngày bị bắt, Thái tử biết tai nạn xảy ra đến nơi, liền vào ẩn trong điện ngủ của nhà vua. Thiều quận công dẫn toán lính trước tiên xông thẳng vào Đông cung, định bắt Thái tử, rồi mới tâu vua, nhưng tìm khắp không thấy. Thiều quận công liền vào điện, kể tội Thái tử cho vua nghe, rồi nói rằng: "Tôi nghe nói Thái tử náu ở chỗ ngủ của bệ hạ, xin hãy bắt giao cho tôi".

Vua Lê Hiển Tông ôm mãi lấy Thái tử không nỡ rời ra. Thiều quận công cũng cứ quỳ mãi ở giữa sân điện. Thái tử tự biết mình không thể thoát được, liền lạy trước mặt nhà vua, sau đó ra cho quân lính trói.

Đại Việt sử ký tục biên có chép: Thiền quận công Nguyễn Kim Đĩnh đưa Thái tử về phủ Chúa. Sâm sai giam, tra kết thành án, bắt vua ký tên vào, bèn phế Thái tử làm dân thường. Sau đó, Sâm lại éo vua lấy con thứ là Lê Duy Cận làm Hoàng Thái tử.

Ít lâu sau, Thiều quận công sai tay chân vu cáo cho hai nho sinh thi đỗ ở làng Đan Luân là Nguyễn Huy Sưởng (chính là Vũ Bá Sưởng người làng Đan Luân, nay thuộc Bình Giang, Hải Dương và Lương Giản người xã Tào Sơn, huyện Ngọc Sơn, nay là Tĩnh Gia, Thanh Hoá) rằng: 

Hai người này âm mưu cướp thái tử ra khỏi ngục để cùng dấy quân làm loạn. Việc này được đưa xuống các quan bàn bạc, và bắt Sưởng để tra xét. Giản khi ấy đã kịp bỏ trốn. Còn Sưởng bị đánh đau quá, không chịu nổi roi vọt, đành phải nhận liều. Thế là Thái tử phải ghép vào tội thắt cổ.

Sách Hoàng Lê nhất thống chí nêu rõ: Ngày hành hình, bầu trời tự nhiên tối tăm, giữa ban ngày mà chỉ cách nhau gang tấc cũng không trông rõ. Chừng hơn một khắc mới lại sáng sủa. Già, trẻ, trai, gái trong thiên hạ, không ai là không rơi nước mắt. Họ đều cho rằng đó là việc trái ngược nhất, bi thảm nhất từ xưa đến nay. Hôm ấy nhằm ngày 20 tháng Chạp, năm Tân Mão, niên hiệu Cảnh Hưng (1771).

2. Bi kịch 'vua ông giết vua cháu'

Trần Nghệ Tông là vị vua thứ 8 của nhà Trần. Ông là em trai của vua Trần Hiến Tông và là anh trai của vua Trần Dụ Tông, Trần Duệ Tông. Trong khi đó, Trần Phế Đế (tên húy Trần Hiện) là con trưởng của vua Trần Duệ Tông và Gia Từ Hoàng hậu Lê Thị. Ông là vị vua thứ 10 của nhà Trần, trị vì từ năm 1377 đến 1388.

Vua Nghệ Tông được ca ngợi có công lao lớn nhưng cũng bị phê phán là nhu nhược, nối giáo cho giặc. Trong cuốn Việt Nam sử lược, Trần Trọng Kim bút phê: Cơ nghiệp nhà Trần xiêu đổ là tại vua (Dụ Tông và) Nghệ Tông... Nghệ Tông không biết phân biệt hiền gian để kẻ quyền thần được thế làm loạn, thành ra tự mình nối giáo cho giặc, tự mình làm hại nhà mình vậy.

Còn theo Việt sử giai thoại, lên ngôi được 2 năm, vua Nghệ Tông tin tưởng và gửi gắm cơ nghiệp cho em trai là Duệ Tông rồi lên làm thượng hoàng. Khi vua Duệ Tông chết, vì thương tiếc, thượng hoàng lập cháu là Trần Phế Đế lên thay.

Tuy nhiên, do nghe lời xúi của Hồ Quý Ly, ông đã ra tay tàn ác với cháu. Cụ thể, trước việc thượng hoàng quá tin dùng người nhà họ Hồ, vua Phế Đế nhận thức được mối nguy này nên đã bày mưu với Thái úy để hại Hồ quý Ly nhưng âm mưu nhanh chóng bị bại lộ.

Hồ Quý Ly đã tâu và bóng gió với thượng hoàng Nghệ Tông rằng: "Cổ lai chỉ có bỏ cháu nuôi con, chứ chưa thấy ai bỏ con nuôi cháu bao giờ". Đến ngày 6/12/1388, thượng hoàng quyết định phế vua Trần Phế Đế. Đây là một trong những cuộc phế lập thương tâm nhất. 

"Tháng 12, ngày mồng 6, sáng sớm, thượng hoàng vờ ngự ở An Sinh sai Điện hậu hộ vệ rồi sai Chỉ huy hậu nội nhân gọi vua tới bàn việc. Vua chưa kịp ăn, vội đi ngay, chỉ có hai người theo hầu thôi. Đến nơi, thượng hoàng bảo vua: Đại vương lại đây! Nói rồi, lập tức cho người đem vua ra giam ở chùa Tư Phúc", Đại Việt sử ký toàn thư ghi.

Cùng thời điểm đó, Nghệ Tông tuyên đọc nội chiếu rằng: Trước kia Duệ Tông (là em vua Nghệ Tông) đi tuần phương Nam không trở về, dùng con đích để nối ngôi là theo đạo thời xưa. Song, quan gia (tức Vua Phế Đế) từ khi lên ngôi đến giờ vẫn còn trẻ con lắm; giữ đức không thường, thân mật với bọn tiểu nhân, nghe bọn Lê Á Phu, Lê Dữ Nghị gièm pha vu hãm người công thần làm dao động xã tắc, nên giáng xuống là Linh Đức Đại vương. Song nước nhà không thể không có người đứng chủ, ngôi báu không thể bỏ không, nên đón Chiêu Định vương vào nối đại thống. Bá cáo trong ngoài để mọi người đều biết".

Việc truất phế bất ngờ này đã gây nên một làn sóng phản kháng khá mạnh mẽ của quan quân và tướng sĩ. Cũng theo sách Đại Việt sử ký toàn thư, nhiều tướng chỉ huy của các phủ quân cũ như tướng chỉ huy quân Thiết Liêm là Nguyễn Khoái, Nguyễn Vân Nhi, tướng chỉ huy quân (thiếu tên đơn vị) là Nguyễn Kha, Lê Lặc, tướng chỉ huy quân Thiết Sang là Nguyễn Bát Sách... định đem quân vào cướp lấy Vua đem ra. Vua viết hai chữ giải giáp đưa cho các tướng và răn bảo họ không được làm trái ý Thượng hoàng nên các tướng mới thôi. Lát sau, Thượng hoàng (sai người) dìu Vua xuống phủ Thái Dương thắt cổ cho chết".

3. Vua Trần Minh Tông xuống tay với bố vợ

Sử chép, vào mùa xuân năm 1328, vua Trần Minh Tông giết Quốc phụ thượng tế Trần Quốc Chẩn, em của Trần Anh Tông và là chú của Trần Minh Tông. Không những thế, Trần Quốc Chẩn có con gái là Huy Thánh công chúa được lập làm hoàng hậu của Trần Minh Tông.

"Bấy giờ, vua ở ngôi 15 năm, tuổi đã cao mà vẫn chưa lập thái tử. Cha của hoàng hậu là Quốc Chẩn giữ ý định đợi hoàng hậu có con rồi sẽ lập. Cương Đông Văn Hiến Hầu là con (có sách chép là em) của Tá Thánh thái sư Nhật Duật, muốn đánh đổ hoàng hậu để lập hoàng tử Vượng, mới đem 100 lạng vàng đút lót cho gia thần của Quốc Chẩn là Trần Phẫu, bảo nó vu cáo Quốc Chẩn âm mưu phản loạn. 

Vua tin là thực, giam Quốc Chẩn ở chùa Tư Phúc rồi đem việc ấy hỏi Thiếu bảo Trần Khắc Chung. Khắc Chung cùng cánh với Văn Hiến và từng làm thầy dạy Vượng, liền trả lời: Bắt hổ thì dễ, thả hổ thì khó. Vua mới cấm tuyệt không cho Quốc Chẩn ăn uống, bắt phải tự tử. Bắt bớ đến hơn trăm người liên quan. Mỗi khi xử án, bị can phần nhiều đều kêu oan.

Vài năm sau, khi vợ cả, vợ lẽ tên Phẫu ghen nhau, đem chuyện Văn Hiến đút vàng tâu lên vua. Phẫu bị hạ ngục. Ngục quan Lê Duy là người cương trực, xét xử ngay ngày hôm ấy. Tên Phẫu bị lăng trì... Văn Hiến được miễn tội chết, bị giáng làm dân thường, xóa tên trong sổ hoàng tộc", sách Đại Việt sử ký viết.

Việc vua Trần Minh Tông không nhận biết được mưu gian giết cha vợ - vị tướng kiệt xuất, được cho là điều đáng tiếc nhất của vị hoàng đế này. Minh Tông bị ám ảnh bởi vụ án oan của cha vợ. Để sửa sai, ông đã cho khôi phục chức tước, sai lập đền thờ ở bên tả ngạn sông Kinh Thầy.

Năm 1329, Trần Minh Tông nhường ngôi cho con trai thứ là Vượng (tức Trần Hiến Tông) để lên làm thái thượng hoàng. Tuy nhiên, việc triều chính ông vẫn chăm lo. Trần Hiến Tông vì bệnh chết sớm, em trai Trần Hạo (Trần Dụ Tông) nối ngôi, thượng hoàng Trần Minh Tông vẫn cùng con lo việc nước, đi đánh trận.

4. Thảm án của bà hoàng Thượng Dương và 72 cung nữ

Trong lịch sử Việt Nam, nguyên phi Ỷ Lan là 1 trong những người phụ nữ hiếm hoi vừa có sắc đẹp vừa có học vấn uyên thâm, có quyền lực to lớn trong triều đình. Bà cũng được ghi nhận là người có công trong việc giữ sự thịnh trị của triều Lý. Tuy vậy, cuộc đời bà lại cũng có những vết nhơ. Đó là vụ bức tử Hoàng hậu Thượng  Dương cùng 72 cung nữ vào năm 1073.

Sử chép, năm 1072, vua Lý Thánh Tông qua đời, Thái tử Càn Đức 6 tuổi đăng cơ, lấy hiệu là Lý Nhân Tông, còn mẹ là nguyên phi Ỷ lan được phong làm Linh Nhân Thái phi. Lúc này, Thượng Dương Thái hậu đã dựa vào thế lực của Thái sư Lý Đạo Thành để gạt Ỷ Lan ra khỏi triều đình.

Bên cạnh đó, lễ xưa quy định, hễ hoàng đế lên ngôi còn nhỏ thì Thái hậu được quyền nhiếp chính. Nhưng Dương Thái hậu không phải mẹ đẻ của vua, điều này càng khiến Linh Nhân Thái hậu phi căm tức. Năm 1073, một vụ tàn sát bi thảm xảy ra, nạn nhân là Dương Thái hậu và hơn 70 thị nữ.

Sử chép: "Linh nhân có tính hay ghen, cho mình là mẹ đẻ mà không được dự chính sự, mới kêu với vua rằng: Mẹ già khó nhọc mới có ngày nay mà bây giờ phú quý thì người khác thường, vậy con để mẹ già vào đâu? Vua bèn sai giam Dương Thái hậu và hơn 70 thị nữ vào cung Thượng Dương rồi bức phải chết, cho chôn theo lăng của Thánh Tông".

Nhà sử học Lê Văn Lan nhìn nhận về vụ việc này như sau: "Trong sự nghiệp làm chính trị thì âu đấy cũng là chuyện thường thấy...". Trước đó, sử thần Ngô Sĩ Liên cũng giải thích: "Nhân Tông là người nhân hiếu, Linh Nhân là người sùng Phật, sao lại đến nỗi giết Thái hậu, hãm hại người vô tội đến mức tàn nhẫn như thế? Ấy vì ghen là tính thường thấy của đàn bà, huống chi là mẹ đẻ mà không được dự chính sự. Linh Nhân dẫu là người hiền cũng không thể nhẫn nại được, cho nên phải kêu với vua. Bấy giờ vua còn trẻ thơ, chỉ biết chiều lòng mẹ là thích mà không biết lỗi to...".

Xem thêm: Nguyên phi Ỷ Lan - nữ chính trị gia kiệt xuất trong lịch sử Việt Nam