Thời xưa ở phủ Thiệu Hưng có hai anh em ruột nhà nọ đều làm nghề buôn bán kinh doanh vải và lương thực. Hai anh em họ, mỗi người đều sinh được một người con trai. Nhưng người em trong lúc buôn bán không may gặp phải một kẻ bất nghĩa lừa gạt nên đã bị tổn thất nghiêm trọng. Vì quá uất ức, người em đã thắt cổ tự tử. Vợ của người em vì quá đau buồn, uất ức nên chưa đầy một năm sau thì cũng để lại cậu con trai bé nhỏ mà ra đi.
Cậu con trai nhỏ bé chưa đầy 6 tuổi của họ vì mất cả cha lẫn mẹ nên đành phải đi ăn xin kiếm sống ngoài đường. Ai cho cậu bé thứ gì cậu đều nhận lấy và nói lời cảm ơn.
Người anh chứng kiến gia đình người em chỉ trong một thời gian ngắn đã lâm vào bi thảm như thế. Anh ta không đành lòng nên đã đưa đứa cháu chưa đầy 6 tuổi này về nhà nuôi nấng. Nhưng đáng tiếc thay, kể từ ngày được về nhà bác ở, cậu bé lại lâm vào một loại hoàn cảnh bi thảm và áp lực không kém những ngày ăn xin ngoài đường.
Bởi vì vợ của người anh có lòng dạ nhỏ nhoi, hẹp hòi lại luôn coi thường người thân thích và bạn bè nghèo khó. Nên, khi thấy chồng mang đứa cháu đáng thương về nhà nuôi, trong lòng cô ta hậm hực vô cùng. Vì không có lý do nào để đuổi người cháu ra khỏi nhà nên người bác dâu luôn nói với hết người này người khác rằng: “Thằng bé đó là người mang đến vận rủi, nó có mệnh của kẻ ăn mày. Con trai tôi có mệnh làm trạng nguyên, không thể chơi cùng với đứa ăn mày được.” Vì thế mà người trong thôn từ đó gọi cậu bé đáng thương là “tiểu ăn mày” còn gọi con trai họ là “tiểu trạng nguyên".
Ban ngày, người bác dâu luôn bắt cậu bé đi cắt cỏ, đốn củi, còn buổi tối thì bắt cậu bé ngủ trong kho củi, ăn cơm với dưa muối và không ngày nào được ăn no. Hằng đêm, khi mọi người đã đi ngủ, vạn vật yên tĩnh, cậu bé đều ngẩng đầu nhìn những ngôi sao trên bầu trời, nhớ về cha mẹ mà tủi thân khóc…
Ngay từ nhỏ, cậu bé “ăn mày” này đã là người hiểu chuyện. Cậu biết bác trai mình là người sợ vợ nên không bao giờ để bác phải rơi vào cảnh khó xử. Cậu cũng biết bác dâu là người coi trọng tiền bạc và lợi ích nên luôn im lặng trước những lời trách mắng, kể cả là những lời trách mắng không có căn cứ.
Ngược lại với cậu bé “ăn mày”, anh họ của cậu lại là một cậu bé kiêu căng ngạo mạn. Cậu ta luôn ức hiếp em họ mình và còn mỉa mai rằng: “Đồ ăn mày! Đừng lại gần ta, đừng đem không khí nấm mốc đến nhà ta.”
Bác dâu luôn yêu chiều con trai mình mà hắt hủi người cháu đáng thương. Ngoài việc cho con ăn những đồ ngon nhất, mặc quần áo đẹp nhất thì cô luôn đáp ứng mọi yêu cầu của con. Mặc dù được yêu chiều như vậy nhưng con trai của họ luôn bị ốm đau bệnh tật. Điều này khiến cho người bác dâu càng ghét bỏ người cháu hơn bởi vì cậu bé tuy chỉ được ăn cơm với rau dưa nhưng lại luôn vui vẻ và mạnh khỏe.
Ở trong thôn có một nhà thờ tổ của dòng họ, ở đó có một vị thầy giáo già dạy học cho hơn 10 đứa trẻ con nhà khá giả. Những đứa trẻ này đều là có nộp học phí nên mới được tham gia lớp học. Vì vậy mà “tiểu trạng nguyên” cũng được vào học còn “tiểu ăn mày” chỉ có thể ngồi ở ngoài hành lang mà nghe lén. Vị thầy giáo già biết hoàn cảnh đáng thương của “tiểu ăn mày” nên thường cho cậu ngồi ở cửa lớp nghe giảng bài và cũng cho cậu mượn sách về đọc.
Về sau, thầy giáo phát hiện ra “tiểu ăn mày” có năng lực và trí nhớ hơn người, vượt xa những đứa trẻ khác. Đã là cậu bé hiểu chuyện lại chăm chỉ học hành, vì vậy thầy giáo già đã xin cậu bé về làm con thừa tự. Người bác dâu cảm thấy vô cùng vui vẻ, trong lòng như trút được gánh nặng liền đồng ý ngay lập tức. Bác trai của cậu bé vì hiểu được hoàn cảnh của cháu nên cũng đồng ý cho cậu về ở với thầy giáo già.
Mấy năm sau, thầy giáo già cáo lão về quê đồng thời đưa “tiểu ăn mày” theo cùng. Kể từ ngày đó, cậu bé đáng thương không còn mối liên lạc với gia đình người bác của mình.
Thấm thoát đã hơn 10 năm trôi qua, nhờ sự chỉ dạy của cha nuôi và sự cố gắng hết mình của bản thân, “tiểu ăn mày” giờ đây đã trở thành một thư sinh có tri thức hiểu lễ nghĩa. Cậu đã trải qua các kỳ thi và cuối cùng vào kinh thành dự thi rồi đỗ trạng nguyên ngay trong lần đầu. Cậu bé có mệnh “ăn mày” khi xưa đã không phụ lòng cha nuôi mà trở thành trạng nguyên. Điều trùng hợp chính là, “tiểu ăn mày” năm xưa lại trở về phủ Thiệu Hưng làm phán quan.
Sau ngày “tiểu ăn mày” rời đi, gia đình người bác ở Thiệu Hưng bị phá sản. Bởi vì từ nhỏ đã được yêu chiều, nên sau này lớn lên “tiểu trạng nguyên” không biết làm việc gì. Cậu ta bắt đầu tham gia với nhóm bạn đứng đường cướp bóc của dân. Đúng ngày “tiểu ăn mày” trở về quê làm quan thì cũng là ngày anh họ cậu bị bắt. Người anh họ biết rõ người xét xử mình là “tên ăn mày” luôn bị mình mỉa mai năm xưa nên vô cùng xấu hổ và đố kỵ. Người anh họ này sau đó bị chịu hình phạt ngồi tù 5 năm.
Mặc dù, khi xưa bị người bác dâu đối xử không tốt nhưng “tiểu ăn mày” không vì thế mà để bụng. Về sau, người anh họ hết hạn tù, “tiểu ăn mày” còn thu xếp công việc cho cậu ta và chăm sóc hai người bác họ cho đến tận cuối đời. “Tiểu ăn mày” cả đời làm quan thanh bạch luôn giúp đỡ người khác, gia đình hạnh phúc, con cái hiếu thảo thành đạt, sống an vui đến tận về già.
Người xưa dạy “có hại chịu thiệt là phúc” quả không sai! Người luôn sẵn lòng chịu thiệt, sẵn sàng giúp đỡ, tha thứ cho người khác kể cả với người đối xử không tốt với mình, người ngoài nhìn thì tưởng rằng họ là “kẻ ngốc” nhưng chính là họ đang tích đức, tích phúc báo cho mình. Cho nên, những điều may mắn, và vận mệnh tốt sẽ đến với họ.
Hãy luôn làm người tốt, chịu thiệt thòi một chút không hẳn là “người ngốc”, có thể hiện tại bạn sẽ bị mất đi một chút lợi ích nào đó nhưng tâm hồn bạn sẽ luôn được bình an và nhất định bạn sẽ được phúc báo!
Xem thêm: Người xưa nói: “Đàn ông khỏe xem tóc, phụ nữ khỏe xem eo”